Katalog

Mehmet Cimıdcn "Tonguç Baba" •• Ulkevi Kucaklavan Adam Öğretmenyazar Mehmet Cimi'nin"1988FeritOğuz Bayır Düşün ve Sanat Ödülü"nü almış "Ülkeyi Kucaklayan Adam Tonguç Baba" aulı yapıtı Tonguç'un destan yaşamını anlatıyor. "Tonguç Baba", düşün ağırlıklı biyograHk bir roman. M. GÜNER DEMİRAY la kendisi açaeak tl." Zuten 1 Mart 1922'dc Atatüık şu sözleriyle üjitmı^tı bilincimızi ilkin: "Tiirkiyc'nın geıçek sahibi ve efendisi, gereek ürctici cılan köylümüzdiir. ()yleyse, herkcstcn daha çok göncnc, mııtlııluk ve varlığa en ccık hak ka/amnı^, en çok yarasır olan köylüdiir." Bılindiği gibi o zamanlar ulıı sıımıız kı'ıylü bir y.ıpıdaydı. Bıı çogımluk, vüzvıllatdır kaıabılısızlığin yoku^unda bı rakılniüjtı. Bıı saygııı toplıımu dıize çıkar nıak, çağm ısığıııa kavu^tııi'mak vaıolmak demekli bir nakıma. Buıııın için bılmezliğiıı kanınlıgım yok edecek, toprağı kirizmalayacak dü^ünür bir eğitim ondeıine geıeksıninı vardı. Bıı ı.\,\ Tonguç olubiliı di ancak. Tonguç, geıeyi ^afağa ııl.ı^ıır mada biçilmış kaltandı. Silistre ııin Tataratmaca köyijııden gelen Tonguç'uıı Kastamonu Öğretnıen ()kulu'na kabııl ediliş olayı, oıııın gelişinı basamaklannda önemli bir yer tııtar. ()n da halkçı bir eğitim dii^üııccsinin ilk to hıımlarmı olu^rıırur. Issız l>o/kırlaı, kınv sesiz köyler yansır bılineine. Soıııa < b.ı > şarılı bir (iğrelmeııdir. Bıı nedeııle ped.ı gojı öğrcnımı goınıe si vc Batı uygarhgını ycrinde ve yakından tanıması için Almanya'ya göndcrilir. Kğitim fclscfcsini kıı ranıda (teori) Pcstamm^mmmmmmmmmmm lozzi, Jon Dcwcy, Kcrsthensteiııncr, pratiktc yaşamın, yurdıın gerçekleri biçimlendirir. Savin Cimi şöyle demektediı: "Tongııç'un ilcride gi ri^eceği biiyiik eğitim atılımında Kcrschensteineı in ılen siirdiiğü göriişlere daha sıeak baktığını görmek olasıdır. Eği timci Kerschensteiner özellikle meslek eğitiminde ülke insanınm özvapıh (karakterli), ıılııs çıkarlarmı giizeten, sorıımluluk ta^ıyan, diirüst olmasmı istordi. ()kulların i^lcyişiııi iyilestırerek kuru bil gilerle öğreııcinin bellegine yüklenmek teıı daha çok; üretime, i^ eğitimine yönelik olmasmı öngöriirdii. (...) s. 46" 14 55'tcn bu vaııa llkögretım tjenel MüdürlüğiriHi vekaleten yürüten l'ongııç'un Hasan Ali Yııccl'in Milli lîgıtım Bakanlığı'na gelmesiyle asaleti onanır. Iiskı Bakaıı Arıkan da mcmnuııdur bu dııııııııdan. (îö/ü aıkada k.ılmayaeaktır arıık. Dah.ı etkııı, daha atılımcı bir bakaııdıı; I lasıiıı Alı. liğitıncn Kurslan ve Köy Öğrctmen ( )kıılları ıleııeyi olıınılıı .sonuçlar venııi^ür. Ama ılkciğretimi yii/. de yiiz gcrçekleştirmek ve eğitim yoluyla "(lanlandırılacak Kov için çağdaş donaııımlı bir eğitim ordusuna geıeksinım vaıdıı. lnönii de knıiuşnnılarında sık sık lııı davayı dile geliıir: "Kesinliklc iııanı vorıız ki, köyliimüzün öğrenimi ve geçimiııi yiiksck bir ılü/eye ıılaştırdığımız giin, ıılıısumıızun her alanda giicii, bııglin dü^leıınıesi bile zor, yüksek ve gorkemlı bir clü/eve ıılaşacaktır." Ve nihayet tünelin sonundaki ı^ık göriinıir. 5803 sayılı yasayla 1/ Nisaıı 1 c>4(1 tarıhinde Köy Enstitüleri ııçılmav.ı ba^laıı. Kısa zamanda vnrdun d ö n bucağmda 20 ıneşale karanlıkları avdınlatmaya dıırıır. Tonguç'ıın cğiıim dii^leri çiçeklenıneye başlamiijur artık. Ayııı vnlJıi ıivm cnıek Ctöıtıillcnlc bir tck. Jilck l iirh L'iiyiinü öınlc nönneh Tiirb hîiyüııii öınle gormck linstitiilcr çagdaş, demokratik eğitim kuruluşlarıdır. Oğrenciler bizzat yöneti ınc katıhırak kişilik kazanırlar ve gelccckteki görevleıine yetkin bir biçimde hazırlanmış olurlar. Bu okulların tcmclindeki eğitim düşünccsi, yaparak yaşayarak öileııınek, bilimsel araştırmaya dayalı, kültıirel ağırlıklı iş cğitimi içınde yetişerek iiretim yapmaktır. Kendi kcndine yetmek anlayışıyla okıılda ve köyde olumsıızluk ları yenerek çcvreyi iyi yöndc dcğiştirnıek, çağdaş, ııygar bir toplum ve ortam yaratmaktır. l'A'ot, Iongııç ve Hasan Ali Yikvl'in önderliğinde bir ı^ık ckiplc Anadolu'ııun çağdaşlaşması dcstanı vazılmaya baijlannıı^tı. ancak o zamanki yönetimin çok partili döneme geçiş adı altında karsı devrimcileıe ödiin vermesiylc bu aydınlık atılım durdurıılmaya başlandı. Gerici üçler, eşraf, ağa ve mütegallibe takımı genç tıd.ını, çıkar lıırslarının verdiği Köy Enstitülerl ilkellikle baltalamaya koyuldıılar. "Başçitçinin, Atatürk'iin sesine" kıılak veren var mıydı şimdi? "Milletin her kazancı mille tin kesesinc" ilkesini bevler rat'a kaldıı mışlardı artık. Söndüriilmüştii ulusal iıne cc ışığı. Pcnceremizi diinya klasikleıine açaıı Ilasan Ali'ye görevden cl çektirilmişti. Tonguç, yurt scvgisinin, halkına yararlı iş yapmanın, Kemalist Devrimc sahip çıkmanın bedelini ödüyoıdu. lnönii sııskundu. Ve nihayet "karanlığııı ağaları" tarafından cnstitüler kapatıldı. Tonguç da 1960 haziranında ya^ama gözlerini yum dıı. Ama attığı tohum güneşli geleccklcri bekliyor. Yeşerccek yine ku^kıısıız Kısaca söylemek gerekirsc Tonguç olgusu, Anadolu'nun gözelerini açnıa işfcvidir. Toprağın uyanışıdır. Bu nedeııle bir allın çağ nitelemesiyle anıyorunı dönemi. Vc şimdi sayııı Mehmet C.inıi'nin Tonguç destanmı okuduktan sonra "Nisaıı Çağıl tısı" başlıyor ılııdaklarmıdan Nnıiııdıi ha$lıiıııi)tı bu ÇıiSı/lı, (';<;/' ddH höylcriudc lürhulcr kiçilınişti, I \cp vıi/ınz, hcp ic\siz hırıtkılıııış Yiğil htilhtmın çoathları ııııf> hırttnl/ğııı kucıi^ıııdoıı Kcpır'dc, Cilcivıızda, h'nz'dv... /;/,(J(; çıbımşltinlt, Ivı/ayıi Jtmnıışlardı Oııbııılcr \tvaınt$tı bolları' Ötıcc dk ytipılar yük.\chni)ti yaımıçlıirda, Soııra vif/ı'n ormanlar \armı$tı bozhırı Tâ$tp Johülcıı bcrchfttı topnıktaıı. Kıtdplanld sıilır \atır yi'şvrcıı Ycııı diiilcr. ycni scvnilcrdı Sarımştı dörl yanı B/ııbir vnH'ğjn nydmlı^ı. lilf hdVil Al/ddıı/lt bdl'dUVılt. E ğitim çıkına/.ma girdiğimi/. şu gıinlerde ögretmen vazar Mchnıet Cinırnin "JCW8 l'eıir Oğuz.Bııyır Diişün ve Sanat Odiilii ııii almıs, "Ülkeyi Kucaklayan Adaın Toııgııç Baba" aulı vapıtıtıı okuyomnı Mehmet C.iıni bıı ki tabında Tonguç'un destan \.ı^.mıını anla tıynf. "Tonguç Baba", düşün ağırlıklı bi yograük bir rom.ınılır. Sayııı yazar Alımcr C.emal ('umhııriyet'tc çıkan "Magellan'ı O k u r k c n " adlı makalcsindc: "Bi yografi hcr nc kadar helli bir kişjnin yaşamını ^ıkış noktası alan bir tür isc dc valııı/.ca iıdelencn kişinin yaşamının bilınmcsi, Lııı baglamda ycterli değildir. Bi yograhyi laıilı açısmdan asıl oııenıh kılan öge, ele alınan kişileıin yaş.ulıkları dönc ınin bütünii ıçerısinde geıekcn yere otıırHilabilmelerıdır. (...)" deıııektedir. Iştc Mchmct Cimi yalın, ıçten bir anlatım ve titiz bir inccleıııeyle Tongııç'u, o döne ınin bütünsclliği i^oıisino Kovmayı başar nııştır. Aydınlanmavı lıalkma götüren insaııı çağıııa bagıntılı olaıak çi/iyor bize. Ama nc yazık ki yazınımız bıı türde yeterli yapıtlara salıip değil Sanatçılarımız bıı dala da eğilmeli bcnce. Bıı alanda monograriler de varatılabiliı. Çüııkii ülkemizin genç kuşakları ıızak ve yakın gcçmışimizin "mııcize insanlarını" bıı tür yapıtlarla tanıyarak bilinçlenırler vc ona görc geleceğimızi dokurlar. I /(//(• hobıdıı. lcr hohulu hını! ///• hinzındydı sıısdiı/i) lnprıil'/did, Yarıb cllvrin, {(illdh dıtdaklanıı diinı'şli inıvccuydt Aııid ııfcıırMtz cılcr / < */ bırdcıı bıı {dğıl> •/ lıyı, Bir yıldız hayıp gıttı goklcnlcıı. Oğul! Elcr bir ı>jin ıiçtlırsıin Amıdolu ya Nclcr siiylüyor Dinlc \ulan, ınnakları gcçerkcıı. Kıdüh I'CK nclcr diddtıyor Selvıhr, sööiitlcr, çdmlar. Nelcr yaptlnıış bu tnvınh'hci ı^ııı Köylcrc bir ujr, Sor daga taşa, kurda kuşa. tşte o zamdiı anlıiydcaksın: Bu destan nnutulnıaz • • Tonguç'ıın Hındistan Planlama Bakanı'na söylediği gibi toprak rcfoımu gerçekleştirılse ve bu alı yapı üzerinde ensti tüler ayııı eğitim dü^iin ve inancıyla sayıları artııılarak etkinliklerini sürdiirsclerdi Türk Ulusu bugiin büyiik bir eğitim sortınu yaşamayacak, laik, çağdaş denn>kıasisi ııi doğal yollarla kendisi kurmıış olaeuktı. Aına yine de Tonguç deneyinıinden, bıı eğitim lelseksimlen bugünkii uıgdaş koşullara göre yararlaıımak olaııaklıdıı bence. Yeter ki öze inelim ve kollaıı sıvaya lını. • Adam/ \\cl.iıncl ( iıııil Boğdzıçı Ya\i'iLın. 2. li<ıu, U/diıbuI. /'<"> 5 SAYF A 15 Eğitim karmaşa8i Elimdf "Tongu\" Baba'rBugiin içindcn eıkılamayaıı eğitim kannaşasının ve çetin eğitim sorunlarının nedenJerini nesnel olarak daha iyi yakalıyorunı bu aydınlık kitapla. Bu yapıt, eğitimimiz iızcrinc çöreklcnen kara bıılııtların nedeıı, nasıl olustuğıınun anahtarını veriyor bana. Şimui nedun bir eğitim ağlatısı (tıajedı) yaşatlığımızı üzülerek daha bir derinden duyuyorum. Tcnıel sorıın nedir? ( ) dönemde Saffct Arıkan parmak basıyor henıen: "Ülke insanmın bilınczliktcıı cehalct kurtanlmasıydı Bıı sorıın ne zaınan cozünılenir, Tiirkiye'nin kendisinc özgü uenıokrasisi dc o zanıan (ilıışurdu. Bunuıı için de; Atatürk'iiıı oıtaya koyduğıı ılkclcıe sarılıp oianca uÜLÜmüzle kövc ve köylüye yönelmelivuik. Koy kalkınnıay.ı başlayınca, Tıırk ıılıısıı kendi demokrasisini zorlaına ve yapay yollarla dcğil, doğal yoll.ır C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 2 9 5 Köy enstitülerl kurucusu, Ismail Hakkı Tonguc r; Tonguç BabaÜlkeyi Kucaklayan