Katalog

Hınzırca göz kırpan öyküler Alçaklıgın Evrensel Tarihi / Jorge Luis Borges / Çeviren: Zeynep Çağlayan / Logos Yayıncıhk / 148 S. "Zaman bir ırmakttr, sürükleyen beni, ama ben trmağım, bir kaplandır, parçalayan beni, ama ben kaplamm. Bir ateştir, tüketen beni, ama ben ateşim. Dünya, yazık ki gerçek, ben, yazık ki Borges'im. ADNAN ÖZER Borges tüm berrakhğı ve kurmacasınm tuzaklarıyla karşınızda Bu Borges'in bizim dilimizdeki •yedinci kicabı. Tomris Uyar'ın seçerek Türkçeleştirdiği "Ölüm ve Pusula" ilk kitaptı. O zaman, anımsıyorum, Latin Amerika edebiyatının edebiyatseverlcrin ilgisi bakımından dorukta olduğu yıllardı. Bu bir akım oluşturan sayıh yönelimlerden biridir (Başlıbaşına ele ahnması gerekcn bir konu sanki!) Yönelim, bu edebiyatın başta Fransa olmak uzere Avrupa'da 'patlaması'yla başlıyor. Sait Maden, Ülkü Tamer, Tomris Uyar gibi başta seçkin, araştırıcı, okuyucu olan kültür adamı, edebiyatçı ve çevirmenlerimiz 'konu'yla ilgilenıyor. Popüler bir okumaya oturuyor sonraları Latın Amerika edebiyatı. Bu yaygınlığa ulaşıldığı dönemde yayımlanıyor Borges'in bizdeki ilk kitabı. Seçkin okurun bazı hallerde biblioparanoya'sının tuttuğu görülür. O, üzerinde entelektüel spekülasyonlar yapabileceği el değmemiş yerler arar. Bulduğu yerler de çoğunlukla kitlenin işine yarar. Beyaz yalan gibi, fazlaca zararı olmayan beyaz bir züppeliktir bu. Açıklıkla söylemek gerekirse Borges'in gündeme gelmesinde böyle bir dürtü söz konusu. Olsun, labirentlerdeki okur bir kere daha işe yaramıştır. Borges okuması yaygınlaşıyor şimdi. Aman, seçkin okurun paranoyasına rastgelmesin! O paranoya Latin Amerika edebiyatından Borges, Cortazar, Fuentes gibi yazarları (şimdilik) gözeterek ilerlemiş; Arguedas, Graciliano Ramos, Alejo Carpentier gibi ekollerden sakınmıştır. Latin Amerika edebiyatını bir blok edebiyat (kıta edebiyatı da denilmesiyle) olarak görmek yanlıştır. Bu yanlış Borges nezdinde olağanüstü büyür. (Zira 195O1960'lı yıllarda bazı kıtalı eleştirmenler, Borges'i kıta edebiyatı içinde saymamaya dek vardırmışlardır işi. Arguedas'ın Cortazar'a 'Fransız piçi' dediği yıllardır o yıllar. LJosa'nın solcu olduğu dönemdir. Bir gün, Borges, Peruya, başkent Lima'ya gelir. Llosa, Borges'i azarlar: "Üstat, siz buraya gelir miydiniz, bu aşağıladığınız yere?") Edebiyatta Jose Marti'yle güç bulan Latin Amerika ulusalcılığı, Borges gibi yazarlara pek iyi gözle bakma mıştır. Hatta, Küba Devrimi sonrası bu tutum inceliklerinden oldukça arınmıjtır. Oysa şanlı bir edebiyatı vardır "Bizim Amerika (Nuestra America)" ve "yenidünyacılık (Mundovonismo)" gibi kişilik arayışlarının. Önemli Latin Amerika ulusçu düşün adamlarından bazıları Borges'in ülkesi Arjantin ve komşu Uruguaydan çıkmıştır. Domingo Faustino Sarmiento (18111888, Arjantin deviet baş,kanhğı da yapmıştır) ve Jose Enrique Rodo (18721917, Uruguay) bunlardan başta gelenleridir. Bu düşün adamları Kuzey Amerikancılığa ve İngilizceye tepki duymuşlardır. Borges ise erken AngloSakson şiirinin büyüsüne bırakmıştır kendini. (Bu kültürle kan bağı da vardır. "Borges ve Ben" adlı yapıtında anlatılır bu.) Arjantin'in precolombian (Kolomb öncesi, keşif öncesi kültürler) geçmişteki derin köklere sahip değildir. Kültürünü çıplak doğallığı içindeki, pek fazla ilgi çekmeyen bir toprak kurmuştur. Akdenizli göçmenler oluşturmuşlardır bu kültürü. Borges, Arjantin üst sınıfına mensup olmasıyla da rahatlıkîa uzanır Batı'ya. Arjantin üst sınıfı özellikle tngiltere'ye dönüktür. Batı'ya olduğu kadar Doğu'ya da Batılı pencerelerden yönelir Borges. Yine de Doğu kültürünü yorumlamakta Avrupalı kıtaplann etkisinde kalmamıştır. Babasının egzotik, seçkinci tavrından geçen bir şeydir bu. Alçaklığın Evrensel Tarihi'nde "Hanım Korsan Dul Ching" adlı öyküsünü yazarken nerden kaynak bulmuş ola ki Borges? Ünlü İspanyol eleştirmen Emir Rodriguez Monegal'ın tespitiyle "babasının kitaphğındaki uydurma Çin ansiklopedilerinin ve bundan daha az uydurma olmayan Sarı Deniz'in tümünde yaşamlannı korsanlığa adamış dulların tarihleri" hakkındaki kitaplardan. Alçaklığın Evrensel Tarihi'ndeki Amerika ve Doğu vardır. Emir Rodriguez Monegal, Borges'in "(sanki büyüyle taşlaşmış gibi) gençliğinin kitaplarında takılıp kalmış" olduğunu vurgular. Alçaklığın Evrensel Tarihi bu büyülü taşçıllığın açık ürünüdür. Niye Amerika ve Doğu da başka yerler değil? Anlaşıldığı gibi çocukluk ve gençlik okumalarının ilgisi yüzünden. Alçaklığın Evrensel Tarihi'nin ilk baskısına yazdıgı önsözde: "Kimi zaman iyi okurların iyi yazarlardan bile ender bulunduğundan kuşkulanıyorum. (...) Açık ki okuma, yazmadan sonra gelen bir etkinliktir. Daha alçakgönüllü, daha az sıkıntı veren, daha entellektüel bir uğraştır" diyor Borges. Kendi okuyucusuna hınzırca göz kırpıyor. Gerçekten de bu 'entelektüel masallar'ı okuyunca birikimimizin zorlandığını hissedeceğiz. Yazınüstü bir yazardır Borges. Yazarların okuduğu bir yazardır. Yazının retoriğini aşmıj okurlar istemesi de bundandır. Kimbilir, yazarların retorik kibirliliğine aşkın okurla karşılık vermek istiyordur (1) Eğer şu kaçınılmaz, neredeyse doğal yazar kibirini zorlayan bir okuma düzeyine erişmişseniz, Borges'te allamelik ve aydın uğraşının günübirlik kibirinden öte şeyler bulursunuz. Berrakhk ve kurmacanın getirdiği bojluk (tuzak da diyebilirsiniz) birliktedir onda. Kendinize güvenli ve saygılıysanız, bizzat Borges'in kendi kibirlilığini nasıl tahrip ettiğini göreceksiniz. Alçaklığın Evrensel Tarihi buna tam bir örnektir. D T Ü R K Ç E ' D E B O R G E S Borges kıtabının ilk baskısına yazdıjjı önsözde "Kımı zaman iyi okurların iyi yazarlardan bile ender bulundujjundan kuşkulanıyorum " dıyordu ö l ü m ve Pusula / Çeviren: Tomris Uyar / Adâ Yayınları / 104 s. / 4.000 TL. / CKK Kod No: 001.024 tngiliz Edebiyatına Giri} / Çeviren: Celal Üster / Afa Yayınları / 92 s. / 5.000 TL. / CKK Kod No: 011.034 Borges ve Ben / Çeviren: Celal Üster / AFA Yayınları / 116 s. / 5.000 TL. / CKK Kod No: 011.074 Kum Kitabı / Çeviren: Münir Göle / Uetişim Yayınları / 104 s. / 5.000 TL. / CKK Kod No: 066.073 Yolları Çatallanan Bahçc / Fatih özgüven / Can Yayınları / 160 s. / 7.000 TL. / CKK Kod No: 021.208 CUMHURİYET KİTAP SAYI 30 S A Y F A 18