Katalog

Üç büyük Fransız tarihçisinin mirası F Fransız tarihçiliği geçen yılın son günlerinden bugüne değin üç büyük tarihçisini yitirdi. Bu acı kayıplar bizi de yakından ilgilendirmektedir. Çünkü bunların çalışmaları Ortaçağ’dan günümüze uzanan geniş bir mekân ve zaman süreci içinde Türk tarihine de ışık tutar. Bu tarihçileri tanımak, bıraktıkları mirası gözden geçirmek sanırım bir vefa borcudur. Zeki Arıkan BÜYÜK TÜRKOLOG ransa’nın güneyinde AixenProvence’da Arap ve İslam Dünyası Araştırma Merkezi’nde (IREMAM) yıllarca çalışan Daniel Panzac (1933 2012), 7 Aralık 2012’de yaşamını yitirdi. Edhem Eldem’in deyimiyle “Daniel Panzac, alışılmış Osmanlı tarihçilerinden değildi. Bu anlamda belki de en büyük özelliği araştırma dünyasına “ana kapı” denilebilecek olan üniversiteden başlayarak değil, bir tür “arka kapı” niteliğindeki lise hocalığından Soldan sağa Daniel Panzak, Gilles Veinstein gelmiş olmasıydı” (Toplumsal Tarih, 232 ve Jacques Heers (Nisan 2013, s.22). Panzac’ın çalışmalarının ağırlığı Osmanlı Tarihi’dir. İlk yapım tekniği ve ekonomik yönden çok iyi örgütlenmiş olan büyük çalışması Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba üzeriney Ceneviz’in Doğu Akdeniz havzasındaki yerini Türklerin aldi. 1700 1850 yılları arasında bu hastalığın öldürücü etki ması önemli bir başarıdır. Kapitalizm gerçek anlamda İtalyan Cumhuriyetleri’nde lerini inceledi. Eser, 1997’de rahmetli Serap Yılmaz tarafından biraz kısaltılarak dilimize çevrildi. Panzac, bu eseriy doğmuştu. Ticari gelişme yükselen kapitalizmin motoru olle Türkiye’de tanındı. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Ta du. Braudel ve onun izleyicileri baharat ticaretini oldukça rihi üzerine Aix en Provence’da düzenlenen sempozyuma abartmışlardı. Oysa Akdeniz ticaretinde tuz ve şap gibi ürünev sahipliği yaptı. Çalışmalarını Osmanlı denizciliği ve ti ler baharattan daha önemli bir yer tutuyordu. Şap işletmesi, careti, sağlık kurumları, nüfus vb. konularda sürdürüyordu. ticareti kapitalizmin gelişmesine önemli bir katkıda bulundu. Prof. Heers, Paris ve Nantes üniversitelerinde çalıştı. YıORTAÇAĞ UZMANI ğınla eser verdi. Berberi Korsanlar, Makyavel, Kristof Kolomb, 1924 doğumlu olan Jacques Heers 10 Ocak 2013 tari Akdenix Dünyasında Kölelik vb. Aristoteles’in Avrupa’da hinde Angers’de öldü. Büyük bir Ortaçağ tarihi uzmanıydı. yeniden tanınmasında İslam dünyası önemi bir rol oynadı. Ünlü tarihçi Fernand Braudel’in öğrencisiydi. O, zamanın Heers gibi büyük bir tarihçinin kaybı ne yazık ki büyük bir daki hiçbir tarih okuluna bağlanmadı. Ceneviz’in yükselişi yankı uyandırmadı. Le Monde gazetesinde bir yazı çıktı (24 ve Ege denizi, Suriye, Galata, Karadeniz kıyıları, Kırım ve Ocak 2013). Hepsi o kadar. Asya’da yayılması onun ana tezini oluşturmaktadır. Ceneviz’in Görüldüğü gibi Prof. Heers, Türk tarihi uzmanı değildir. bu yayılması sırasında Türkler de Ege adalarına iniyordu. Bu Ancak bu Ortaçağ uzmanı çalışmalarıyla Türk tarihine de karşılaşma çok önemli sonuçlar doğurdu. Denizcilik, gemi önemli bir katkıda bulunmuştur. Gilles Veinstein (1945 2013) Fransa’nın yetiştirdiği büyük bir Türkolog ve tarihçiydi. Osmanlı arşivlerini çok iyi biliyordu. Uzun bir hastalıktan sonra, 7 Şubat 2013 tarihinde aramızdan ayrıldı (E.Eldem,aynı yerde, s. 2223. Turcica başlıklı uluslararası Türkoloji çalışmalarının önemi bir yayın organının düzenli çıkmasını sağlayanlardan biriydi. Veinstein, Osmanlı Tarihi alanında pek çok konuya el attı. Öncelikle 28 Çelebi Mehmet Efendi’nin 1757 yılında JulienClaude Galland tarafından Fransızcaya çevrilmiş ve basılmış Paris Sefaretnamesi’ni giriş, notlar ve eklerle yeniden yayınladı. 172021 yılındaki elçiliğinde Çelebi, Fransa’yı “Kâfirlerin Cenneti” olarak niteleyen bu eseri ,yepyeni bir anlam ve içerikle gün ışığına çıktı. Veinstein, Kıbrıs’ta Osmanlılar zamanında düzenlenen kanunnameyle Venedik zamanında yürürlükte olan kurallar arasındaki bağlantıyı inceledi. Kırım’a, Avrupa sınırlarına kadar uzandı. Selanik’in son dönemini ele alan bir projeyi yürüttü. Rahmetli Yıldız Sertel de bu projede görev aldı. Osmanlı İmparatorluğu’nda Ölüm temasına el attı. Bütün bunların ötesinde Veinstein, Kanuni Süleyman dönemi üzerinde çalışmalarını yoğunlaştırmıştı. Bu konuda yığınla araştırmaya imza attı. Kanuni adına Paris’de bir sergi açılması ve bu çerçevede bir sempozyum düzenlenmesi de onun çabalarının bir verimidir. Veinstein, akademik yaşamının doruğuna 1998 yılında Collège de France’a seçilmesiyle tırmandı. Fakat bu seçim Ermeniler arasında büyük gürültü kopardı. Çünkü Veinstein 1915 olaylarını bir soykırım olarak kabul etmiyor ve bunda Ermeni militanlarının rolünü de belirtiyordu. Kendisini destekleyen meslektaşları da oldu. Ama birçokları da bunu inkârcılık olarak gördü. Ölümle tehdit edildi. Prof. Veinstein derin bir sessizliğe gömüldü. Yaşamının sonuna kadar derslerini işlemekle ve akademik görevini yapmakla yetindi. İçme suyu arıtımında en iyi yöntem klorlama mı? İçme suyuna az miktarlarda klor katılması yetkili kurumlar tarafından sağlıklı bir yöntem olarak değerlendirilse de, çok daha sağlıklı ve çevre dostu seçenekler de var A BD Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre, içme suyunda milyonda dört birim ya da altındaki klor düzeyleri insan sağlığı açısından kabul edilebilir miktarlar olarak değerlendiriliyor. Klor ilk kez yüz yılı aşkın bir süre önce ABD’nin New Jersey eyaletinde sudan kaynaklanan bulaşıcı hastalıkların önüne geçilmesi amacıyla içme suyuna katıldı. Bu yöntem zararlı bakteri ve virüslerin yok edilmesinde öylesine etkili oldu ki, kısa sürede dünyanın dört bir yanına yayıldı. Günümüzde klorlama içme suyu arıtımında yararlanılan en yaygın yöntemlerden birini oluşturuyor. Su sağlama konusunda ABD çapında hizmet veren Su İşleri Kurumu (AWWA) içme suyuna katılan klor sayesinde ülkede geçtiğimiz yüzyılda yaşam beklentisinde yüzde 50 oranında bir artış sağlandığına dikkat çekiyor. Nitekim, kimileri içme suyunun klorlanmasını kamu sağlığı açısından tarihin gelmiş geçmiş en büyük başarısı olarak nitelendiriyor. Gelgelelim, herkes bu görüşe katılmıyor. Kimileri içme suyuna eklenen az miktarda klorun insan sağlığına zarar vermeyeceğinden pek emin değiller. Klorlama karşıtları sudaki eser miktarlarda klorun bile böbrek, rektum ve meme kanserlerinde artışa yol açtığını ortaya koyan araştırmalara dikkat çekiyorlar. Sorun klorun kaynak sularının içindeki organik bileşiklerle etkileşime geçip, bedendeki yaşamsal hücreleri yok edebilen ya da onlara zarar verebilen serbest radikallerin gelişimini körükleyen, trihalometanların (THM’ler) oluşmasına yol açmasından kaynaklanıyor. THM’ler kanserin yanı sıra, astım, mayasıl, kalp hastalığı gibi başkaca sağlık sorunlarına, düşük ve sakat doğum oranlarında artışa da neden oluyor. Özel kuyuları olup da klorlamaya kaygıyla yaklaşanlar suyun mikroplardan arıtılması için başka yollara başvuruyorlar. Bu yolda atılacak minik bir adım klorun yerine, çevreye klor denli hızlı yayılmayan ve sudaki organik bileşiklerle olumsuz biçimlerde etkileşime girme eğilimi daha az olan, kloramin adlı maddeden yararlanılması. Gelgelelim, suda eser mik CBT 1369 13 / 14 Haziran 2013 tarda kloramin de herkesin hoşuna gitmeyebilir. Çünkü az miktarda kloramin, insanların küçük bir yüzdesinde bile olsa, yıkanmadan sonra deride döküntülere yol açabileceği gibi, eskimiş metal boruların içine işleyerek insanların kurşuna daha çok maruz kalmalarına da neden olabilir. Bir başka seçenek, biraz daha pahalı olmakla birlikte, bir su arıtma makinesi satın almaktır. Suyu ozon molekülleri eklemek suretiyle mikroplardan arındıran ve geriye herhangi bir kalıntı bırakmayan ozonlama birimleri piyasada yaklaşık 9 bin dolara satılıyor. Bir başka seçenek de, suyu UV ışınlarından geçirerek virüs ve bakterileri yok eden UV ışınlı arıtma aygıtları olabilir. Ancak en akla uygun ve bütçeyi en az sarsacak yöntem vana ve muslukların filtrelenmesidir. Karbon bazlı su sistemleri ve arıtmalı sürahi filtreleri içme suyunun kirleticilerden arındırılması açısından tansıksı sonuçlar yaratabilir. Cildi aşırı duyarlı olanlar bu tür filtreleri duş başlıklarına bile yerleştirebilirler. Rita Urgan, Scientific American online/ 15 Nisan BİLİM DÜNYASINDAN