Katalog

Sağlık CBT 1479/24 Temmuz 2015 17 Tiroid Bezi Hastalıklarında Yeni Gelişmeler Her yıl Mayıs ayının 25’ini içine alan hafta Uluslararası Tiroid Farkındalık Haftası olarak, tiroid hastalıklarının tanımı, dağılımı, önemi ve önlemleri konusunda halkı aydınlatmak ve bilgilendirmek amacı ile düzenlenmektedir. Bu yıl 2531 Mayıs tarihleri arasında 7. si düzenlenen etkinliğin konusu hipotirodininyani tiroid bezinin az çalışmasının farkındalığının artırılmasıdır. Doç. Dr. Dilek Yazıcı Koç Üniversitesi Hastanesi Endokrinoloji, Diyabet ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü lar oluşturur (bütün okul yaş çocuklarının % 36.4’ü). İyot eksikliği Amerika’da düşük (% 10.1), Avrupa’da yüksektir (% 59.9). Ö zellikle bu konuyla ilgili olarak ve toplumda sık görülen tiroid hastalıklarıyla ilgili bir farkındalık yaratmak amacıyla 27 Mayıs 2015 tarihinde Koç Üniversitesi Hastanesi’nde bir toplantı düzenlendi. Toplantıya Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi Endokrinoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Mine Adaş, Bakırköy Eğitim ve Araştırma Hastanesi Endokrinoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Meral Mert, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji Bilim Dalı’ndan Prof. Dr. Faruk Alagöl ve Doç. Dr. Dilek Yazıcı, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Serdar Tezelman, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Moleküler Görüntüleme ve Tedavi Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Onur Demirkol konuşmacı olarak katıldı. Bu toplantı kapsamında iyot yetersizliği, hipotirodi, hipertiroidi, tiroid nodülü ve tiroid kanseri ve tiroid hastalıklarında kullanılan tedavi şekilleriyle ilgili konular konuşulmuştur. Aşağıda bu konularla ilgili bir derleme sunulmaktadır. Tiroid bezinin her türlü büyümesine guatr denir. Normal tiroid bezinin ağırlığı yaklaşık 20 gr’dır. Tiroid bezinin tamamı büyütebildiği gibi, bölgesel olarak yumru (nodüllerin) oluşmasıyla da büyüyebilir. Guatr nodüllü veya nodülsüz olabilir. Tiroid bezinin büyüklüğü bölgenin iyot durumu ile ilgili olarak değişir. Düşük iyot alımında daha büyük, normalden fazla iyot alımında daha küçük olur. GUATR NEDİR? Gebelikte tiroid hormon yapımı artar. İdrarla iyot atılımı artar. Anne karnında bebeğin iyot gereksinimi artar. Tüm bunlara bağlı olarak gebelikte iyot gereksinimi artar. Gebelik öncesi ve gebelik sırasında iyot alımı yeterli olan bir kadının tiroid içi iyot depoları hormon yapımı için yeterlidir. Bu kadınlarda gebelik şartlarına uyum sağlanır ve gebelikte artan hormon ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilir. İyot alımı yeterli olmayan kadınlarda iyot depoları gebeliğin ilk aylarından itibaren azalmaya başlar. Annenin yetersiz iyot alımı, anne ve bebeğin tiroid hormon yapımının azalmasına yol açar. Hormon yapımının azalması, anne ve bebeğin tiroid bezinin büyümesine neden olur. Bebeğin beyin ve sinir sisteminin gelişmesi için tiroid hormon düzeyinin normal olması gerekir. Gebelikte anne ve bebeğin iyot eksikliği ve yenidoğan döneminde iyot eksikliği bebeğin kavrama ve zihinsel yeteneklerini önemli ölçüde etkiler. İyot yetersizliği, en önemli önlenebilir zekâ geriliği nedenidir. Gebelik öncesi, gebelik sırasında ve emzirme döneminde iyot alımının artırılması gerekir. Toplum iyot taramaları ile bölgenin iyot beslenmesi ile ilgili değerlendirme yapılarak anne iyot kullanımı artırılır. Gebelerin günlük en az 250 mcg iyot almaları gerekmektedir. GEBELİK VE EMZİRMEDE İYOTUN ÖNEMİ: Tiroid bezi tiroid hormonlarını (T4 ve T3) üretir. Tiroid hormonlarının ana maddesi iyot, beslenme ile alınır. Tiroid hormon sentezi için 150 ug iyot yeterlidir. İyot eksikliği guatr nedenlerinin başında gelir. İyot eksikliği dışında birçok etken guatr nedeni olabilir. Hormon üretimi normal, az ya da fazla olabilir. TİROİD BEZİ NASIL ÇALIŞIR? Dünya nüfusunun önemli bir kısmı (1.9 milyar) iyot yetersizliği bulguları gösterir. Bunların 285 milyonunu okul yaşı çocuk İYOT YETERSİZLİĞİ NEDİR? Hipotiroidi, tiroid hormonlarının tiroid bezinde kısmen veya tam olarak yapılamaması ve kan dolaşımına verilememesinden kaynaklanan bir hastalıktır. Bebek ve çocuklarda görülen hipotiroidizm büyüme ve gelişmede belirgin geriliğe sebep olur. Bunlardan en ciddi olanı zeka geriliği olup, gecikmiş tedavi ile bu durumun düzelmesi söz konusu değildir. Erişkinde ise organizmadaki olaylarda genel bir yavaşlama söz konusudur. Ancak, erişkindeki belirtiler, tiroid hormonu tedavisi ile büyük oranda düzelir. Hipotirodinin en sık görülen nedeni geçmişte iyot eksikliğiyken, günümüzde tiroid bezine karşı organizmanın yaptığı HİPOTİROİDİ (TİROİD BEZİNİN AZ ÇALIŞMASI) NEDİR? antikorların tiroid bezini tahrip etmesidir (buna kronik tiroidit denir). Bunun yanında tiroid bezinin farklı nedenlerle tamamının ve tamamına yakınının ameliyatla çıkarılması, radyoaktif iyot tedavisi denilen tedavi sonrasında tiroid bezinin tahrip olması, doğuştan tiroid bezinin olmaması ve tiroid hormonlarının yapımında doğuştan bozukluklar olması sayılabilir. Hipotiroidinin belirtileri arasında halsizlik, güçsüzlük, yüz, kol ve bacaklarda şişlik, kilo alma, üşüme, deride kuruluk, saç, kaşlar ve diğer kıllarda dökülme, tırnaklarda kırılma, seste boğukluk, terlemede azalma, el ve ayaklarda karıncalanma, kabızlık, kadınlarda adet kanamalarında düzensizlik (genellikle kanama şiddetlenir ve uzun sürer), kısırlık, cinsel isteksizlik, işitmede azalma, eklem ve kas ağrıları, hafızada azalma ve ruhsal değişiklikler mevcuttur. Ancak, hafif seyirli hipotiroidi vakalarında belirtiler silik olur veya herhangi bir belirti yoktur. Tanısında klinik özelliklerin yanı sıra serbest T4 ve TSH gibi kan testlerinin yapılması yeterlidir. Nedeni anlayabilmek için tirodin harabiyetiyle birlikte giden kronik tiroidit için antikor (antitiroidperoksidaz ve antitiroglobulin) denilen maddelerin ölçümden faydalanılır. Ayrıca yapılacak tiroid ultrasonografisinde tiroid bezindeki harabiyet ve/veya eşlik eden bir nodülün tespiti sağlanabilir. Hastalar tiroksin (T4) hormonu vererek tedavi edilir. İlacın nihai dozu hastalığın belirtilerine ve kandaki hormon düzeylerinin ölçümüne dayanarak doktor tarafından ayarlanır. T4 hormonu sabah kahvaltıdan yaklaşık yarım saat önce alınmalıdır. Ancak, ilaç sabah unutulup, alınmadığı taktirde günün diğer zamanlarında mümkünse aç iken alınmalıdır. Demir ve kalsiyum içeren ilaçlar, kolesterol düşürücü ilaç kolestramin, çarpıntı ilacı propranolol, soya sütü ve soya mamülleri ile ceviz T4 hormonunun bağırsaktan emilimini bozduğu için, bu ilaçlar ve yiyecekler T4 hormonundan en az 4 saat sonra alınmalıdır. Geçici hipotiroidizm vakaları hariç, T4 hormonunun ömür boyu alınabileceği unutulmamalıdır. Hastalar aslında içtikleri T4 hormonunun organizmaya yabancı bir madde olmadığını, tiroid bezlerinin üretemediği hormon eksikliğinin yerine konduğunun farkında olmalıdırlar. Tedavi altındaki hastaların kontrol muayeneleri doktorları tarafından belirlenir. Kontrol muayene sıklığı ve hormon ölçümleri en geç yılda bir yapılmalıdır. Düzenli doktor kontrolü altında doğru doz ile kemik erimesi görülmesi beklenmez. Tiroid bezinde tiroid hormonunun fazla üretilmesi veya kanda normalden fazla miktarda bulunmasıyla görülen durumdur. Belirtileri arasında titreme, terleme, çarpıntı, sinirlilik, sıcağa tahammülsüzlük, iştah artışı, kilo kaybı, ishal veya sık dışkılama, nefes darlığı, yorgunluk, kas güçsüzlüğü, adet düzensizliği, kısırlık veya görmeyle ilgili problem mevcuttur. Hipertiroidi en sık Graves hastalığı denilen tiroid bezinin kronik iltihabına bağlıdır. Nodüllü guatra (bir veya daha fazla nodülün fazla tiroid hormunu üretmesi) bağlı da gelişebilir. Daha nadiren tiroid bezinin viral enfeksiyonunda, gebelik sonrası dönemde, tiroid hormonunun fazla alınmasına ve vücuda giren ekstra iyota bağlı (tomografi çekilirken kullanılan maddeler, bazı ilaçlar, saç boyası, batikon, öksürük şurubu gibi) olarak geçici hipertiroidiler görülmektedir. Tanı kanda TSH’nın düşük ve serbest T3 ve T4 düzeylerinin yüksek olmasıyla konulur. Ayrıca çekilen tiroid sintigrafisiyle tiroid bezinin neye bağlı olarak fazla çalıştığı anlaşılabilir. Sintigrafi yanında yapılacak ultrasonografi de tiroid bezinde nodül olup olmadığını gösterir. Graves hastalığı tedavisi için ilaç tedavisi, cerrahi ve radyoaktif iyot tedavisi seçenekleri mevcuttur. İlaç tedavisi için Thyromazol ve Propycil denilen iki ayrı ilaç mevcuttur. Bunlardan karaciğer hasarı yaptığı gerekçesiyle Propycil kullanımı önerilmemektedir. İlaçlar genelde maksimum 18 ay kadar olabilecek sürece hekim tarafından belirlenen dozlarda kullanılır. Yazının devamı gelecek sayımızda HİPERTİROİDİ (TİROİD BEZİNİN FAZLA ÇALIŞMASI) NEDİR?