Katalog

Brecht'e geçiliyor. Bu iki büyük tiyatro adamının yaptıkları ve tiyatroya getirdikleri yenilikler çok ayrıntılı ve derinlemesine irdeleniyor. Sanat yaşamları, tiyatro anlayışlarındaki gelişme çizgileri, tiyatroya bakışlarındaki farklılıklar titiz bir araştırmacı bilinciyle gözler önüneseriliyor.Oyunlannınkaynakları, sahnelenmeleri ve uyandırdıkları tepkiler üzerinde duruluyor. Politik Tiyatro Bölümünün Piscator'a aynlan kısmında, O'nun politik tiyatro anlayışı doğrultusunda geliştirdiği vc kullandtğı tiyatro araçları, bu araçların nasıl kullanıldığı oyunlarından verilen örneklerle açıklanıyor. Brecht kısmında ise, Brecht'in oyunlarından verilen örneklerle onun ortaya atıp geliştirdiği Ögretici Oyun, Brechtçi Katharsis, Yabancılaştırma, Gestus vc Diyalektik Tiyatro kavramlarına açıklık getiriliyor. Candan'ın kitabında, politik tiyatro yalmz Piscator ve Brecht özelinde anlatılmıyor. Söz konusu tiyatronun yalnızca ortaya çıktığı döneme özgü olmadığı, onun sürekliliği ve günümüzde de gücünü çeşitli biçimlerde sürdürdüğü görüşünün altı çiziliyor: "Sıyasal amaçlı tiyatronun 1920'li, 30'lu yıllara özgü bir olgu olduğunu, günümüzde artık politik tiyatronun olanaksızlastığını ileri sürenler var. Bu tür savlar karsısında insanın aklına 1990'ları» basında Hindistan 'da sokak tiyatrosu yaparken vurulan Sa/der Hashmtgeliyor; Nâzım Hıkmet gibi uluüararası antolojilere geçmts bir yazarın kendi ülkaınde çok uzun bir süre resmı oyun dağarına altnmayışı geliyor. Bunlar güdümlii tiyatroyu yok etmenin güdümlü çabaları olduğuna göre Brecht ve Piscator çizgtsinde olsa da olamasa da politik tiyatronun özellikle Batı ülkeleri dışında varlık gösterdiğini görüyoruz." Ayşın Candan, kitabının sonsözünde öncü Yüzyıl Sonunun Arakavramı temel alarak tiyışları adını taşıyan bir yatro serüvcnini özelsonraki bölümde hem likle de yirminci yüzyllTörensel Tiyatronun da öncü tiyatronun sctırmanışı ve sahnclenen rüvenini özetledikten yapıtlarla taçlandınlışına hem de yeni arayışlara Bertold Breecht. (ustte) ve Mart sonra son olarak tiyatha Craham (altta). roda postmodern duyer veriliyor. Tiyatro sarum üzerinde duruyor. Bu çerçevede natının öteki sanatlarla içiçe geçtiğine ele alınan tiyatro hareketine ve onun ve onlarla çeşitli biçimlerde kesiştiğine Yirminci Yüzyılda Öncü Tiyatro kiçelişkilerine dikkat çeken Candan sötanıklık ediliyor. Hayatla insan ilişkisi tabının Törensel Tiyatro: Coşku Tizü sağduyulu bir saptama ile şöyle bağise türlü yollarla sorgulanıyor. Öteki yatrosu bölümünde ise Antonin Artalıyor: Tiyatro (Alternatif Tiyatro) adı altında ud'nun Batı tiyatrosunu sorgulayarak da toplanan ve üzerinde durulan söz kuramsal altyapısını hazırladığı Gro"Postmodern tiyatronun bütün konusu arayışlara örnek olarak The tovvski'nin geliştirdiği ve uygulamalabu çeliskilerinden öte asıl kaygt veOpen Theatre, The Performance Grorını gerçckleştirdiği ayrıca The Living rici yanı, toplumsal iyilesme ülküup, Environmental Theatre, Bread Theatre ve Peter Brook tarafından yosüne gönül vermis aydınlaı. manın Und Puppet, Le Theatre du Soleil ve ğun olarak sahneye getirilen tiyatro biuzantısı modernciliğin yerine Le Grand Magec Circus gösteriliyor. çimi üzerinde duruluyor. Bölümün baolumlu bir seçenek getirmeyisidir. Grotowski'nin tiyatro sonrası dönemi şında Candan'ın Törensel Tiyatroya Ama bunu geçici bir çağ görüntüsü ile Barba'nın "örgütlü birgösterim duaçıklık getiren şu görüşleri yer alıyor: olarak kabul edip modernciliğin rumu içindeki insanın incclenmesi" anhenüz tamamlanmamış bir tasarım "Yirminci yüzyıl tıyatrosunun lamını yüklediği tiyatro antropolojisi olduğunu vurgulayan kültür düsüen önemli dönüm noktasında iki üzerinde de duruluyor. Aynı bölümde nürlerinin yanında yer alarak postbüyük yaratıcı, Batı tiyatrosu gele ele alınan önemli konulardan biri de modernizmin küresel bilinçlenneğini yüzyıl baştndan bu yana sor"Brecht'i ve Beckett'i Shakespeare'de meyle yerini baska yönelislere bıragulayan kuram ve uygulamalart, ti ve onu da Mahabarata destanını sahne kacalını varsayabtliriz." yatro sanatının köklerine, insanın lemede arayan" Peter Brook'tur. GeHangi konuları içerdiğini ancak deyasamsal gereksinmelerine doğru rek kültürlerarası yolda aranıp buluğinmelcrle sıralamaya çalıştığımız Yiryönlendirdiler. Gerçekliği betimleMahabarata gerekse Brook'un minci Yüzyılda Öncü Tiyatro kitabı yen tiyatro yerine ilkel, törensel nan daha adı geçmeyen birçok bilgi ve beloyun anlaytştnt gündeme getirdiUluslararası Tiyatro Araştırmaları geyle dolu. Candan, yapıtının önsöler. Düşüncelerinin özellikle 1960 Merkezi'nde (Centre Internationale KİTAP SAYI 243 sonrasında coşkuyla karşılanması, Franstz Antonin Artaud ile Polonyalı Jerzy Grotoıvski'yi 7O'lı yılların tıyatrosunun tinsel önderleri yaptt." Bubölümde, özellikle, Artaud'un Tiyatro Ve tkizi kitabında dile getirdiği, daha önce Türkçede Kıyıcı Tiyatro, Yılgı Tiyatrosu ya da Vahşet Tiyatrosu olarak karşılık bulan, Ayşın Candan'ınsa Zuİüm Tiyatrosu adını verdiği tiyatro düşüncesi irdeleniyor. Aynı düşünceden esinlenerek The Living Theatre'la Tulian Beck ve Judith Malina'nın ilginç yaklaşımları ve sahnelemeleri, onlara gösterilen tepkiler ayrıntılı olarak anlatılıyor. Peter Brook'un Zuliim Tiyatrosu Atelye Çalışmaları'yla Grotovvski'nin Tiyatro Laboratuvarı çalışmalarına ışık tutuluyor. Yine, öteki sanatlarda minimalizmin (indirgemcciliğin) tiyatrodaki karşılığı olarak görülen Grotowski'nin Yoksul Tiyatro kavramına ve uyguladığı oyunculuk eğitiminc açıklık getiriliyor. de Recherche Theâtrales) yaptığı çabşmalar cnine boyuna tartışılıyor. Kitabın en çarpıcı bölümlerinden biri de Biçimsel Arayışlar adını taşıyan bölümdür.Bu bölümde de tiyatronun sanatın öteki alanlarıyla çeşitli biçimlerde yakınlaşmasının yarattığı sonuçların yanı sıra ilginç tiyatro gösterileri de konu ediliyor. Bir yandan tiyatro alanında denenen ve geliştirilen yeni biçimler sergilenirken bir yandan da söz konusu sanatın bundan sonraki olası yönelimlerine ışık tutuluyor. Üzerinde durulan biçimsel arayışlar Gösterim Sanatı, Eylem Sanatı, Dans Tiyatrosu, Sunuşlar vc Yeni Biçimselcilik (Robert Wilson) genel adları ve tanımlamaları altında toplanmış. Bu başlıkların altını dolduran ömeklerse John Cage, Merce Cunningham, Jozef Beuys, Richard Schechncr, Pina Bausch, Kurt fooss, Martha Graham, Susanne Linke ve "sanatta aslolan biçimdir" diyen Robert Wilson gibi sanatçıların çalışmalarından veriliyor. zünde "Yirminci yüzyıl tiyatrosunu incelerken tarihsel dizgesel bir betimleme yerine yüzyılın önemli sahnc olgularını sıçramalı biçimde ele almayı yeğledim" diyor. Dediğini degerçeklcştirmiş. Yirminci yüzyılda öncü tiyatronun çeşitli dönemleri, tek tek, lokal ışık altında aydınlatılmakla kalınmamış aynı zamanda söz konusu dönemler arasında özlü, yalın ve güçlü ışık yolları da oluşturuİmuş. Bu yöntemle dönemlerin birbirinden kopuk olarak algılanmasının önüne geçilmiş. Ayrıca bir dönem anlatılırken daha önccki ya da daha sonraki dönemleregöndermeleryapılarak her tiyatro hareketinin ortaya çıkışına ve yaptıgı etkilere de açıklık getiriliyor. Böylece kitapta yüzyılın tiyatro serüveni dikey olarak, derinliğine incelenirken ona yatak olarak, tarihsel bir bakış açısıyla eğilmek de ihmal edilmiyor. Kitabın sahip olduğu, içiçe geçmiş başka bir ikili özellik de genel olanla ayrıntıların çok başarılı bir kaynaştırmayla bir arada verilmiş olmasıdır. Seçilmiş örnek aynntılarsa ele alınan dönemin karakterini ve ruhunu betimlemeye yarayacak biçimde özenle seçilmiş. Dilegetirilen bilgiler kuruluktan bir hayli uzak. Sözü cuilen örnekler ve bölüm sonlarına konmuş fotoğraflarla renklendirilip zenginleştirilmiş kitap. Doç. Dr. Ayşın Candan'ın üniversitedeki öğretim üyeliğinin bir sonucu olsa gerek öğrencilere dönük bir söyleşi dili seçilmiş. Ama klasik "ders" anlatıcılığı teğet geçiliyor. Ayrıca "bilim adamı" kimliğini de hep yanında taşıyor Candan. Oncü tiyatro serüvenini anlatırken kendi düşüncesini gizli tutmayı, (sağduyulu saptamaları dışında) bununla birliktc karşıt düşünce ve hareketleri sergilemeyi tercih ediyor. Bu yolla, okuyucuya müdahale etmeksizin onu düşündürmeyi başarıyor. (Buyönüyleinsana Prof. Dr. Sevda Şener'i ve Prof. Dr. Cevat Çapan 'ı hatırlatıyor). Kitabın en önemli özelliklcrinden biri de, yararlanılan kaynaklar yabancı dilede olmalarına karşın, karşılaştığımız çoğu kitapta olduğu gibi, çeviri, aktarma ve derleme kokmaması. Bütün bilgiler içselleşip bir süzgeçten geçtikten sonra dışsallaşmış. Önce iyice özümsenip sonra özgün olarak damıtılmış. Yirminci Yüzyılda Öncü Tiyatro serüvenini böyle derli toplu ve böylesine sıcak bir biçimde dile getiren bir kitap kazandırdığı için Ayşın Candan'a teşekkür borçluyuz. Yalnız tiyatro öğrencilerinin ve bu alanı amatör ya da profesyonel olarak seçenlerin değil sanatın herhangi bir alanıyla ilgili olan herkesin okuması gereken bir kitap.a Yirminci Yüzyılda Öncü Tiyatro/ Ayşın Candan/ Yapt Kredi Yayınları/ Yaşayan Drama Tiyatro Yapttlart Diztsi/l.B.Jstanbul, 1994/308 s. SAYFA 11 CUMHURİYET