Katalog

Son 1000 Yılda Türklerin Dünya Sanat ve Kültürüne Katkıları Listesi ve Geleneksel Türk Çini Sanatı Mehmet Emin Özel (Çağ Üniversitesi TarsusMersin) Latife Aktan Özel (FSM Vakıf Üniv., Kandilli, İstanbul) “Kitaplık” dergisinin, 2000 yılı başlarında sonuçlandırdığı ‘Bin Yılın Başyapıtları’ adıyla Türk aydınları arasında düzenlediği bir ankette bir grup Türk aydınına, “Size göre Türklerin, son 1000 yıl içinde, kültürün bütün dallarında, dünya kültürüne yaptığını düşündüğünüz en önemli 10 olay, eser veya katkı nelerdir?” sorusu yöneltildi ve Türklerin son bin yılda dünya sanat ve edebiyatına en önemli katkıları belirlenmeye çalışıldı. Ulaşılabilirlik ve kamuoyunda (anketi uygulayanlarca) tanınmışlık kriterlerinin temel alınarak gönderildiği düşünülen ankete, 31 sanatçı, edebiyatçı, filmci, ressam, heykeltıraş, fotoğrafçı ve gazeteci yanıt verdi. Yazımız sonunda listesi verilen (Ek1) bu grubun, günümüz sanatçı ve diğer aydınlarımızın görüş ve değerlendirmelerini büyük ölçüde temsil ettiği kabul edilebilir. Toplanan yanıtların istatistiksel analizinin, “biz Türklerin kendimizi ne çerçevede ve nasıl değerlendirdiğimiz” konusunda da önemli psikolojik ve sosyolojik ipuçları vereceği kanısındayız. Bu nedenle, anketin daha yakın bir incelemeye alınmasının yararlı olacağını düşünerek, önplana çıkan olay, kişi, eser ve katkıların ve bir anlamda da Türk kamuoyunca beğenilme/kabul görme tercihlerinin istatistiksel bir değerlendirmesine teşebbüs edilmiştir. Bu tür bir değerlendirmenin sübjektif ve istatistiksel olarak eksik görülebilecek bir örneklem uzayını temsil edeceği öngörülebilir. Ancak bu türden “listeleme” çabalarının önemli olduğu görüşü giderek ağırlık kazanmaktadır. Örneğin , çağdaş dünya edebiyatının tanınmış isimlerinden, ülkemizde de Gülün Adı gibi sevilen romanları basılan Umberto Eco, bir mülakatında, bu türden listelerin, “bütün sanatsal çabaların amacı ve hatta sanatın ruhu” olduğu yolunda görüşler ileri sürmektedir. Bu görüşlerden de cesaret alarak Türklerin sanata bakışını (edebiyat dahil) belirlemede yardımcı olacak bir “oydaşma” listesinin ne kadar eksik ve subjektif görünse de ilgi çekeceği kanısındayız. Dergi editörlüğü, sonuç olarak, gelen oyların, kişi ve eser bazında bazı yoğunlaşmalar gösterdiğini bildirmekle birlikte, burada yaptığımız gibi tüm yanıtlarda geçen bütün kişi adı ve/veya olayları tek tek veya toplu olarak değerlendirme yoluna gitmemiş ve Mimar Sinan’ın Selimiye Camii’ni “1000 yılın en çok oy alan eseri” ilan ederek analizlerini sonlandırmış. Buradaki değerlendirmelerimizin kaynağı da aynı kitapçıkta yayımlanan tüm yanıtların yeni bir analizidir. Yanıtların bazıları istenen 10 farklı katkıyı belli bir sırada verirken bazıları açık uçlu değerlendirmelerle yetinmişlerdir. Bu nedenle 31x10=310 değil daha az sayıda olay, kişi ve eser listeye girmiştir. Ankete yanıt verenler Ankete yanıt verenlerin listesi Ek1’de verilmiştir. Kanımızca, (bazılarımıza oldukça subjektif görünse ve eksikleri olsa da) bu “aydınlar/sanatçılar” listesi, (1) yeteri kadar farklı alanlardan temsilciler içermesi, (2) yanıtlayanların (göze çarpan) önyargılar taşımaması ve (3) 16. yüzyıl çini örneği: Rüstem Paşa Camii (Istanbul) Iznik 16.yy işi kandil ve başlıklar (British Museum) Umberto Eco: “listeler kültürün kökenidir. CBT 1361/13 19 Nisan 2013 önemli bir bölümü birbiri ile örtüşen, tu ” Kitaplık dergisinin “Bin Yılın Başyapıtları” tarlı ve özenli yanıtlar sunmuş olmaları li Tarihsel Olaylar (savaşgöz önüne alındığında, anketin yapıldığı yeni bin yılın başlar, barış anlaşmaları, …); larında (~2000), Türk “intelijansiya”sını (etkin çekirdek ay(D) Diğerleri (Bu grupdınlar grubunu) temsil etmektedir. Liste; edebiyatçı, mimar, lar dışında kalan, “Mevlevi tarihçi, ressam, fotoğraf sanatçısı, filmci, gazeteci, öğretim ahlakı”, “Güneydoğu Anaüyesi ve diğer alanlardan temsilciler içermektedir. dolu Projesi”, gibi tercihler. Yanıtların genel sınıflaması Katılımcıların seçtikleri tüm Anket sonuçlarının geolay, kişi, maddi eser ve diğer sınıf önerileri ve bunlar aranel sınıflandırılması Tüm sındaki tekrarlanma sıklıklarını (frekans) 4 önemli kategokategori ve alt kategorilere ri ve alt kategoriler olarak özetlemeyi hedefledik: ait oyların toplu ve genel (A) Önemli Kişiler : değerlendirmesi yapılırsa, (1) Politik kişilikler (devlet adamları, devlet başkanla2 önemli kişi önplana çıkrı, (padişah, han, hakan vs), başvezir/başbakan, bakanlar, maktadır: askeri liderler…); (1) Mimar Sinan ve tüm mimari eserlerine veri(2) Edebiyatçılar (yazarlar, şairler,); len oylar toplandığında (36 oy), listenin başında gel(3) Güzel sanatların çeşitli dallarında yükselmiş sanatmektedir. Hemen hemen tüm katılanlar, mimarımıçılar ve profesyonel meslek sahipleri (mimarlar, müzisyenzın kendisini veya eserlerinden biri veya birkaçını lisler, ressamlar, heykeltıraşlar, fotoğraf sanatçıları); telerine almıştır. Bu nedenle, Sinan, kabaca 31 seç(B) Önemli Maddi Eserler : menin tümünden (bazılarından 1’den fazla) oy almış (1) Önemli mimari eserler (camiler, kervansaraylar, küldurumdadır. liyeler, çeşmeler, hamamlar, köprüler, saraylar, anıtlar, bazı (2) Mustafa Kemal Atatürk, kişiliği, TC’nin kutüm tarihi kentler, ); ruluş sürecindeki politik ve askeri başarıları, bilim ve (2) Önemli edebi eserler (divanlar, çağdaş veya eskisanatın önünü açmada öncülüğü, devrimleri ve söyşiir ve romanlar, diğer kitaplar, levleri (‘Nutuk’, tek başına, yanıt verenlerin %20’si (3) Önemtarafından, not edilmesi gerekli önemli edebi eserler li plastik sanat arasında sayılmıştır) için verilen oylar toplandığında eserleri (resim2. sıradadır (30 oy). Atatürk’ün ismi konusunda da anler, müzik eserkete katılanlar arasında, büyük oranlı bir oydaşlık söz leri, çini, hat konusudur. Mustafa Kemal’in göz önünde olan polive minyatür tik ve tarihi kişiliği yanında, sanata verdiği değer ve eserleri, fotoğgelişmesi, yüceltilmesi için gösterdiği çabalar ışığınraflar, filmler); da bu listedeki yerini anlamak çok zor olmasa gerekir: (4) ÖnemBugün her alanda dünya çapında çalışmalar yürüten li müzik maledebiyatçı ve sanatçılarımızın varlığı ile de onun çaze mes i (şarkı baları yerine oturmuş ve büyük ölçüde “çağdaş meHalen Paristeki Louvre Müzesi’nde sergilenen ve türküler, mübu İznik işi çini panoların, 19. yüzyılda İstanbul’da deniyet” hedefine yaklaşmış görünmektedir. zik komposizPiyale Paşa Camii’nden izinsiz kaçırıldığı TC KülBunları takip eden “1000 yılın eserleri” arasında, bu dötür Bakanlığı yetkililerince 2012’de açıklandı. yonları, müzik neme sanat açısından damgasını vuran “Önemli Kişilikler” (Pencere alınlıkları: İstanbul Eyüp Türbesi’nden aletleri, …) (C) Önemgötürülmüşlerdir. ) Yazının devamı 15. sayfada