Katalog

Ne Biliyoruz? 10 Arkeoloji CBT 1470/22 Mayıs 2015 11 İskender, Ankara’da “Büyük” oldu! Ankara Polatlı’da Gordion’un ünlü “kördüğümünü” kesince, Asya yolu açıldı. Makedon İskender’e, “Büyük İskender” olma yolu Ankara’da açıldı! İskender, dünyanın yazgısını; Ankara’nın Polatlı ilçesindeki, Friglerin başkenti Gordion’da, İÖ 4. yy.da değiştirdi! ona matematik, fizik, coğrafya, felsefe öğretiyordu. (Görsel: 2 Kapak resmi) Filip, bir gün Aristo’ya kızarak “Nedir bu öğrettiklerin? Senin yerine bir köle tutar, ona baktırırım!” demişti. Aristo’nun yanıtı ise “Evet kralım! O zaman gelecekte iki köleniz olur!” yanıtını vermişti. *** Bir gün Filip’e azgın bir at getirdiler. Değil Filip, hiç kimse ata binemiyordu. Filip atın geri götürülmesini söyleyince, İskender “Bir de ben deneyeyim!” dedi. Filip, oğlu ile alay etti, “Beceremezse, ne ceza verilmesini istediğini?” sordu. İskender, gerekirse atın parasını kendisinin ödeyeceğini söyledi. İskender, atın “gördüğü kendi gölgesinden ürktüğü için”, kimse 4 Feni kralı ile aslan avında yi üzerine bindirmediğini algılamıştı. Atın dizginlerini alıp güneşe ters yönde döndürerek, üzerine bindi. Herkes şaşırmıştı! Filip, oğluna “Makedonya sana 3 İskender sikkesi küçük, kendine bir başka ülke bul!” diyerek kutlamıştı. Sonrasında “Bukefalos (boğabaş)” adı verilen at, İskender’in yol arkadaşı olmuş5 Babasının Vergina’daki mezar odasında tu... Dönemin inancına göre Zeus, Herakles ve İskender’in gençliğinde “at üzerinde avlanışı” Dionyosos; İskender’in atalarıydı! Zeus ile eşdeGünümüz definecileri de İskender’in Anadolu’da ğerdeki Mısır tanrısı Ammon da… Bu nedenledir ki uğradığı yörelerin haritası doğrultusunda “oklarmızİskender sikkeleri ve bazı görsellerinde Ammon’un rak uçları” ararlar. Çünkü orada savaş yaşanmıştır. simgesi “koçboynuzu” ile birlikte Defineciler; savaş öncesinde, iki tarafın komutanlasimgelenirdi. (Görsel: 3) Babası rın ve askerlerinin üzerlerindeki sikkelerini yalnızca suikast ile öldürülünce, İskender İÖ kendilerinin bildiği bir yere gömdüklerine, eğer öl334’te kral oldu. müşlerse geri gelip almadıkları için paraların orada İskender, bir anlamda Yunan kaldığına inanırlar! İlginç olan, İskender’in askeryontucu Lysippos’u “sarayın resmi lerinin bile, Bandırma Daskilion’da Pers satrabının yontucusu” olarak atamıştı! (Antalya sarayında define aradıklarının saptanmış olmasıdır! Perge’deki Roma Dönemi kopyası Efes’ten sonra Halikarnassos’a gelen İskender, olan Yorgun Herakles –Herkül heyyönünü MuğlaAntalya yöresindeki Likya toprakları kelinin de tunçtan özgün olanın usna çevirdi. Fenike’de “çeşitli av partilerine” de ka tasıdır!) En güzel portresini Lysippos yaptığı için, yalnızca onun kendisini tıldı. Türk arkeolojisinin devi Osman Hamdi Bey’in 1887’de Lübnan’ın Sidon (Sayda) kentinde “Krallar yansıtmasını isterdi. Mezarlığı’nda” bulup İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ne (İAM) getirdiği, ünlü mermer lahdin bir yüzünde İSKENDER VE Fenike kralı Abdalonoymos ile birlikte aslan avı DARPHANESİ sahnelenmiştir. (Görsel: 4) Babasının Vergina’daki İzmirli Hemşerimiz Homeros’un mezar odasında aile yaşantısı betimlemesinde Troya’yı anlatan İlyada destanı, İskender’i en çok İskender’in gençliğinde “at üzerinde avlanışı” da etkileyen kitap olmuştu. Anadolu’daki Pers egemen betimlenmişti. (Görsel: 5) line son vermek için, Troya destanının etkisiyle, ordusunu önce Çanakkale’ye yönlendirdi. HEDEF ANKARA! İskender’in, her gittiği yere darphanesi ile birİskender o ana kadar hep kıyılarda yol alırken, likte gittiği, söylenir. Kapısına dayandığı kent yöneyönünü birden bire kuzeye Ankara’ya Polatlı’daki ticisine, “teslim ol” çağrısı ile (orada bastırdığı paTrakya göçmeni Friglerin başkenti Gordion’a çevirraları) vermeyi önerdiği, teslim olunursa, ödemeyi di. Makedonya yöresi Trakya göçmeni Frigler’in kö(elbette kredi kartı ile değil) peşin parayla yaptığı; kenini anımsarsak, İskender’in, her halde atalarının olmazsa savaşarak kenti yaktığı söylenir! 9 İskender domuz avı heykel grubu 12 Bergama Heykel 13 Doğum yeni Pella’da Okulu ürünü İskender başı bulunan İskender başı 14 Tivori’de Hadrian villasında bulunan heykeli Özgen Acar 2. Filip, ölen ağabeyinin yerine İÖ 359’da, Yunanistan’ın kuzeyindeki Makedonya’ya kral oldu. Üç evlilik yaptı. İlk eşi Olimpiya, kimilerine göre tapınak rahibelerinden (fahişelerinden!), kimilerine göre de şarap tanrısı Dionysos’un Meanad’larından (Gaziantep Zeugma’nın Çingene kızı gibi!) biriydi! Olimpiya hamile kaldı. Filip, doğacak çocuğunun “hırslı ve cesur olması dileği” ile eşinin karnına “aslan mührü” bastı. Ne var ki bir gün Filip, kapının anahtar deliğinden odasında seyrettiği Olimpiya’nın bir “yılan – ejderha” ile seviştiğini gördü! Filip, karısının kendisine “büyü” yapmasından korktu, yatağına girmez oldu! Bu olayı yorumlamaları için, bir adamını Apollon bilgelerine gönderdi... Adamı iki yorumla döndü... Birincisi, Yunan baş tanrısı Zeus ile Mısır’ın Amon tanrısını eş değerde tutup ona saygı göstermeliydi. Çünkü Olimpiya’nın seviştiği yılan kılığındaki Ammon’du! İkincisi ise, anahtar deliğinden sevişen çifti gözetlediği için, bir gözü kör olacaktı. Nitekim Filip’in bir gözü, sonra kör oldu… Söylenceye göre Olimpiya, daha sonra İskender’e, gerçek babasının 8 Büyük İskender lahti 11 Aydın Ortaklar’daki Menderes Magnesia kentinde bulunan büyük boy heykeli madan gördünüz. 15 Tivori’de Hadrian vil16 İskenderiye‘de bulunan 17 Bir başka fildişinden “ B u k e f a l o s ’ u n ” lasından başka bir heykel yapılmış İskender başı İskender başı üzerindeydi, kılıç yerine mızrak kulla“trapezoforos (duvara yapışık sehpa kaidesi)” idi… nıyordu. Doğum yeri Pella’da bulunan bir mozaikte ise İtalya’da yanardağ lavları altında yok olan Pompei kentinde İÖ 1. yy.da yapılmış bir taban aslan avlarken de başında ne “Nemea aslan posmozaiğinde Büyük İskender’in Pers Kralı Darius ile tu”, ne de “Ammon’un koçboynuzu” vardır. kılıcı olduğu halde, kendisi yine mızrasavaşına göz atalım. İskender’in başında “Nemea Elinde aslanının postu” ve “Ammon’ın koçboynuzu” betim ğını, arkadaşı Krateros ise kılıcını kullanmaktadır. lenmemiş, ama yine mızrakla savaşıyor… (Görsel: 7) (Görsel: 10) İÖ 325311 yılları arasına tarihlenen ünlü İskender lahdinin bir yüzünde “Büyük İskender’in” başında İSKENDER’İN SAÇI “Nemea aslanın postu” ve “Ammon’un koçboyİskender’e özgü saç modeline “anastol” deninuzu” ile Lyssipos’un heykel ve sikkelerindeki gibi liyor. Alın üzerindeki saç bukleleri, coşkulu biçimbetimlenmiştir. İÖ 333’te Osmaniye’de İssus’ta Pers de yukarıya doğru kıvrılırken; buklelerin uçları da Kıralı Darius ile karşılaşmasını anlatan Pompei mo yanlara yönlendiriliyor. Böylece saça, “aslan yelezaiğinden, yaklaşık 250 yıl önce yapılmıştı. (Görsel: si” havası kazandırılıyor. Bu belirgin saçların yanı 8) Ayrıca, Büyük İskender’in yüzyıllar boyunca, sıra; yuvarlak gözlerini vurgulayan, dişlerini pek özellikle Roma döneminde İtalya’da, Yunanistan’da, ortaya çıkarmayan, hafif açık ağzı, Büyük İskender Anadolu’da, Orta Doğu’da ve Asya da çeşitli heykel yapıtlarının ortak özelliklerini oluşturuyor. Bu özelve görselleri yapıldı. Çünkü o artık “büyük” idi! liğin kaynağını, Büyük İskender’in seçtiği yontucu Asıl konumuzun birinci yapıtı, Ankara içinde “cezaevi” yanındaki kazılarda, 1948’de bulunan, AMM’de sergilenen bir mermer heykeldir. Müze kayıtlarına, Roma Dönemi’nden İS 2. yy.dan “Domuz Avı Heykel Grubu” olarak giren yapıttır. Tıpkı Finike kralı ile av sahnesinde olduğu gibi başında “Nemea aslan postu” ve “Ammon’un koçboynuzu” yoktur. Ama yine atı Bukefalos üzerinde, kılıç yerine, mızrak kullanıyor. (Görsel: 9) İskender Lahtindeki betimleme ile tıpkısının, aynısı değil mi? Arkasında bir ağaç gövdesi görülüyor. Palmiye gövdeli ağaç, iklim olarak “Fenike’de avlanma” söylentisini de anımsatmıyor mu? İlginç olan, “aslan” görünümlü hayvanda, “domuz” toynaklarının (ayak tırnaklarının) görülmesidir. İS 2. yy.da aslan görmemiş bir “taşralı yontucu”, her halde toynaklar için domuzdan esinlenmiş olmalı! İskender’in önemli simgesi “Nemea aslanın postu”, bu kez başında değil, azgın atı Bukefalos’un böğründedir! Demek ki Ankara’da Geç Roma Döneminde yapılmış, bu Büyük İskender yontusu bir 6 İskender’in Anadolu’daki izleri Anadolu’daki uzantısı olan bu başkenti, bir anlamda “Kâbe ziyareti” gibi düşünmüş olmalıydı! (Görsel: 6) Friglerin Gordion’daki “kabile yaşantısını” görkemli “kraliyete” dönüştürmek isteyen halkın, kral seçimi ilginçtir! Söylenceye göre, sabah “kente dışarıdan gelecek ilk insanın kral olması” kararlaştırılır. Halk, ertesi sabah kapıda beklemeye başlar. Köylü Gordias, kağnısıyla gelir, kral ilan edilir. Gordios, kağnısını kapıda bağlar. Attığı “kördüğümü” çözecek kişinin dünyaya egemen olacağına inanılır. Kimse çözemez. Ancak İskender de çözemeyeceğini anlayınca, kimileri kılıcı ile düğümü kestiğini, kimileri ise düğümün önündeki kağnının oku üzerindeki kazığı çekerek çözdüğünü söylerler! İşte o anda, Makedon İskender’e “Büyük İskender” olma yolu açılmıştır! İskender’in ordusuna ikmal yapmak için sonbahar hasadını da almak amacıyla Gordion’da beklerken dünyayı fethetmeyi, kış boyunca orada, yani Ankara’da planlamıştı. DOMUZ AVI HEYKELİ 7 Pompei’de bulunan bir taban mozaiğinde İskender ve Pers kralı Darius’un savaşı resmedilmiş. 1A) Filip, 1B) İskender (Yanda) kim olduğunu söylemişti! İskender, İÖ 20 Temmuz 356’da başkent Pella’da (Osmanlı’da adı Alakilise) doğdu. Yunanistan’da Vergina’da 2. Filip’in zengin mezarında ailenin fildişinden küçük boyda portreleri de bulundu. (Görseller: 1AB) İSKENDER VE ARİSTO İskender’in öğretmeni, ünlü bilim insanı Aristo, 10 İskender doğum yeri Pella’da aslan avlarken mızrağını kullanıyor. Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin (AMM) alt salonunda Ankara yöresinde bulunan yapıtlar sergileniyor. Asıl konumuz oradaki iki mermer yapıt ile ilgilidir. Biri küçük boydaki “Domuz Avı Heykel Grubu”, ötekisi ise bir vitrindeki “Bir Erkek Başı” adlı yapıtlardır. Büyük İskender’in babasının mezar odasındaki gençlik resminde, başında soyundan geldiği Herakles’in“Nemea aslanının postu” ve “Ammon’un koçboynuzu” ol ANKARA’DA İSKENDER YAPITLARI Lysippos’un yapıtlarıdır. Aydın Ortaklar’daki Menderes Magnesia kentinde bulunan büyük boy heykel ise İS 2. yy ürünüdür. (Görsel: 11) Bu konunun en temel örneği İAM’de İÖ 2. yy.da Bergama Heykel Okulu’nun ürünü Büyük İskender başıdır. (Görsel: 12) Gerek Lysippos, gerek bu baş, daha sonraki dönem yontuculara model oluşturacaktır. Atina’da Akropolis tepesinde bulunan, yaklaşık İÖ 338330 yılları arasına tarihlenen Büyük İskender başı, yeni yapılan aynı müzede sergileniyor. (Görsel: 13) Roma Tivoli’de Hadrian Villası’nda bulunan İS 4. yy.dan Roma Dönemi mermer büstün üzerinde, 2. Filip’in oğlu İskender yazmaktadır. Bu parçanın Lysippos’un bir heykelinin kopyası olduğu kabul ediliyor. (Görsel: 14) Aynı yerde bulunmuş bir başka İskender başı… (Görsel: 15) Dünyada iki kent adlarını, biri Hatay’da “İskenderun”, ötekisi de Mısır’da “İskenderiye”. İskender’den alırlar. İskenderiye’de bulunan bir başka baş… (Görsel: 16) Yazının devamı 15. sayfada