Katalog

Tüpkiye'nin Belgesel Film Calısmaları elgesel iilmleri sever misiniz? Balık gemilerin kalıntdarı arasında gezmeye, firavuıı mezarlarında binlerce yıl geriye gitmcyc, uygarlıkla hiç tanışmamış bir kabUeye konuk olmaya ne dersinizı' Filisün'de, Güney Afrika'da, Nikaragua'da, El Salvador'da neler oluyor gözlerinizle görmek, anlamak istersiniz değil mi? Bilimde, tıpta son gelişmeler neler? Kolay, buyrun izleyin koltuğunuzdan. Küçülmüş dünyamızı kavramada, kendimizi onun bir parçası olarak duymada çok önemli yeri var belgesel filmlerin. TV'den önce, sinemalarda film önünde göstcrilen kısa metrajlı tanıtım, gczi, haber filmlerini kırklı yıllarda ve daha önce doğmuş olanlar anımsarlar. Iran Şahı ve Kraliçe, Süreyya Dolmabahçe Sarayı'nı gezerlerken. Pakistan'da doğan yapışık üçüzler. Nürnberg Mahkemeleri'nde Nazi savaş suçlııları. Hiroşima kurbanları. Sovyet tankları Prag'da. Derken TV geldi. önce Cousteau'nun "Sessiz Dünya"sıyla büyülendik. Ardından, yeryüzündeki kuşları, böcekleri, tırtüları, adını hiç duymadığımız bir yığın yarattığı tanıdık, yaşamlarının tanığı olduk. Leonardo'nun, Kafka'nın gezindikleri mekânlarda gezindik. Kısaca belgesel film türünün değişik örneklerini zevkle izledik. Füsun Balkaya'dan ilginç bir araştırma B Belgesel film üzerine çeşitli tanımlamalar yapılmıştır. Bu konudaki genel anlayış belgesellerin gerçeğe dayalı olduğu yolundadır. Ne var ki bu tanımlama eksiktir ve gerçeğin yaratıcı bir biçimde işlenmesi ve incelenmesi kaydı ile bir ölçüde tanımlanabilir. Kuşkusuz belgeseller dramatik bir yapiya ve öyküye de sahip olabilirler. Önemli olan materyallerin değil, sonucun gerçekçi olmasıdır. Belgesel filmin epik bir yönü olduğu konunun gerçek insanlar, gerçek durumlar ve olaylarla gerçeğin ta kendisi olması gerektiği görüşü yanında onun deneysel ve araştırıcı yanıyla düşlere de yer verebileceği söylenmektedir. Herhalde bütün bu görüşlerin ortak noktası belgesellerin bir gereksinmeden, insanın yaşadığı dünyayı tanıma, öğrenme, kavrama isteğinden doğmuş olmasıdır. Belgeseller öyküsü gerçeğin içinden çıkan bir bakış ve yorumla bu isteğe cevap vermeye çalışırlar. Aslında düş ürünü olan birçok filmin de sonuç olarak insanın, eşyanın, zamanın ve yerin belgeleri olmaları yüzünden belgesel özellikler taşıdıkları söylene, bilir belki ama bir belgeselin en ayırıcı yanı gerçeği dramatize edebilmesidir. Geçtiğimiz günlerde "Türkiye'de Belgesel Film Çalışmaları" adlı araştırmasını lcitaplaştıran Füsun Balkaya bu konudaki yaytnların ne kadar sınırlı olduğu göz önüne alındığında sevinilecek derli toplu bir başvuru kitabı koymuş ortaya. Yazar, belgesel filmin özelliklerini, taC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 198 gın bir film arşivi bulunmaktadır. rihsel gelişimini ve türlerini inceleyerek giTürk belgesel fılmciliği, zaman içinde riyor araştırmasına. Sinemanın ilk ürünlenasıl gelişti ve neler yapıldı sorusunu ayrinin belgesel filrrder olduğunu ve türün rıntılı biçimde yanıtlayan Füdoğuşunda en etkin rolü oynayan sun Balkaya, bugün ülkemizde kişinin Lumiere olduğunu söylü f belgesel film çalışması yapan kiyor. 1894yılındagöstericivealıcışi vc kurumları tek tek belirtedan oluşan sinematografı bulan rek bu kururrüarın yaptıklan Lumiere, 1895'tenbaşlayarakyöbütün belgeselleri adları ve yönetmenler yetiştiriyor ve dünyanetmenleriyle kitabına a'ıyor. nın çeşitli yerlerine gönderiyor. Bunlar arasında Eczacıbaşı BuyönetmenlerAlmanya.lngilteFabrikaları, tstanbul Üniv. re, Italya, Rusya, Çin ve Türkiye Film Merkezi, Türkiye Turing gibi ülkelerde ilginç görüntüler ve Otomobil Kurumu, Kültür saptıyorlar. Balkaya kitabında ^^^^ Bakanlığı, birkaç belgesel filmciliğin simmmmm banka, TRT kuruncma dünyasında mu önemli bir yer edinmeFüsun Balkaya, kitabında dan ve yapımcılarGüner Sarıoğsinde büyük katkılan belgesel film üzerine lu, Arif Keskiner, olan lrlandalı Robert J. ö m e r Lütfi Akad, Flaherty ve ondan songenelde yaptığı Anun Yeresvd. sara gelen ünlü belgesel yılabilir. araştırmanın yanı sıra yapımcdarıyla bu alanKitapta, belgesel daki gelişmelerden de alanın tarihsel değişim film çalışması yasözediyor. süreçlerini vermekle pan üç yönetmen, Sinema Türkiye'ye, Suha Arın, Güner daha doğrusu Istanbulkalmıyor, Türkiye'de Sarıoğlu ve Arif Beyoğlu'na ilk kez 1896 başlangıcından bu yana keskiner çalışmalaydında girmiştir. Ük sinema salonu ise belgesel sinemaya katkıda rı, belgesel üzerine düşünceleri ve yak1908'deaçılır. ÜkTürk bulunan isimleri, laşımlarıyla ayrıca belgesel film yapımcısı Fuat Uzkınay'dır. çalışmaları da gün ışığına ele alınmış. Bu yönetmenler belgesel1915'te"MerkezOrdu çıkanyor. lerin finansman ve Sinema Dairesi" kurusatış şansları, yölur ve başkanlığına Sig Mevsimi çahşmasına ayırmış. Yalnızca araştırma sürcsi birbuçuk yıl sürmüş olan bu çalışma bütün aşamaları ve so/.lü anlatımıyla kitapta yer alıyor. Bu filmle ve öteki önemli belgesel filmlerle ilgili belgelerin isesonbölümdetoplandığınıgöriiyoruz. Belgesel filmciliğin sorunlarını kuşkusuz Türk sinemasının sorunlarından ayrı tutmaya olanak yoktur. Her ikisi de baştan beri birbirine benzer sorunlar içindedir. Ancak belgesel filmlerin genel geçer eğlence anlayışının dışında kalması, kültür sanat konularına ağırlık vermesi, onlara destek olacak kuruluşlara daha çok gereksinme duyulmasını ortaya çıkarıyor. Eğitimde, tanıtımda ve var olan kültur mirasımıza sahip çıkmada önemli işleve sahip belgesellerin son derece kalitesiz yapımlara para harcayan özel TV'lerce de desteklenmesigerekir. îlginçbelgesellerin ticari şanslarının da olabileceğinin birçok örneği yok mu? Bir belgesel filmin TV'de yayımlanması ve nitelikli yapımların yurtdışına satılabilmcsi ticari başarı da gctirecektir kuşkusuz, ancak bundan daha da önemlisi kof, boş, vur patlasın çal oynasın anlayışındaki birçok özel TV kanalının sorumluluklarının bilincine varmalarıdır. Balkaya'nın kitabı belgesel sinemaya iddiasız ama sevgiyle yaklaşan bir çalışma. Belgeler bölümündeki baskı kalitesinin daha iyi olması beklenebilirdi. Ancak belgetoplamazorluğudüşünülürsefotokopiye başvurmak mazur görülebilir. Konuya ilgi duyanlar ve şimdiye kadar Türkiye'de Suha Arın Cuner Sarıoğlu Arif Keskiner mund Weinberg, yardımcıhğına da Fuat Uzkınay getirilir. Uzkınay bir yıl sonra Weinberg'in çıkan savaşla düşman uyruğu hüviyeti kazanması yüzünden boşalan başkanlıkgörevineatanır. 1916'dangünümüze kadar süregelen çalışmaları ile bugün bu kurum "Ordu Foto Film Merkezi" olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Burada Osmanlı veTürkiye tarihi ile ilgili çok zen netmelik, çekim, malzeme, kadro ve sansür sorunları üzerine düşüncelerini dile getirmişlcr. Türkiye'de sinema için örgütlcnmiş alt ve üst yapıların bulunmayışı ve Yeşilçamın bu türe bütünüyle ilgisiz kalması, sorunların en önemlisi gibi görünüyor. Füsun Balkaya araştırmasının üçüncü bölümünü Suha Arın'ın Urartu'nun Iki gerçekleştirilmiş tüm belgesel film arşivinı ellerinin altında tutmak istcyenler için "Türkiye'de Belgesel Film Çalışmaları" adlı bu araştırma önemli bir kaynak kitap olabilirkanısındayım. • îsleme Adresi: Füsun Balkaya, Hacettepe Üniversitesı. Güzel San, Fak. Tiyatro Bol. Oğrettm GörevlisiAnkara. SAYFA 11