Katalog

ZAFER ARACAGOK I nymond Carver yaşamı boyunca (19381988) öykülcrinde sı radaıı iıısanları anlam. 1 layatlaıını karın ıloyıırma çabası içinde didinerek gcçiren, haciz tehditlerini savuşturmaya çalışıp ilcride dinlenecekleri tatil günlerini düsjeyen, bu arada televizyon seyredip telefonla konuşan, "last food', kullanılmış araba ve reklam panolanndan oluşan bir markalar dünyasında yaşayan, dünya sorıınlarından az buçuk haberdar, filmlerc giilüp aglayan, onaylamadıkları şeyler karşısında baş sallamakla yctinen, balığa ya da ava çıkıp bowling ve iskambil oynayarak eğlenen insanları anlattı. Biitün bu özelliklerinin yanı sıra, Carver bu gözlemledigi insanların rııhsal sıkıntılannı da anlattı: Kaçınılmaz yanlış anlanıalar, sessizlikler, ihanetlcr yüzünden karakterleri için ne kadar önemli olsa da yıkılan ailelerden, aşkın her zaman kurban düijtügü çıkmazlardansözctti.Gcre^indcn lazla içki vesigaraiçtiklcrininlarkındaolsalar da hcr ikisini de bırakmayı hiç düşünmcyen, talibsizliklerinden yakınıp pişmanlık duyan, kendilerini biraz mutsuz biraz yalnız hissederek çukurdan çıkmaya çalışan, dogrıı olani yapıp yapmadıkları konusıında her zaman kıışkıı duyan insanları anlatarak Carver, oldukça geniş birokuyııcu kitlesineıılaşmayı becerdi. Gerçeklik, modernizm, postmodernizm: R Raymond Carven'dan söz ettiğimizde sözünü etmediklerimiz V«arver'ın üçüncü öykü kitabı olan " Aşktan Sözettiğimizde Sözünü Ettiklerimiz"deki öykülerinde karakterlerin bunalımları uçları açılmış sinirlerden bir ağ oluşturur. Her öyküde "insan gürültüsü"nü daha yakın, içten ilişkilere yeğleyen, evli ya da boşanmış yalnız kadın ve erkekler vardır. Carver'ın Amerika'nın tarihi yazılmamış insanlarını anlatmaya devam ettiği bu öykülerde insanlar ilişki kuramadıkları için aşktan söz ettiklerinde cümlelerine ya "ama" ilebaşlarlaryadacümlclcrini "ama" ilebitirirler; kısaltmalara başvururlar; uzun hikâyeleri kısa yoldan anlatmaya çalışırlar. Kısacası "Aşktan Sözettiğimizde...." bir kısaltmalar kitabıdır. ımı^laıdır. Bu görüşe göre, akatlemisyenler Fynchon ve CJaddis gibi yazarların dar, havasız koridorlarında yollaıını bıılmaya ^alışırlaıkcn, halk kendi bildigi dünyaya pencac a«,an yapıtlar istcmcktcdir. Bu mantığa inanacak oluısak, modern, postmodern cdebiyatın marjinallij^i güncı.'llig'ini yitirmiştir vc istatistiklcrin tlc kanıtlatlığı gibi yeni ku^ak ijykü ya/.arlaıı sayesindc cdcbiyat cski düzenine kavuşmaktadır. Başka eleştirmenlere göre Carver okuyucuyu anoıeksizmc* götiirecek kadar ayrıntılanbastıran.gcni^okuyucıı kitlcsine seslencbilmeyi okuryazar nülusunun azalnıası, okuma alışkanlıgı gerileyen lclcvizyon kuşağına borçlu bir yazardıı. Bu açıdan Caıvcr gibi miniınalist yazarlar zaten minimalizmin kendilerine vcrdiğindcn tazlasını alamayacak bir okuyucu kitlesiylc buBütün bu eleştirilerin ardından minimalizmin bu tür eleştirilere eevap vermesi gerekmcdigini düşünerek, minimalizmin savunuculuğuna düşmeden bu yöntemin daha iyi anlaşılmasına kalkıda bulunacak birkaç şey eklemekistiyorum. Miniınalist yazının modern, postmodern yazın gibi biçimlc oynamak ya da yapıtta türlü oyıınlara başvurmak gibi hevesleri yoktur, yazma eyleminin inceliklerinee£ilir. Bu açıdan modernpostmodern yazın ile minimaİist yazın arasındaki fark ilkinin yaklaştırma (jııxtapositiuıı, anlatıda ritmik zenginlik yaratma çahasına yünclirkcn ikincisinin tek bir cünılc üstünc cgilip tümlc "olmuş" hale gclinccye kadar aynıcümle üstüııde ^alı^masında yatar. Bu yüzdtn Carver'ın tıpkı yarattığı karakterler gibi dile gctirenıeme hastalığına yakalandıgını söyleycn elesiimıenleı bir açıdan haklıdır. Anlatıda olabildiğince maddesel bir dünyaya indiıgenmiş bir düzlemde gelişen dcncyimlcr bilincin yoksullaşmış söz dağarcığıyla doğru orantılı olarak sınırlandırılmıştır. Diyaloglar kısa ve kcsik kesiktir, sözünü ettikleri şeyin gölgesinde kalırlar. Carver'ın öykülerinde imge ve şiirsellik tamamıyla konu dı^ı bırakılnııştır. Basit, kısa ve doğrudan yazılmi!} cümleler insanı bir yumruk gibi etkiler; karmaşıklıktan, incelikien, uzunluklan yoksun ciimlelerdir bunlar. Sanki bütün bu niteliklerden kafa bulandıracaf*ı endişesiylc uzak durulmuştur Dili deneysellige açarak yazınsal gert^ekçiliği yerle bir eden asıl modernpostmodern yazarlardan daha (,'ekingen olsalar da minimalistler bu yazarların sözcüklerin gerçekligi açıklama karşısındaki yetersizligine olan inancı paylaşırlar. Fakat iki grup arasında şöyle bir fark vardır: Modcrnpostmodern yenilik, bir öykünün söz edebileceği konuların sınırını geniijletmek olmuşsa, minimalizm bu sınırsız konıılardan birini seçip onun üstünde yo^unlaşır. Buna ek olarak minimalizınin de postmodernist tepki gibi biçimsel ve dilsel açıdan çetin yapılar olııştıırduğıınıı gözardı etmemek gerckir. Minimalistlerin modernizm postmodernizm öncesi gerçekçiliğe dönmek istediklerini söylemek böyle bir geri dönüş düşü kadar olanaksızdır. Gelcneksel gerçekçilerin bütününü görebildikleri bir dünyaları ve bunu tasvir edebildikleri sözcükleri ve duyguları vardır. Ote yanda minimalistler bütününü göremedikleri bir dünyayı kendi düşünce ve duygularını tasvir etmek içinkullanırlar. Carver'ın dil konusıında duyduğu kuşku onun dünyaya bakıs açısını yansıtır ve bu bakış parça /bütün diyalektiği ile oldukça yakından ilişkili bir ba kıştır. Genelde Donald Barthelme, John Updike, Walter Abish gibi yazarlara ithaf edilen, parçalara özgürlügünü veren yazın türünün Carver'ın yapıtlarında çok daha degi^ik bir biçimde ortaya çıktığını görüıüz. Sayfalarını entelektüel zenginliğin/oburluğun birbiri ile uzlaşmaz parçalarıyla doldurmak yerine, Carver dünyaya en içten açılmanın bile sonuçta dünyadan anlam çıkarmaya yetmcyece^ini söyler. Bu düşüncesini biraz daha geııisjete rek Carver bu iç açıcı olmayan kosjullaı altında nasıl anlam üretebilecegimizi arastırmaya koyulur. Bu açıdan Carver'ın yaptığı bir zamanlar Ktıs lormalistlerinin ortaya attı£ı gari[)leşlirıne (defamiliarization) kavranuyla örtüşür: Yazar edebiyatta çoğunlukla arka plana atılıp hayat verilmemiş, gündeİik, sıradan olayları ön plana çıkarır. Carver uzun, ayrıntılı, a^dalı cümlelerden kaçınarak sıradan olayların ardındakigaripliğigöstermeyeçalüjir. Yazarm öykülerinde insanları esir almış sıkıcı bir tekdüzelik altında sürekli huzursuzluk akıntıları akar. Carver'ın sade anlatımının I lemingway'ebenzediğini söyleyecek olursak, öykülerde yaratılan atmosierin Harold Finter, KaıkayadaBeckett'eyakındüştüğünü söylememiz gerekir: lnsanın tabagındaki yemeğe uzanış biçimi ya da telefon ahizesini yerine koyııiju anlalıya anlam kazandıran niteliklere dönüşür. Carver'ın öykiilerinin insanın içindesızılı bir bosjuk bırakması, derinlik ve aynntının bir köşeye bırakılmasından çok, yazarın hayatları çözünmeye başladığı anda yakalabilme yctcncğinden kaynaklanır. Anlatının bu özelliği bizi Carver'ın bir başka özelliğine götürür: Oykülerde bir sonuca ulaşılmaz, son hep açık bırakılır. Postmodernist yazının temel C U M HURIY E T K İ T A P SAYI 2 5 5 Gündelik, sıradan olaylar Carver'ın böylesinesıradan insanları konıı edeıek başarıya ulaşmast türlü eleştirınenlercc türlü şekillerde yorumlandi. ()rneğin, Carver bazı clcjtirmenlerceedcbiyatta geıçekçiliğegidcn yolu ickrar açatı bir yazar olarak g(>rüld(i. IilcştirnKtıleıi bu sonuıa ulaijtıran en biiyük etmen kuşkusuz (laıver'ın olduk(,°a düz, ckonomik, karmaijik yöntcmlcrdon cldcn gcldiğinccka<;ınan, iyikonıi'ollübiranlatım tcknij*i kııllanmı.'j olması oldıı. Bu goriiijü savunanlar bu tcknigc bakarak Carvcr'ı Tobias Wol!l, Kichaıd Ford gibi yazaılarla aytıı (,atı altında topladılar. I''uk.it bu tcknik bu yazarları "gci(,ckçi" olarak nitflcndirmcyc yctermi^ Carver'ın kolay okunabilirliği Sık sık minimalizm diye adlandırılan bu tckni^in cn örıemli özelliği cn ulak ayrıntıyıka(,ıımamaklabirlikteyakalananayrıntılardanancakbirisini.anlatının akışını hctn bozmadan hem de tchdit eder bit;imdc vcrcbilnıektir. Bıına ragmcn, yukarıda söz cdildi^i gibi, Carver'ın kolay okunabilirliği ve geniş bir ukuyucu kitlesine seslencbilme özellikleıinc bakan bazı eleştirmcnler Carver'ın minimalizmindc cn kiiçük ortak paydayı bulma çahasını görmü;;ler ve onu Thomas Pynchon, William Gaddis gibi yazarların karşısına otıırtSAYFA 10 İki grup arasmdakl lark