Katalog

TarımEkonomi CBT 1483 /21 Ağustos 2015 15 TARIMDA ÇÖKÜŞ 4 Tütünün Acı Kaderi TEKEL’in tütün piyasasından çekilmesi ve sigara fabrikalarının satılarak kapatılması, diğer yandan destekleme alımlarına son verilmesi ve piyasaya çokuluslu şirketlerin hakim olması sonucunda üreticiler büyük bir açmazla karşılaşıyor ve tütün üretmekten büyük ölçüde vazgeçiyor. Bayram Ali Eşiyok N ecati Cumalı’nın “Tütün Zamanı (Zeliş)” romanında, 1950’li yıllarda İzmir’in küçük bir ilçesi olan Urla’da yoksul köylülüğün tütün tarlalarındaki, zeytinliklerdeki yoksul yaşamları anlatılır...Kuşkusuz 1950’li yıllardan günümüze çok şey değişti... Ancak genel olarak tarım üreticilerinin, özel olarak da tütün üreticilerinin yoksulluğu ve yoksunluğu değişmedi... Bu yazıda tütünde meydana gelen dramatik gelişmelere dikkat çekilerek, çözüm önerileri üzerinde duruluyor. 4733 sayılı tütün yasasının önemli bir ögesini de sözleşmeli üretim oluşturuyor. TEKEL’in alım garantisinin ortadan kaldırıldığı bu sistemde üretim çokuluslu sigara şirketlerinin talepleri doğrultusunda şekilleniyor. Çokuluslu sigara şirketleri ve yaprak tütün firmaları tütün alımsatım sözleşmesinin hazırlanmasında etkin olurken, örgütsüz ve dağınık tütün üreticileri kendilerine dayatılan koşulları kabullenmek zorunda kalıyor ve sözleşmeli üretimden olumsuz etkilenip üretimden vazgeçiyorlar. Tütün üretimini, ekilen alanı, verimi ve bunlara ilişkin endeks değerlerini gösteren Tablo 1 incelendiğinde tütünün karşı karşıya kaldığı açmazları görmek mümkün: 2002 yılında yaklaşık 1,9 milyon dekar olan tütün ekim alanı yaklaşık 850 bin dekar azalarak 2014 yılında yaklaşık 1.1 milyon dekara düşüyor. Üretim ise 153 bin tondan 70 bin tona geriliyor. Benzer şekilde verimlilikte de büyük bir çöküş izleniyor. Peki neden? 2002 yılını tütün üretiminde bir kırılma noktası ya da tasfiye sürecinin başlangıcı olarak nitelendirmek yanlış olmaz. Zira 2002 yılında tütün üretimini yakından ilgilendiren ve tasfiye sürecini başlatan 4733 sayılı Kanun çıkarılıyor. Kanunla tütünde destekleme alımlarına son verilirken, sözleşmeli üretim modeline geçiliyor. Bu yasa ile birlikte tütün üretimi ve ekim alanlarında dramatik bir düşüş gözleniyor ve ithalatın payı artmaya başlıyor. TÜTÜN EKİM ALANLARI ve ÜRETİM TASFİYE OLUYOR 4733 sayılı tütün yasasının çıkarılması ile birlikte tütün üretici sayısının hızla azaldığı görülüyor (Grafik 1). Buna göre 2002 yılında 406 bin olan üretici sayısı 338 bin azalarak 2014 yılında 68 bine düşüyor. Tütün üreticisi endeks değeri ise 100’den 17’ye geriliyor. Bir yandan TEKEL’in tütün piyasasından çekilmesi ve sigara fabrikalarının satılarak kapatılması, diğer yandan destekleme alımlarına son verilmesi ve piyasaya çokuluslu şirketlerin hakim olması sonucunda üreticiler büyük bir açmazla karşılaşıyor ve tütün üretmekten büyük ölçüde vazgeçiyorlar. Türkiye’de tütün üretiminin tasfiye sürecini başlatan 2002 YILINDA 406 BİN OLAN TÜTÜN ÜRETİCİ SAYISI 2014 YILINDA 68 BİNE DÜŞTÜ. Sigara üreten firmaların yerli tütün yerine ithalata yönelmeleri tütün üreticilerini son derece olumsuz etkiliyor ve Türkiye 2011 yılından itibaren Grafik 2: İmalat Sanayinde Yabancı Kontrolünün En Yüksek Olduğu İlk Dört Sektör (%)(2013) net ithalatçı oluyor. 2011 ve izleyen yılÖNERİLER larda tütün ithalat değeri ihracatı aşmaya başlıyor ve dış 4733 sayılı yasada değişikliğe gidilerek, yerli tütün ticaret açıkları gündeme geliyor. Örneğin, 2014 yılında kullanım payını artırmaya yönelik düzenlemenin yapılması 524 milyon dolar ihracata karşın 549 milyon dolar ithalat gerekiyor. Başka bir ifadeyle, bu düzenleme ile ithalatın yapılıyor ve bunun sonucunda yaklaşık 25 milyon dolar sınırlandırılarak yerli üretimin desteklenmesi sağlanmalı. dış ticaret açığı oluşuyor (Bkz. Tablo 2). Yeniden destekleme alımlarına dönülmesi gerekiyor. Destekleme alımlarının yapılmadığı koşullarda yoksul üreİMALATIN YÜZDE 90’NI YABANCILARIN ticiler tüccarlar ve çokuluslu sigara şirketleri karşısında savunmasız kalıyor ve üretimden vazgeçiyorlar. KONTROLÜNDE Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme TÜİK yabancı kontrollü girişimi; “yurt içinde faaliyet gösteren ancak doğrudan ya da dolaylı olarak yurt dı Modeli’nde tütünün de yer alması büyük önem taşıyor. Diğer tüm tarım ürünlerinde olduğu gibi tütün üreticileşında yerleşik bir birim tarafından kontrol edilen girişim” olarak tanımlanıyor. Bu çerçevede hazırlanan Grafik 2 rinin örgütlenmesi son derece önemli. Ancak bu örgütlülük incelendiğinde, Türkiye’de yabancı kontrol oranının en sayesinde sigara kartelleri ve tüccarlar karşısında haklarını yüksek gerçekleştiği sektörlerin başında tütün ürünleri koruyabileceklerini vurgulamak gerekiyor. Tütün üretimini desteklemek amacıyla 1986 yılından itiimalatı geliyor. Tütün ürünleri imalatının %89,3’ünün yabancılar tarafından kontrol edildiği görülüyor. Yabancı baren uygulanan ancak zaman içerisinde etkin bir araç olkontrol oranının imalat sanayinin bütününde %14.5 oldu maktan uzaklaşan tütün fonunun yerli üretimi destekleyecek ğu göz önüne alınırsa, tütün ürünleri imalat sanayinin na şekilde yeniden düzenlenmesi son derece önemli. Tütün Eksperleri Derneği ve Ziraat Mühendisleri sıl bir açmazla karşı karşıya kaldığı daha iyi anlaşılıyor. Odası’nın eşgüdüm ve koordinasyonunda, ilgili kuruluşların katılımıyla, Tablo 1:Tütünde Ekilen Alan, Üretim, Verim ve Endeks Değerleri tütün acil eylem (20022014) planının hazırlaEkilen Ekilen Alan Üretim Verim nıp uygulanması, Alan Endeksi Üretim Endeksi Verim Endeksi tütünde yaşanan (Milyon (Bin (kg/ tasfiye sürecinin Dekar) (2002:100) Ton) (2002:100) dekar) (2002:100) durdurulması açı2002 1.9 100 153 100 80 100 sından zorunlu 2012 1.1 56 73 48 68 85 gözüküyor. 2013 2014 Kaynak: TÜİK. TÜRKİYE TÜTÜNDE ARTIK NET İTHALATÇI Tablo 2: Yaprak Tütün Dış Ticareti (Birim: Milyon $) İhracat İthalat DTD 2002 280 207 73 2003 330 201 129 2004 388 221 167 2005 476 272 204 2006 497 253 244 2007 450 293 157 2008 428 373 55 2009 480 389 91 2010 414 358 56 2011 372 389 17 2012 428 465 37 2013 423 472 49 2014 524 549 25 Kaynak: TAPDK. Grafik 1: Tütün Üretici Sayısı ve Endeks Değerinde Gelişme (20022014) 1.3 1.1 70 56 93 70 61 46 70 66 88 83