Katalog

VVerther'den bu yana değisen ne? SUREYYA KARACABEY Ulrich Plenzdorftan bir roman: "Genç Wnin Yeni Acıları" enç W.'nin Ycni Acılan, Doğu Almanya'da yaşayan bir gencin, Wibeau'un sorunlannı onun kelimeleriyle anlatırken, Wibeau'dan yüzyıllarca önce yaşamış olan "Werther'den ve onun acdarından bu yana değişen ne?" gibi bir soruyu da yanıtlamış oluyor. Modern çağın Wcrther'i ailesinde başlatıhp okulda sürdürülen örnek çocuk idealinin ve görev,sorumluluk, zorunluluk üçgeninin baskısı altında ezilirken canlı tutabildiği tek şeye, reddedişe sığınıyor. Reddettiği sistemin dışında, soyııtladığı ilişkilerin dışında kendini var etmeye çalışıyor. îçinde yaşadığı toplumun kurallarıyla uyuşamayan iletişim problemlerine babasından ayrı büyümüş olmanın ve annesinin kendine yönelttiği hırsın sı lantılaruıı da katan Wibeau'un yaşadığı kentten kaçarak terkedilmiş bir evde tek başına bir yaşantı kurmaya çalışması tipik olanın sınırlarını zorluyor. Fakat bu zorlamanın gerekçesi de şu şekilde anlamlanıyor: Wibeau dünyanın birçok ülkesinde, özellikle aynı yaş grubundaki arkadaşlannın içlerinden geçirdikleri isyanı yaşama geçiriyor. Düşünüleni ama yapılamayanı cesaretle yükJeniyor. Wibeau'nun hiç hoşlanmayacağı bir mantıkla yürütulen akıl onun haklı bile olsa bir çıkışının olamayacağını söylüyor. Çünkü Wibeau kendini topluma ve koşullara uyunılamayı reddediyor. Felsefesi ise onu uzun bir yola götürmeyecek kadar günlük görünüyor. Öyle de oluyor. Odadaki sorunlarının niteliği anlamında Wibeau'un benzeri olan Wether çıkışı intiharda buluyor, Wibeau ise Werther'in kendi içinde boğulma noktasına gelmediği için kazara ölüyor. Eğer ölmeseydi işi oldukça zordu diye düşündurerek. Kitabı dilimize çeviren Doç. Dr. Nuran Ozyer, onsözde Ulrich Plenzdorf un bu eseri ilk olarak 1969 yılında senaryo biçimınde yazdığını fakat filme alınmadığını, 1972 yılında bir dergideyayımlanıp ardından da oyun olarak sahnelendiğini ve o zamana kadar kendi ülkesnde bile çok tanınmayan Plenzdorf a büyük bir ün kazandırdığını söylüyor. Yani Plenzdorf ilk kitap ünlülerinden. G <~>j|r?ıı nı y»Tttl,ı h.ntkn rv.lrn kmçat vr hif kulübc.V «akltuıır Burala kcndıtını dzgUr h i i v d c r lcmıilılı y.ık diiıcn y ı * tnektupUrinı w,an anı^M itc yıA Mu/ık auılct. HOnüeluihn müzık' $arkı <.Oylcr uyur ıfsını >•(«! vr kccnJt kı ıtıiıiHJBH* cdcr irıarheyı i|ik olur... Ulrich Plenzdorf un kitabını biçimlendiren eser, Gdethe'nin "Genç Werther'in Acıları" adlı kitabı. Werther'e sürekli göndermelerde bulunan kitabın, onunla ilişkisinin temelinde mizahi bir bakış açısının varlığı da hissediliyor. Fakat Werther'le dalga geçen Plenzdorf değil de, tarih aslında. katmanı da var. Wibeau'ıın ölümünü soruşturan babasınm onu tanıyanlarla yaptığı konuşmalar ve bu konuşmalarla hatırlanan geçmiş, Werther'in Acıları'nın okumuş ve neredeyse de ezberlemiş olması. Kitabı kaldığı evin tuvaletinde bulunuyor, ilk iki sayfasıyla temizleniyor, kalanlarını da oturuyor ve okuyor. Arkadaşına gönderdiği kasetlere bu kitaptan pasajlar okuduğu gibi çevresindeki insanlarla ilişkisinde de sıklıkla Werther'in konuşmalarını kullanıyor. Genç Wibeau bu biçimde ilgi toplayacağını düşünüyor, başarılı da oluyor.Werther'in acılarının bir an Kitabın odağında bulunan birey toplum çatışması kuşkusuz edebiyatta yeni işlenmiş bir konu değil. Plenzdorf C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 9 1 da bu ilk olmayıştan hareket ederek başarıya ulaşıyor. Kitap daha önce bu temayı işlemiş üç eserle paralellikler kuruyor. Salinger'in "Der Fanger im Roggen" romanı, Daniel defou'nun Robinson Crusoe adlı eseri ve Goethe'nin "Genç Wetrher'in Acıları." Ulrich Plenzdorf un kitabını biçimlendiren eser "Genç Werther'in Acıları" (Werther'e sürekli göndermelerde bulunan kitabın onunla ilişkisinin temelinde mizahi bir bakış açısının da varlığı hissediliyor. Fakat Werthcr'le dalga geçen Plenzdorf değil de tarih oluyor. Genç bireyin karşılaştığı sorunlar ve sosyoekonomik yapıdaki değişimler anlamında. Genç W.'nin Yeni Acıları böylelikle Genç Werther'in Acıları'nın hem çok değiştiğini bildiriyor hem de birey ve acıları açısından da benzerlikler taşıdığını da. Kitaplar arası çağrışım öncclikle isimleri yoluyla kumluyor, içerikte de devam ediyor. Genç Werther'in Acıları, Werther'in arkada^ına yazdığı mektuplardan oluşuyor Genç W.'nin •Yeni Acıları, bu mektuplardan oluşan yapıyı çağrıştıracak unsurlar kullanıyor fakat daha farklı bıçimleniyor. Wibeau da arkadaşına kendi sesiyle doldurduğu kasetleri gönderiyor. Werther ile çağrışım yaptıran diğer şey ise Wibeau'un öteki dünyadan yaptığı yorumlar. Bu yorumların yanı sıra eserde bir şimdiki zaman ve geçmiş zaman lamda nedeni gibi görünen Lotte'ye karşı Wibeau'ıın aşık olduğu Charli ile ilişkisi ve yaşamındaki yeri de bir anlamda aşkın bu çağda yeniden yorumlanması oluyor.Ve iki eser de ölümle bitiyor. Werther'in ölümü kendi isteğiyle oluyor bilindiği gibi. Wibeau ise Werther'in "soylu" ölümüne yaraşmayacak bir biçimde kaza sonucu ama, asla istemeyerek ölüyor. Ve ilginç olan, hiç anlamadığı bir konuda Elektrik devrelerinin tehlikeli olabileceğini bile düşünmeden buluş yapmak üzereyken ve bu keşfin heyecanı içindeyken ölen Wibeau Werther'den daha fazla iç burkııyor. "Tam bir budalaydım belki de, çocuklar. En son hatırladığım, birden her yerin aydınlandığı ve elimi düğmeden bir türlü kurtaramam. Hidroliğin hepsi harekete geçmemiş olabilirdi. Tabii bu durumda da voltaj çok yükselmiş olmaliydı ve o sırada biri elimi tutsa o da kurtulamazdı. İşte hepsi bu. Hoşçakalınçocuklar. "(sh.95) Ulrich Plenzdorf un dolaylı olarak Wibeau'ya yaptırdığı sistem eleştirisinin Doğu Almanya'da hoşgörüyle karşılanıp, eserin beğeni toplaması da Plenzdorf un zamanlamasının da başarılı olduğunu gösteriyor. Çünkü kitap ülke içinde yumuşama politikaları nın başladığı bir tarihsel dönemde yazılıyor.İlk kitabıyla üne kavuşmuş Ulrich Plenzdorf ile Türk okuyucusu Doç. Dr. Nuran Özyer'in başarılı çevırisiyle tanışıyor. Çevirmen eseri Plenz dorf un yazdığı biçimde, dilinden kaynaklı yabancılığı yok etmeye çalışmadan çevirdiğini söylüyor. Böylece kitabı okurken kımi yerde hissedilen yabancılık duygusu da açıklığa kavıışmuş oluyor. Sonuç olarak genç bir insanın sorunlarını onun diliyle anlatan kitap içerden bir bakışın içtenliğıni sonuna kadar koruyor. Kitap bize diyor ki. Hey kendini anlatmak için çırpınan lakat başarılı olamayan, anlamlandıramasa da isyanını haklılığına yürekten inanan bu genci anlayan birileri var m\? Belirlenmeye çalışılan geleceğiyle şimdiki zamanını yitiren gencin elinden as>lında hayatının alındığının birileri iarkındamı? • Genç W.nin Yeni Acıları/ Ulrich PlenzdorfI Çev. Doç. Dr. Nuran özycr/ Gundogan Yayınlanl 104s. * Ankara Ünıversılesı, D T C F Tnatro Bolumu SAYFA 15