Katalog

'Latin Amerika romanı sürgün romanıdır' Şilili yazar Jose Donoso, Borges, Marquez, Llosa ve Fuentes'le birlikte Latin Amerika'nın en büyük yazarlarından biri sayılıyor. Geldiei burjuva kökeninin dışına çıkabilmek için gençliğinde öğrenimine ara veren ve çiftliklerde, limanlarda çahşan Donoso daha sonraları birkaç üniversiteyi birden bitirdi ve edebiyat profesörü oldu. Geçen hafta Şili Ulusal Edebiyat Ödülü nü alan Donoso Cumhuriyet Kitapa anlattı y NL Ü CERMHOfiUI SANTIAGO İO N ose Donoso, Şili'ye bir süre önce dönmüş. Evelki yıl 5 ekimde yapılan referandumun "Pnochet'ye Hayır"cılarm zaferiyle sonuçlanması üzerine Donoso, uzun yıllar Barselona, Paris ve Londra arasında kendi kendini mahkum ettiği "sürgün yaşamına" son vermiş.^ Pinochet'nin hezimetınden sonra Şili'de esmeye başlayan özgürlük rüzgârlarının etkısiyle ülkesine dönen pek çok demokrat gibı Jose Donoso da kişîsel prestijini ve ilişkilerini ortaya koyarak demokrasiye geçiş sürecinde aydınlara itiş gücü vermek istiyor. Santiago burjuvazisinin yajadığı "Providencia"daki bahçeli evinin salonunda Donoso, her hafta gelecek vaat eden genç yazarlarla toplanıyor. Şilili yazar "Edebiyat Atelyesi" adı verilen bu toplantılarla, 16 yılhk Pinochet diktatörlüğü boyunca baskıcı bir ortamın havasını teneffüs etmiş olan gençlerle birlikte bir kültür alternatifi hazırlamaya çalışıyor. Geniş bir terasla yüksek ağaçların gölgelediği bir bahçeve bakan ve hafif İngiliz tipi kır evlerini hatırlatan salonunda bir kahve sohbeti İçin buluşuyoruz Donoso ile. Duvarları boydan boya 65 yılhk yajamında biriktirdiği kitapları kaplıyor. Kitapların arasında yer alan bir vitrinde Mısır'dan alınmış, mavi, ince uzun Türk sürahileri göze çarpıyor. Şöminenin üzerinde ise büyük bir ikona ve aile fotoğraflan dikkati çekiyor. Türk sürahilerinin önündeki hazeren koltuğa oturtuyor beni. Kendisi de karşımdaki iri berjerin içine gömülüyor. Üç yaşlarındaki sarısın torunu yanımızdan ayrılmak istemiyor. Beni uzun uzun inceledikten sonra sohbetimizi izlemek istiyor. Söyleşiye ancak, küçük kız hıçkırıklar içinde gene yazar olan anneannesinin yatak odasına kapatıldıktan sonra başlayabiliyoruz. İlk önce Donoso, neredeyse çocuksu bir sevinçle çeşitli dillere çevrilen kitaplarının Türkçe çevirisini gösteriyor. "El Obsceno Pajaro De La Noche" (The Obscene Bird of Night) "Çirkin Gece Kuşu" diye çevrilmiş Türkçeye. "Çirkin"in, "Müstehcen" anlamına gelen "Obscene"in karşılığı olmadığını söylüyorum Jose Donoso'ya. Düş kırıklığına uğruyor. Birden bire yüzündeki gülümseme sönüveriyor. "Bazen üç satır yazmak için on sayfadan daha fazla uğraştığım olmuştur" diyen titiz bir yazar için bu iki kavram arasındaki fark küçümsenecek bir ayrıntı gibi gelmiyor. Ama görüşmenin başında patlak veren minibunalımı çabuk aşıyoruz yazar ile. Sıcak, etkileyici sesiyle anlatmaya başhyor. Gençliğine uzanan eski dostları Marquez'i, Fuentes'i, Cortazar'ı anlatıyor. "Latin Amerika'da tek bir roman var" diyor; "Hepimiz aynı büyük Latin Amerika romanının ayrı bir S A Y F A 4 J 16 y.llık Pinochet dıktatörlugu boyunca baskıcı bir ortamın havasını teneffüs etmış gençlerle birlikte, bir kültür alternatifi hazırlamaya çalışan Donoso, Santıago'da bahçeli bir evde yaşıyor Donoso'nun eyının duvarlarını 65 yıllık yaşamında bınktırdıflı kitapları kaplıyor Kitapların arasında yer alan vıtnnde Mısır'dan alınmış, mavi, ınce uzun Türk sürahileri göze çarpıyor (Fotoöraf: Gian Paolo) bölümünü yazıyoruz." Siz Latin Amerika romanının patlamasını bizzat yasadınız. Bu patlamanın içinde yer alan yazarlann hemen tümünü kişisel dostusunuz. Güney Amerika romanının serüveninin ulajtığı bu dorugu nasıl açıklıyorsunuz? Bence ekonomik bir neden söz konusu. İspanya birdenbire sahip olduğu dil ve yayın pazarının farkına vardı ve Güney Amerika'ya açıldı. Güney Amerika'ya açdınca, doğal olarak Güney Amerikalı yazarlarla ilgilenmeye başladı ve onları pazarladı. Latin Amerika yazarlannın patlaması sizce ne zaman basladı? Neruda'mn NobePinin ardjndan mı? Yok hayır. Daha geç basladı. Sanıyorum gerçek patlama Mario Vargas Llosa'nın "Kent ve Köpekler" (Ciudad de los Perros) ile 1962'de Seix Barral ödülünü almasıyla başladı. 1960'h, 70'li yıllarda Latin Amerika'nın ürettiği romanlar bunlar. Gortazar, Garcia Marquez, Vargas Llosa, Fuentes gibi yazarlann çekirdeğini oluşturduğu bu patlama ile dünyanın gözleri Güney Amerika'ya çevrildi. Bir anlamda Latin Amerika romanının patlamasıyla, dünyanın tajrası diyebileceiimiz "p^riph^rie"nin ürettiği romanlara ve çevredeki yazarlara karşı olan ilgi de arttı. Bu anlamda Latin Amerika romanının serüveni bir başlangıç oldu. örneğin en son Nobel Edebiyat ödülü'nü Mısırlı Necip Mahfuz aldı. Ondan önce Goncourt ödülü ilk kez Faslı bir yazara, Tahar Ben Jelloun'a gitti... Tamamen doğru bir gözlem bu. Polonyaiı yazarlara, Milan Kundera ile birlikte Çek yazarlarına karşı ilgi arttı. Bu anlamda Türk edebiyatı için de ilginç bir an olabilir bu. Fakat Türk yazarları henüz uluslararası düzeyde bir çıkış yapamadılar. Siz nasıl açıklıyorsunuz bunu? Çejitli nedenlcr sıralanabilir. Fakat benim ilk aklıma gelen en basit neden Türkiye'nin çok az tanınır bir ülke olması, Türkçeden çevirilerin karsısına çıkan engeller. Fakat genelde Türkiye'nin ve pazarının kesfedilmemişligi olarak özetlenebilir belki. Her halüklrda siz bu çevrc romanına, dünyanın tasralanndan gelen yazarlara olan bu genel ilgiyi nasıl açıklıyorsunuz? Bence merkezin konularını tekrarlaması ve bir sekılde kendisini tüketmiş olmasından kaynaklanıyor bu. Birden bire bakıyoruz insanlar Japon romanına dek uzanıvermiş, Latin Amerika romanı baş tacı edilmiş. Bu bizim açımızdan, önce de işaret etmij olduğum gibi şanslı bir ana İspanya'nın Güney Amerika pazarını keşfetmesine de rastladı. Evet gene asıl soruya dönelim. Size Latin Amerika yazarlannın bajüca güçlü noktalarını ve zaaflarını soruyordum... Sanıyorum Carlos Fuentes bu kuşağın ilk kozmopolit yazarı oldu. Bir yanda en egzotik dekorları kullanırken, bir yandan da buna ABD'nin sofistike roman zevkini kattı. Ortaya ince, zeki, kozmopolit sofistike ve çok etkileyici bir roman tipi çıkarttı bu. Fakat araC U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 30