Katalog

• KÜLTÜR • DOĞAN KUBAN Türk Toplumu Nasıl Tutucu? Türkler kendilerini tutucu (muhafazkâr) sanıyorlarsa kendilerini aldatıyorlar. Kuşkusuz aldanma da bir gerçek olgudur. Fakat insan gerçek kimliği sandığı kimlikle örtüşmeyebilir. Vitrinde gördükleri her şeye sahip olmak, televizyon karşısında saatler geçirmek, otomobil kuyruklarında sıraya girmek de çağdaş olmakla eşit değildir. Ama tutuculuk da değildir. Amerika tutucu bir toplum. Fakat çağdaş olan her şeyin neredeyse yaratıldığı ülke. özeti bu. Bugün iktidarda olan kırsal halkın Cumhuriyet başındaki kültürü bu sınırlar içinde tanımlanabilir. Bugün yüzde 70’i kentlerde yaşayan halkın günlük yaşamına girmiş yaşam araçlarının ve kentlerdeki fiziksel ortamın Anadolu’nun geçmişi ile ilgisi yok. O ilişkiyi saptamaya çalışanlar da kent kökenli okumuşlar. B izde korunmak istenenler sadece dini vecibeler, oruç, bayram, cenaze ve namazla sınırlıdır. Gerçi her namaz kılan tutucu değildir. Annem özellikle yaşlandığı zaman beş vakit namazını kılardı. Ama bütün düşünce ve davranışlarıyla çağdaş bir insandı. Bizde geleneklere sahip çıkmak bir iki törensel gösteriye dönüşmüştür. Toplum tarihten gelen bütün konut geleneğini apartmana feda ettiyse, tarlalarını bırakıp kentlere dolduysa geleneğe sahip çıkmanın başka bir anlamı olmalı. İngiltere’ de neredeyse yeni bina görmediğiniz küçük kentler var. Bizde apartmansız köy bile kalmadı. Bu davranışı hangi nedene bağlarsanız bağlayın, tümüyle arkada bıraktığınızı yadsıyamazsınız. Bir Avrupalı bu bağlamda Türk’ten daha tutucudur. Fakat çağdaş bir kimliği olduğunu yadsıyamazsınız. Bizimkinin adı tutuculuk değil, cehaletle birleşen yozlaşmadır. Yeni dünyanın her şeyini isteyip ben geleneğime bağlıyım demek yalandır. Bunda, öbür dünyayı yeğlemesi gereken bir Müslüman davranışı da yok. İnsan yeni marka peşinde koşarken, istese de tutucu olamaz. Tüketime bu denli gömülmüş bu cahil toplum tutucu değil. Yaşamı bir taklit kültürü üzerine oturtmuşuz. Kullandığımız araçları doğuran kültür bizim değil. Halk, TV ya da telefon istiyor ama onların nasıl çalıştığını merak etmiyor. Yerli de pek yapamıyor. ‘Marka’ sözcüğü çok moda. İkisi de ithal sözcük. Dinin temel koşullarını yerine getirmek tutucu olmayı gerektirmiyor. Bu günlerde ‘riyazet’ten söz edildiğini hiç işittiniz mi? Peygamberin davranışlarının kendine örnek alan kimse biliyor musunuz? Ölümünde kalan malını fakir fukaraya dağıtan adam kaldı mı? CBT 1332/ 5 28 Eylül 2012 Kırsal alandan kentlere dolan ve Türkiye’nin iktidarını, eski kent kökenli bürokratlardan devralan Türk toplumunun çoğunluğu yeni bir oyuncak gördüğü zaman elindekini hemen bırakan çocuklara benziyor. Alışveriş merkezlerinde çağdaş giysili ya da tutucu denilen kadınları vitrinler karşısında biraz seyredin. Elbise, ayakkabı, otomobil, telefon kuyruklarında bekleyenlere bakın. Bu toplumun yüzyıllar süren bir kıtlıktan çıktığı açık. Çocukluğumun, gençliğim Türkiyesi yok. Toplumun yüzde 70’i kentlerde oturuyor. Müslümanlık bir temel kimliktir. Ama otomobili ile ailece Bodrum’a tatile giden bir aile geleneksel bir aile değildir. Eski gecekondu ve yeni çirkin apartman toplumu, bildiğimden bu yana köyde de kentte de Müslümandı. Dinlerine sadık kalan halkın geçmişlerinden kalan neleri sakladığını incelemek gerek. Geleneksel kültürümüzden geriye ne kaldı? Tarlalarını bırakıp kente indikleri için artık Türkiye bir tarım toplumu olmaktan çıktı. Gençler köylerdeki boş topraklara dönmek istemiyor. Türkiye’nin tarımı halkını beslemiyor. Peki tarım toplumu olmaktan çıkıp bir sanayi toplumu mu olduk? Şimdi turizm bile bir sanayi olduğu için böyle bir sıfat hoşa gidebilir. Kuşkusuz sanayimiz gelişiyor. Fakat içeriğini düşünmeden ‘sanayi toplumuyuz’ demek biraz abartma olur. Belki ithal sanayisi toplumu diyebiliriz. GELENEKSELDEN GERİDE KALAN Burada bir soru daha var: Her ülkenin sanayi topluEĞİTİM SİSTEMİ ÇÖZÜLÜYOR mu olma parametreleri farklı mıdır? Türkiye’ye göre çok Bizim az okumuş, az düşünen insanlarımız bir şey dadaha kalabalık, daha fakir ve geleneksel kültürü olağanha öğrenemedi. Bir ülkenin külüstü zengin Çin gibi bir ülke sanayiletürel birikimini inceleyen, irdeşirken geleneklerinden hangisini koBizimkinin adı tutuculuk deleyen, yaşatan ve yenileyen ve o rudu? ğil, cehaletle birleşen yozlaş birikimi topluma hediye edenler köylülerden, bürokrat ve politimadır... Çin’de akıl almaz bir ÇİN VE TÜRKİYE Bu bağlamda Le Monde Diplomaöğretim gelişmesi var. Bizim kacılardan çıkmaz. İyi yetişmiş, dünyadan haberli aydınlardan tique’in yayımladığı ‘Maniere de Voir’ le karşılaştırılması olanaksız çıkar. Sayı 123, sayısında ‘Chine, Etat CriEğer geleneklerimizi değeruzman yetiştiriliyor. Dinsel tique’ adlı makaleden öğreniyoruz kilendirmek istiyorsanız işletmeciÇin’deki hızlı kentleşmenin topluma kültürün çağdaş atılım yapler yerine, antropologlar, folklor getirdiği hastalıklar bizimkinden farkması olanaksızdır... Çağdaş araştırmacıları, kültür tarihçileri lı değil: zoraki istimlak ve büyük speyetiştirin. Bunu yapana kadar gedünyada gelişmenin öğretim külasyon, geleneksel ‘habitat’ın yok lenek camiye namaza gitmekle edilmesi, insan varlığına boş veren yatemeli üzerine kurulduğu kısıtlı kalır. Dinsel kültürün çağpılaşma nedeniyle bilinen tarihi ve inaçık. Eğitimdeki yeni kargaşa daş atılım yapması olanaksızdır. sani röperlerin ve eski değerlerin yok O zaman Hıristiyanın ya da Çinbütün öğretim sisteminin çöoluşu, geleneklerin sulandırılması, linin müşterisi olmaya razı olmak toplumun katılaşması, yani insan ilişzülmesidir... Ve bu, teknoloji gerek. Bu bağımlılığın günümüzkilerinin kuruması ve biçimselleşmeçağının gerektirdiği insanın de adı ekonomik bağımlılık. Yasi, tüketici toplumun yoğunlaşması. yetiştirilmesini olanaksız kıla ni çağdaş sömürge olmaktan farBunlar bizdeki hastalıkların aynısı. kı yoktur. Fakat buna karşın bizde olmayan ve caktır. Çağdaş dünyada gelişmenin bu değişimleri yani yozlaşmayı, dengeö ğ r e tim temeli üzerine kurulduleyen yeni gelişmeler var orada. Çin’de akıl almaz bir öğğ u a ç ı k . Bizde öğretimi çığrından çıkaran üç faktör var: a) retim gelişmesi var. Bizimle karşılaştırılması olanaksız uzb ) Sayısal baskı bilimsel konuların gereken ilgiye kavuman yetiştiriliyor. Sanayi üretimi Amerika’yı geçmiş. Ve c ) Devlet öğretimine paralel dershane sistemi. şamaması bunu bizim insan başına yıllık gelirimizin yarısı kadar bir Bugün buna bir yenisi eklendi. Hem de ilk ve orta öğregelirle yapıyor. Buna dünyadaki musiki ve resim eğitimitimde. ni nerede eşitleyen sayılarla yapıyor. Olimpiyatlardaki Kanımca bunun içeriğini tartışmadan önce neredeybaşarılarını herkes biliyor. se bir yüzyıllık bir sistemin akşamdan sabaha değişmesi Daha ilginç bir olgu daha var: Çin’de Türkiye nüfugibi, dünyanın hiçbir yerinde gerçekleşemeyecek, bir sunun üç katı, yani 200 milyonu geçen bir orta sınıf yeoperasyondan söz ettiğimizi unutmayalım. Bu yaşta öğtişmiş. rencilere öğretim yapacak öğretmen de yok. Bu kargaşa bütün öğretim sisteminin çözülmesidir. Ve teknoloji çaÇEK ÇEK İLE 15 GÜNDE TRABZONA ğının gerektirdiği insanın yetiştirilmesini olanaksız kılaTemel yaşamsal kategorilerde geçmiş yaşamımızdan caktır. neler kaldığını daha ciddi irdelemek gerek. Ben CumhuŞu sırada Türkiye’de bir küçük çocuğun hangi konuriyetin başında annemin Trabzon’dan Erzurum’a, çek çek ları işleyerek bir kimyager ya da biyolog olacağını bilen ya arabasıyla on beş günde gittiğini biliyorum. Türkiye’nin da düşünen biri var mı acaba? iktidara 600 yıl hiçbir şekilde katılmamış halkı okuma yazmasız, sultan kullarından oluşuyordu. Bu halkın nesi var dı? Yerel teknikle yapılmış, ilginç özellikler gösteren evleri vardı; Mescitleri, cemevleri vardı. Kendi gereksinmesini karşılayan dokuması, kilimi, küçük kentlerin deri, dövme demir, marangoz işçiliği vardı. Batı Anadolu dışında kara sapanlı gelişmemiş bir tarımı vardı. Büyük kentlerde birkaç medrese ve bir han ve çarşı olurdu. İstanbul dışında birkaç büyük kentte daha gelişmiş, zenaatkârlık düzeyinde bir mimari ve diğer zenaatler. Bayramlar, düğün törenleri, âşık edebiyatı. Kültürel varlığın Tayfun Akgül