Katalog

O K U R L A R A "Düşünceyle arası zaten hiçbir zaman iyi olmamış olan bu lopraklarda, son zamanlarda, düşünceyi ve onıı simgeleştiren entclcktüefi 'terörizc t'dctı', doğrudan doğruya 'vatan hainliii' ile damgalayacak kadar pervasizlctşan bir zihniyet iyice egemenlig'ini kurmuş durumda. Milliyetçi ve diııscl fanatizm, kaıdismdcıı başkasına düşürıcesitii ifade etmc hir yanci, yaşarna hakkı bile tammıyor. Bu toprakları 'scvmc hakkı'm kendi tekeline almak ıstıyor". EdıvardSaid'in "Entelektiiel" adını taşıyan kitabı işte tam böylc bir dönemdc dilimizc çevrildi. Batı'nın hlam anlayışımn ikiyüzlü önyargılanna karşı koymasıyla ünlcndig'i halde, Salnıan Kushdie'nin ifade özgiirlüğiiııü sonuna kadar savunarak gerçck bir entelektiiel olduğunu göstercn Edıvard Said geçtiğimiz haftalarda ülkemizde kısa bir tatil yaptı. Said ile bu arada görüştük. Dog'uBatı, entelektiiel îslami harcketler ve çalışmaları üzerine yönelttiğimiz sondara ilginç yanıtlar veren Said'in söyleşisi bir hayli ilginizi çekecek. Bol kitaplı günlerl... Değişik formlarda üretilcn, "sualtı arkcolojisinin en önemli malzemesi, batıkların anahtarı" amphoraların örneklerini müzelcrimizde görmek mümkün. Bodrum Sualtı Müzcsi Müdürü T. Oğuz Alpözcn ve çalışma arkadaşları A. Harun (Jzuaş ve Bahadır Berkaya, bunlardan Bodrum Müzesi'nde bulunanları, "Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoraları . Eski Çağda Akueniz Deniz Ticareti" adı altında bir kitap olarak yayımladılar. MUSA SEYİRCİ £( Sjıııdi eve git, taliplcre bir görün,/ bir yandan da yollukları düz,/ her şeyi koy durt ayrı ayn kaplara,/ şarabı iki kulplu lestilerc koydurt,/ bugday ununu sağlam tuluııılara,/ insanlara ilik olan unıı." Ege'nin en buyük o/tiinı Homeros M.Ö. VIII. yy.'da yazdığı Odysscia ııdlı iinlü dcstan yapılmda "amphora'dan "iki kıılplu testi" diyc söx cdcı.(l) Bodrumlu süııgcıciler ise deniz tabanındaki görünümleri için "testi tarlası" derlcr. "Eski Yunanca'da "Amphi" iki tarallı ve "Phoros" taşınabilir, sözcüklerinden olıiijan vc iki tarahndan tutulup laşuıabiltn anl.ımına gelen amphora, kilden yapılmı^, iki kıılplu sivri dipli testidir." "Amphora sözcüfiünün kökcni Mikcıı Li neaı B t.ıhUtlenndeki "Aınphoreus" ya da " Amphiphoreus "a dayanıııaktadır. (. .) Romalılar ısc bu iki kulpltı testilere "Ampho ras" demışlcrdir. Bu testiler, erkcn Hıristi yanlık döneminde "Kouplıon " Bizans döneminde ise "Meg.ırikon" ya da "Magarikon" olarak adlandırılmışlardır. Anıplıoralaıı ta nımlayan bu iki ad ilk önccleri Mcgara'dan gelen amphoralar için, daha sonra bütün aınphoralar icın kullanılmıslardır." (2). S()zü edilen bu çift kıılplu testilerin ilk örneklcrine M.Ö. M)00'de Çanakkale yakınla ıındaki Troia'da rastlanmaktadır. Yanı sıra, M.Ö. 2000'lerdc SuriyeFilistin kıyısında dar bir serit üzerinde yaşayan Kenanlılar'ın kullandıgım görüyoruz. Daha sonraki yıllarda Mısır, Miken, Atina, Kıta Yunanistan, Girit, Anadolıı'nıın Sinop'a uzanan coğrafyasında amphoraların ürctildigini, kullanıldı^ını gorüyoruz. Sualtı aıkeolojısı ile ıığra^an biliın ad.ımla rı, eldekı verileıe dayanaıak, "deniz licaıetın de kullanılan konik ve yumıırta fornılu, (,itt kulplu tıcarı amphoraları M.Ö. 16001500 yıllarında" yukarula sözünii ettiğimiz Kenanlılar'm üretti^ini söylemektedirler Belirtilen tarihlerde Kenanhlar Do£u Akdeııiz'de yapılan tiearette de öncmli bir ekonomik giice sahiptiler. Sözkonusu amphoralar daha sonraki yıllarda, deniz ticaretinin artmasıyla yııvarlak gövdeli ve gövde merkezine ba^lı iki kulplu form biçiminde gelışmişrir. (i) Kenaıı amphoralarının çogunun üzerinde mühür diye adlandırabileeegimiz basit işaretlere rastlıyoruz. Benzerı şaretlere M.(X 76 Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoraları Amfora dediğin iki kulplu MP testidir yy.'da ürctilcn Mısır amphoralarında da rastlanmaktadır. Mühürlü amphoraların hir örnegıne 1995 yazında Ka^ ılçesi sınırları iein de yeı alaıı Patara antik kentinde kazı yapan Prof. l)r. Fahri lşık'ın ekibinde ycr alan Doe. Dr. Havva Vılmaz vc Dr. Nev/.at Çevik bulmuştur. I leı iki arkeolog Patara Oygugömiitliifiiinde bulunan amphorayı M.O. Dİrinci yü/vıla rarıhlemekie, sivri dınli, ıkı kulplu, münmlii Rhotlos şarap ampııorası diyc tanınılaıııaktadıılar. Mezarda bukııımasi ilginçtir. De£işik bıçimlerde sınıflandırılan amphoraların ürctimine gelinee; "Kıl çamurunun hazırlanması, çömlekci çarkmın kullanılması ve uygun ısıda hıınlanmasıyla üretilir. Kilin ha7irlanması, kil itinde mika, kunı gibi katkı maddelerınin konması, çamurıın dinlendirilmesi, çigneıııp, hava kabarcıklarının yok cdilmesi ve eaık.ı alınması, ilk aîjamada yapılan ışlerdir. Daha sonra çark vardımıyla kife bieim verilır. lınnlaıııa a^am.ısında ise, ampho ralaı 800 C le 1000 C. sııaklıkta tııtıılur. Fırmlar dörtgen, yııvarlak va da armudı planlı ^5 m. boyutlarıııda 80 100 amphora alabilecek kapasitcde yapılmıştır." (4). Üretilen bu amphoraların içi sakız, reçine ve nıuınla yalıtılarak vcya kaplanarak şarap, yaj*, zeytinyağ, kmutulmuş ba^lık taşımacılıöında, depolanmasıiKİa kullanılmıştır. Amphoraların ajîızları ise mantar, ahşap veya uiger organik maddclerle tapalanmıştır. Sivri di()leri ile gemilerde istifleme ve dcpolama kolaylıp;ı s.igladıgı için amphoralar eski çaC deniz ticaretinin vazgcçilmez ta^ıma aıacı olmuştur. Onbe^ yirmi metre boyunda yapılan bir antik çağ gemısıne 2OOO3OOO amphoranın yüklendiği sualtı araştırması yapan biliın iidamlarınea ortaya konmııs.uır. Amphoralar depolama, taijima anuı ıvla iiretılmesinin yanı sıra süs eşyası olarak da kııllanılmak için ürctilmiştir. Tek kişi ampho raları iki kulbundan tutarak omıı/unda taşıvabileecği bir ağ biçiminde örülnıü^ bir tor bava konularak bir sopa yardımıvla iki kışi tarahmlan da taşınabilir. Değı^ık rormlarda ııretilen, "sualtı arkeolojisinin en önemli malzemcsi, batıkların anahtarı" amphoıaların örneklerini Antalya, l/mir ve dığer mü/.elerin teşhırlerınde göııııek mümkündür. Amphoraların taşmthöı genıi batığı ile bırlıkte hirçok örne^inı tek sualtı arkeoloji mü/.emız olan Bodrum Sualtı Aıkeolo|i Müzesi'nde göımemiz olaııaklıdır. Sözkonusu ınüzede yer alan ticari ampho raları, adı geçen müzenin Müdürü T. Oğuz Alpözen ve çalışma arkadaşları A. 1 larun ()z da<j ve Bahadır Berkaya, "Bodrum Sualtı Ar keoloji Müzesi Ticari Amphoraları • Eski Çagda Akdeniz Deniz Ticareti" adı altında bir kitap olarak yayımlamışlardır. Yukarıd.ı sözünii ettigimiz bılgileri, adı geçen yapıtta avnntılı olarak bulahilirsiniz. ()zenle ha/ırlanan yapıtta, amphoralar hakkıııda verıleıı bilgilerin yanı sıra, eski çajî deni/ ticarerı, antik çagda şarap ve /eytinvaftı üretiıni işlennıekteelır. Ayrıca, yapıtın ikincı bölümünde Bodrum Müzesi'nde bulunan elli sekiz amphoranın ayrıntılı olarak katalogu verilmiştir. Yapıtta, yetmişbir renkli resım, sekiz lıarita, ikiyiizondört çizim yer almaktadır. Türkiye'nin ilk sualtı arkeoloğu ü^uz Al pözen'i ve çalışma arkadaşlarını bilimsel yö nü aaırlıklı olmakla birlikte , konuyla ılgılenen tıerkesin rahatlıkla okuyabileceii böylesı bir kitabı hazırladıkları için kutıuyorum. Türkçe ve Ingilizce basılan yapıtı Bodrum Müzesi'nden saglayablirsiniz. (Teletoıı: (0252) Î16 25 16 315 1095).• DtPNOTLAR: 1 Homeros, Odysseia ((^eviren: A. F.rhat A. Kadir), lstan bul 1984, 56. s. 2. T. Oftuz Alpözcn, A. I laııın ()zdas,, Bahadır Beıkava. Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoralnrı Eski Çağda Akdeniz Deniz Ticareti, Bodıum 1995, 13. s. 3. T.O. Alpözen, A. H. Özdaş, B. Berkaya, a.g.y. 35. s. 4. T.O. Alpözen, A II. Ozdaş, B. Berka ya, a.g.y 15. s. SAYFA 3 TURHAN GÜNAY ~ ^BWK"1'lıı1iVIJirn.lMBWP~"~"~~ Imtlyaz sahlbl. Berin Nadi 0 Basan ve Yayan: Yeni Cün Haber AJansı Basın ve Yayıncılık A.ş. : Genel Yayın Yönetmenl: orhan Erinco Genel Yayın Koordlnatöru: Hikmet çetlnkaya Yazılşieri Müdürlerl: ibrahlm Yıldız (Sorumlu) , Dlnç Tayanc o Yayın Yönetmeni: Turhan Günay o Craf ik Yönetmen: Dilek llkorur , OReklam: MedyaC CUMHURİYET KITAP Deniz ticareti ve amphoralar KİTAP SAYI 295