Katalog

1yi bir Kızılderili, ölü bir Kızılderilidir' Kalbimi Vatanıma Gömün Dee Brown / Çeviren: Celal Üster E Yayınları / 414 s. / 16.000 TL CKK Kod No: 041.166 BURAKELDBI WoundedKnee katliamımn 100. yılında 'Kalbimi Vatanıma Gömün* Rushmore Anıtı, aynı adı taşıyan dağın granit yüzüne oyulmuş, dev boyuttaki dört "portre" ile Güney Dakota eyalctinin turistlerce en çok ziyaret edilen yerlerinden biri. Bu dört portre, ABD tarihinde önemli yere sahip dört ünlü başkana ait: George Washington, Thomas Jefferson, Abraham Lincoln ve Theodore Roosevelt. Her biri ülkenin tarihindeki dönüm noktalarında başkanlık yapmış bu dört devlet adamı, tüm ihtişamlarıyla Rushmore Dağı'ndan ziyaretçilere bakarken, Güney Dakota sakinleri de görkemli anıtlarıyla gurur duyuyorlar. Rushmore'un biraz iıerisinde, Custer kentinin kuzeyinde, bir bajka anıt daha var; çok daha alçakgönüllü, küçük bir anıt: Ünlü Sioux şeflerinden Azgın At'ın, bir kaide üzerine oturtulmuş küçük bir heykeli bu. Güney Dakota eyaletinin tarihinde çok önemli yere sahip olan Azgın At, 1849 yılında doğmuş, henüz yirmi sekiz yaşındayken, 1877 yılında da ölmüş. Sakın eceliyle mi falan diye sormayın; Azgın At'ın yaşadığı yıllann Amerikası'nda ecel, "beyaz adam" tarafından belirlenirmiş Kızılderililer için. Yani Rushmore Dağı'ndan gururla Dakota'yı süzen dört ünlü Baskan'ın soydaşları tarafından. « Azgın At anıtının biraz aşağısında Custer kenti var; kentin yakınında da Custer Eyalet Parkı. Her ikisi de adını, yine Dakota tarihinin önemli kişilerinden biri olan General George Custer'dan almışlar. Resmi tarihe bakarsanız Custer bir kahraman; ülkesini çok seven bir subay ve bir "jehit". Yıldızı iç savaş sırasında parlayıp daha 23 yaşındayken generalliğe yükselmek gibi alışılmadık hızda bir tırmanış yaşayan Custer için, biraz daha objektif tarihçiler "Maceracılığını hayatıyla ödeyen bir Kızılderili düsmanı" diyorlar. Teton Sioux'larına göre ise "Uzun Saçlı" Custer, sonunda layığını bulan bir beyaz katil. Emrindeki birliklerle uzun süre Amerika'nın değişik yerlerinde Kızılderili avına çıkan bu hırslı general, 1876 haziranında Little Bighorn Irmağı yakınlarındaki bir savaşta, Azgın At ve Oturan Boğa'nın Sioux'ları tarafından, emrindekilerle birlikte öldürülmüş. onun adına yapılan park, şimdi Azgın At'ın heykeliyle birkaç saatlik mesafede. Bu ne demokrasi böyle, değjl mi? Ama Dakota'daki tarihi yerler bu kadar değil. Rushmore'un seksen mil kadar güneydoğusunda, Shannon bölgesini sulayan Beyaz Irmak'a bağlanmış bir dere var: Wounded Knee (Yaralı Diz). Hernangi bir anıt falan yok Wounded Knee'de. Beyazların varlığını bile unutmak istediği, Kızılderililerin ise aradan ne denli zaman geçerse geçsin unutamayacağı bir yer burası. İç savaş sonrasındaki büyük Kızılderili direnişinde "yolun sonu" olarak nitelenen Wounded Knee, bugün Amerikalı beyazlar tarafından utançla anımsanan bir kara lekeyi çağrıştınyor Birleşik Devletler tarihinde. ÇoğunS A Y F A 12 Yaralı Diz'de can veren Koca Ayak'ın donmuş Wusu. FotoOraf Smtthsonlan Instrtutlon'ın izniytt kuflanıtmıştır. luğunu kadın ve çocuklann oluşturduğu üç yüzü aşkın Kızılderilinin inanılmaz bir vahşet gösterisi halinde katledildiği 1890 yılının o kanlı Noeli, yaşayan hiçbir tanığı kalmamış olmasına karşın bugün hâlâ unutulamıyor. "O zaman kaç kişinin 51du£ünü anlayamamıjtım. Şimdi kocamıjlığımın şu yüluek tcpesinden gerilere baktığımda, yerde birbırleri üzerine yığılı duran bogazlaruni} kadınları ve çocukları, hill o genç gözlerimle görebiliyorum. Ve orada, o kanlı çamurun içinde bir jeyin daha öldüğünü ve o kar fırtınasına gömüldüğünü görebiliyorum. Evet, bir halkın düsü öldü orada. Güzel bir düstü, evet... sonra bir ulusun umudu kınlıp paramparça oldu. Artık yeryüzünün merkezi yok, ölüp gitti kutsai ağaç." Bu sözler, Wounded Knee katliamından sağ olarak kurtulabilen az sayıda Kızılderiliden birine, Kara Geyik'e ait. Tüyler ürpertici sabahı, aradan uzun yıllar geçtikten sonra bile bir türlü belleğinden silemeyen Kara Geyik, "bir halkın duşü oldü orada" derken, yalnızca üç yüz kişinin katledildiği bir toplu cinayet olmadığını vurguluyor Wounded Knee'deki olayın; aynı zamanda, Kara Kazan, Kırmızı Bulut, Gaga Burun, Benekli Kuyruk, Oturan Boğa ve Koca Ayak gibi onurlu reislerin önderliğinde yürütülen bir direnişin, bir varolma savaşının da Wounded Knee sularına kanşan kan ırmağında boğulduğunu dile getiriyor. Kara Geyik'in sözlerinin arasına sızmış kuru gözyaşlarını ve kabullenilen yazgının dayanılmazlığından duyulan kırgınlığı, her sözcükte hissediyorsunuz. Wojnded Knee'nin en acı tarafı, Kızılderililerin savaşmaya değil, barış görüşmeleri yapmak üzere teslim olmaya gelmişken sudan bir bahane yaratılarak öldürülmeleri; hem de dört yaşmdaki kız çocuklarına kadar. Amerikalı tarihçi Dee Brown'ın Kalbimi Vatanıma Gömün (orijinali: Bury My Heart At Wounded Knee) adlı belgesel incelemesi, iç savaştan itibaren Kızılderili ırkına yapılan baskıları, saldınları, katliamlan ve Navaho'lardan Comanche'lere, Sioux'lardan Cheyenne'lere dek Kızılderililerin umutsuzca ama onurlu biçimde sürdürdükleri direnişi anlatıyor. Kitap, 1890 Noeli 'ndeki Wounded Knee katliamına dek gelip, yukanda alıntıladığımız Kara Geyik'in sözleriyle son. buluyor. Brown'ın incelemesi, adını da iki kez Pulitzer ödülü kazanan Amerikalı yazar ve şair Stephen Vincent Benet'in dizelerinden almış. Batı Amerika tarihi ile ilgili on beş kitabı yayımlanmasına karşın uzun süre sınırlı bir "tarih okuru" tarafından tanınan Dee Brown, altmışlı yıllar boyunca üzerinde çalıştığı "Kalbimi Vatanıma Gömün" yayımlandıktan sonra dünya çapında üne kavuşmuş bir yazar. Kızılderili ırkının inanılmaz bir gaddarlıkla sistemli olarak yok edilişini anlatan kitabını hazırlayabilmek için hem ABD resmi arşivlerinde sabırlı bir arastırmaya girişmiş, hem de zamanının büyük bir bölümünü, kendilerine ayrılmış rezervasyonlarda yaşayan Kızılderililerle birlikte geçirmiş. Devletin resmi belgelerinde tüyler ürpertici bir açıkyüreklilikle doğrulanan katliamlar zinciri, yaşayan tanıkların anlattıklarıyla da beslenmiş ve dört yüz sayfalık bir "blues" çıkmış ortaya; yakın tarihte üzeri sürekli örtülmeye, gözden uzak tutulmaya çalışılan utanç verici sayfaları, yürekli ve uyCUMHURİYET KİTAP SAYI 30