Katalog

Lucius Anneus Seneca, bu NINM:A Aııı.AKIMEKıUı'1AK ünlü Romalı I PISI irl^M MORM l,s hllAIM XV düşünür ve politikacının mektupları Türkan Uzel'in çevirisiyle Tarih Kurumu Yayınları arasında çıktı. GURHAN TUMER ucius Annaeus Seneca, İ.Ö. 4 ya da 3 yılında, İspanya'nın Kurtuba kentinde doğdu. Varlıklı bir 3endi. Aynı adı taşıyan, bu yüzden ailede de, "Yaşlı" diye bilinen babası, ünlü bir retorik öğretmeni idi. Kiiçiik Lucius'un sağlığı pek düzgün değildi. Ama onıı yine de gönderdiler Roma'ya, retorik yani hitabet sanatı ve felsefe okuması için. Ilarekerli, dahası, çaİkanulı denilebilecek bir y aşantısı oldıı. Politikaya atüdı. Zamanın imparatoru olan, ama bilindiği gibi, aklı tam olmayan Caligula'yıkızdırınca,öldürüleyazdı. Sonra, yeğeni İulia Livilla ile zina yaptığı gerekçesiyle, yeni Imparator Cladius'un hısmını çekip, Kostarika'ya sürgüne yollandı. Oradan, yağcı, dalkavukça mektuplar yazarak bağışlanmasını diledi ve istediğini, imparatoriçe Agrippina'nın yardımıyla elde edip Roma'ya dtfndü. Ve "praetor" oldu, yani devlet katında, neredeyse konsüller kadar önemli bir konumasahip oldu. Zalimler zalimi imparator Neron'a hocalık yaptı. Ve velinimeti Agrippina'nın, bu çılgın Ncron tarafından öldürülmesine göz yumdu; üstelik, imparatoru haklı bulan konuşmalar yaptı. En sonunda Neron, kurbanları arasına onu da soktu. Ona, intihar etmesi buyruğunu verdi. "Peki" dedi Seneca ve damarlarını birkaç yerden açtırarak, ölnıeye bıraktı kendini. Yavaş yavaş ölüyordu kanı aktıkça. Hızlandırmak için ölümünü, zehir içti bir de. Banyoya taşıttı kendini. Sıcak sulara gömüldü. Kıpkırmızı sular. Başını da bııharın içinedaldırdı. Lucius Arınaeus Seneca, İ.S. 65 yılında öldüğünde, 68 ya da 69 yaşındaydı. C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 8 3 Seneca mn "AhlakiMektuplar"ı: Epistulae Morales Olmeyi öğrenmek" ve ölmek Yalnızca politikacı değil, aynı zamandaiilozoitudao. Nasılbirfilozoftu, neydi öğretisi? Stoacı felsefeden yanaydı, Stoa, üstii örtülü, yani açık, kolonlu bir saçak, yani revaktır. Unun için stoacılara, Osmanlılar "revâkiyye" derlerdi. Bu filozoflar, revaklar, stoalar altında toplanıp söyleştikleri, öğrenip öğrettikleri için bu adla anılırlardı. Ağababaları, bu akımı kuran, İ.Ö. 336264 yılları arasında yaşanuş olan, buruşuk alınlı, eğri boyunlu, kara kuru, hurma ağacı gibi bir adam, Kıbrıslı Zenon idi. Klcantes, Krisippos gibi izleyicilerivardı. Rotna'da ise, Seneca'dan başka, köle Epiktetos, imparator Marcus Aurelius da,yeni stoacılardandı. Bunlar, doğaya uygun olarak, ona boyun eğerek, her şeye hazır olarak, her şeye katlanarak, hiçbir şeyden yakınmayarak yaşayan, öyle yaşanması, korkmadan ölünmesi gerektiğini savunaninsanlardı. Seneca'nın, dostu Sicilya valisi ve ozan Lucillius'a yazdığı ve hepsi de "Seneca Lucillius'unu selâmlar" diye başlayıp, hepsi de "Sağlıkla kal" diye bitcn mektupların hepsinde, işte bu felsefe var, hepsinde ölüm var, hepsinde ölüme hazırlanma öğüdii var. Bakın neler yazıyor filozof bu konuda: "Evet, doğduğun günden beri, ölüme götürülmektesin. Eğer, korkusu başka her saatimizi endişe ile dolduran o son saati, sakin sakin beklemek istiyorsak, bu düşünceleri, buna benzer düşünceleri evirip çevirmeliyiz hep zihnimizde (s.33)... O son saat, o kaçınılmaz gün gelip çattığı zaman, soğukkanlüıkla çekip gitmek, Lucillius, uzun bir çalışma gerektiren büyük bir iştir. (s.84)... Nedir özgürlük? diye soruyorsun: Hiçbir şeye, hiçbir zorunluğa, hibir türlü duruma köle olmamak! Kaderi eşit şartla savaşa çekmek! Ondan daha güçlü olduğumu anladığım gün, hiçbir şey yapamayacak bana. Onıın elinde ölüm olduğu halde, onu ben sürükleyip götüreceğim (s. 117)... Şunları bil benim için: Son nefesimdc, titremeyeceğim, şimdiden hazırım buna (s. 123)... Yaşam için değil, önceölüm için hazırlanalım. (s. 139)... Yaşadım, çok sevgili Lucillius'um, yeteri kadar yaşadım: ölümü bilgiyle dolu, olgun, bekliyorum." (s.140) Stoacı Seneca, her şey için yapılan hazırlığın boşa çıkabileceğini, çüVıkü o Lucıu5 Anneus Seneca şeyin hiçbir zaman başımıza gelmeyeceğini, ölüm için yapılan hazırlığın ise o mutlak olduğu için, asla boşa gitmeyeceğini söyler ve "İster sakat yap elimi/ ister topal yap ayağımı,/ ve bir kambur oturt sırtıma,/ sallanıp dökiilsün dişlerim,/ yeter ki yaşayayım, ne âlâ!/ Sivri kazığa çakılsam da,/ hayatımı bağışla bana" diyen Maecenas'a ateşpüskürür. Evet, bence, "Ölmeyi öğrenmek" olmalı Seneca'nın Lucillius'a yazdığı mektupların ikinci adı. Peki, kendi uygulamış mı kendi vöğütlerini? Ölürken bir stoacı gibi öldüğüne göre, evet. Ama sözde bıraktıkları da olmuş. Daha çok, politika içindeki yaşantısında eksileri olmuş. Pekibizuygulayabilirmiyiz? Bilmem ki. Sizleri bilmem. Ben ki, nezle olduğum zaman bile paniğe kapılırım ve.çcx:uklar gibi sevinirim iyi bir yazı yazınca, sanmıyorum iyi bir stoacı olabileceğimi. Neyse. Seneca, daha başka şeylerden de sözediyor o mektuplarda. Orneğin diyor ki: "İşin gücün yok diye felsefeyle uğ raşmamalısın da, felsefe yapmak için boş vakit ayırmalısın (s. 171)... Rast lantıyla bilgeolemak kimscye nasip olmamıştır ki! Para kendiliğinden gelir, mevkiler verilir sana, belki saygınlığn, itibara da uğrarsın, oysa erdem düşü vermez gökten insanın başına" (s. 178) Sonra, o mektupların birinde, Epicurııs'un şu sözlerini de aktarır: "(In san) hastayken haşucıında bcklesin, zincirlere vurulduğu, fukara düştüğü zaman, dostu yardımına koşsün diye değil, kendisi, hasta dostunun başu cunda beklesin, diişman gözetimi altınedaki dostunu kurtarsın diye" (dost edinmeli insan). Yazının sonuna geldim ama, kitabı okurken aldığım notların yarısını, üçtc birini, dörtte birini, beşte birini, onda birini bile aktaramadım ama. Okumalı bu kitabı, bir süre başucu kitabı yapmalı. • Ahlâki Mcktuplar Epistulae Morales, Kitap IXX/ Seneca I Çcviren: 7 ur kân Uzcl/ AtatürkKültür, Ditve Tarih Yüksek Kurumu, lürk Tarih Kurumu Yaymlart I Ankara 1992 S A Y F A 15