Katalog

Yükseköğretimde şeffaflık ve hesap verebilirlik Yükseköğretimde yeni arayışlar ve açılımlar ulusal ve küresel boyutlarda günümüzde hiç aralıksız sürüyor. Bunlardan birisi, yönetim biçiminin nasıl olması gereği üzerinde yoğunlaşıyor. “Demokratikkatılımcı” üniversite modeli, “otoritermerkezi bürokratik” yapının alternatifi olarak öne sürülebilmekte. Prof. Dr. Yavuz Odabaşı, Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi, yodabasi@anadolu.edu.tr Üniversitelerimizin Teknoloji Üretimindeki Yeri T B u konuda son yirmi beş yıl içerisinde gelişen kavramlar olarak şeffaflık ve hesap verebilirlik, özellikle tüm kamu ve özel kuruluşların yönetişim biçimlerini etkiliyor ve değiştiriyor. Devlet üniversitelerinde çalışanların yetkilerini kullanmalarından ve gerçekleştirdikleri eylemlerden sorumlu tutulmaları hesap verilebilirlik için bir açıklama olabilmektedir. Demokratik üniversitelerin temel taşlarından biri olarak hesap verebilirlik; cevap verebilirlik, açıklık, katılımcılık, kurallara uyma gibi anlamları da içermektedir. Yönetimakademisyen ilişkilerinde güven oluşturmada, bilgi alabilmeyi; kontrol ilişkilerinde güven oluşumunda, bilgi alabilmeyi, kontrol etmeyi ve yön vermeyi de içeren bir kavram olarak hesap verebilirlik, kurumsal yönetişimin, şeffaflık ile birlikte temel ilkelerinden ikisidir. Şeffaflık, yönetimin doğru, açık ve karşılaştırılabilir bilgi paylaşımını gerektirir. Demokratik işleyiş için bu kavramlar vazgeçilemez ilkeler haline geliyor. Daha önce sorulmamış, sorulamamış ya da sorulması çalışanlar tarafından arzu edilmemiş birçok konu ve uygulama üniversitelerdeki demokratikkatılımcı ortamın ve işleyişin sağlanabilmesi ile olanaklı hale gelebilir. CBT 1272/ 18 5 Ağustos 2011 Hem kendi aralarında öğrenci cezbedebilme yarışında olan vakıf üniversiteleri arasındaki, hem de devlet üniversitelerinin birbirleriyle yarışları üniversitelerimizi bu konuda iki yeni kavram ve uygulama ile karşılaştırmaktadır. Bunlardan birincisi, “akademik hareketlilik”tir. 1982’de YÖK ile birlikte ilk önceleri öğretim üyeleri rotasyonu ile yaşanan, fakat pek başarılı olmayan uygulama başlangıç olarak kabul edilebilir. Vakıf üniversitelerinin kurulması ve yaygınlaşması ile birlikte devlet üniversitelerinden bu üniversitelere büyük bir geçiş gerçekleşmiştir. REKABETİN YENİ BOYUTU Hatta devlet üniversitelerinin güç kaybetmesi ve yetiştirdikleri insanları kolayca kaybediyor olmalarından dolayı da bu durum oldukça sert biçimlerde eleştirilmiştir. Günümüzde, vakıf üniversitelerinin sayısının hızla artması bu üniversiteler arasındaki öğretim üyesi hareketliliğini de arttırmıştır. Bugüne kadar sadece öğretim üyesinin kendi birikimi ile hareketlilik düşünülür ve açıklanırken, günümüzde devlet üniversitelerinde gerçekleştirilen “entelektüel sermaye”nin haksızca akışı da eleştiri konuları arasında yer almaktadır. Lisans, patent gibi korunmuş olanların dışında, devlet üniversitelerinde oluşturulan kavram, düşünce, proje, yaklaşım, yöntem, model gibi değerler kolayca kayıp gidebilmektedir. Bu nedenle, devlet üniversitelerinde bu konulara “Bu olmaz.”, “Bu yapılamaz”, “Bunu gerçekleştirmek olanaksızdır” türündeki yönetimin bireysel karşı çıkışları, benimsememeler ve olumsuzluk gösterme durumları artık gerekçeli ve şeffaf olarak açıklanmak durumundadır. Hesap verilebilirlik ve şeffaf olma gerekliliği bağlamında, bu konudaki gerekçelerin üniversitenin tüm paydaşlarının bilgisine sunulabilmesi gerekmektedir. Benzer konudaki sorunları önlemek için üzerinde düşünülmesi gereken diğer bir konu da, son yıllarda hızla artan ve önemi de fark edilen “akademik girişimcilik” kavramı ve uygulamalarıdır. Öğretim üyelerinin yenilikçi ve yaratıcı çalışmaları için yasalarla devler üniversitelerinin de müdahil oldukları şirketleşme yolu açılmıştır. Şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkesi ve demokratik işleyiş açısından bu şirketlerin kurucuları, yönetimdeki kişiler ve faaliyet raporları üniversite paydaşlarının tümünün bilgisine açık olmalıdır. Yeni üniversite reformu ve yapılanması düşünülürken, ülkemiz üniversiteleri için henüz yeni olan bu ve benzeri konuların özenle ele alınması zorunluluk olarak önümüzde durmaktadır. öğrencilere karşı korumak için geliştirildi. Çok başarılı olunca Microsoft’un Windows’u dahil olmak ürk üniversitelerinin dünyadaki diğer üni üzere çok sayıda işletim sistemine dahil edildi. Logo: Özellikle programlamayı öğretmede kulversitelere göre yeri hep tartışma konusudur. Çeşitli sıralama ölçütlerine göre yapı lanılan bir programlama dili. MIT’te geliştirildi. Mach: UNIX türevi işletim sistemi. Apple Malan değerlendirmelerde Türk üniversitelerinin iyi yerlerde olması arzu edilir. Çoğunlukla da biriki cintosh’larda da bu sistem kullanılmaktadır. Carüniversitemiz dünya çapındaki ilk beşyüz üniver negieMellon Üniversitesi’nde geliştirildi. Mark I: İlk elektromekanik hesaplama makisite arasında yer alır. Üniversitelerimizin bu sıralamalardaki yeri nelerinden birisi. Harvard’da geliştirildi. MD5: Şifrelemede kullanılan yöntemlerden bir önemlidir ama bir o kadar önemli bir konu da üniversitelerin ürettiği teknolojiler, projelerdir. Özel tanesi. MIT’te geliştirildi. Mosaic: İlk grafiksel Web tarayıcısı. Illinois likle bilgisayar konusunda çok sayıda protokolü, mekanizmayı, makineyi üniversiteler üretip geliştir Üniversitesi’nde geliştirildi. Microsoft’un Internet Explorer adlı gezgini bu tarayıcıdan lisanslanmışmiştir. Microsoft’un Bilgisayar Sözlüğü’nde (Beşinci tır. NuBus: Bir zamanlar Macintosh’ta ve bazı başBasım) yaptığım taramada üniversiteler tarafından ka bilgisayar sistemlerinde kullanılan bir öğeler arageliştirilen şu teknolojileri ve ürünleri buldum: ABC: İlk elektronik sayısal bilgisayar. Iowa sı iletişim yolu. MIT’te geliştirildi. PL/C: PL/I programlama dilinin bir sürümü. Devlet Üniversitesi’nde, fizik bölümünün bodrum Cornell Üniversitesi’nde geliştirildi. katında geliştirildi. Project Gutenberg: Telif hakları ile korunALOHAnet: İlk kablosuz paket anahtarlamalı ağ. Havaii Üniversitesi’nde geliştirildi. Bu ağda mayan kitapları Internet üzerinden herkesin kulkullanılan ALOHA protokolü şu anda yaygın ola lanımına açmayı hedefleyen bir proje. Illinois Üniversitesi’nde geliştirildi. rak kullanılan Ethernet’in temelini oluşturur. Prolog: Mantıksal progAr chi e: Internet’te ramlama, yapay zeka prograkamuya açık dosyaları malama dillerinden birisi ve bulmaya yarayan bir proÖğrenci yetiştirmek, makale hatta en önemlisi. Son olatokol. Kanada’daki yazmak kadar teknoloji üretrak, Jeopardy (Riziko) progMcGill Üniversitesi’nde mek de önemlidir. Makineleri ramında yarışan ve insan rageliştirildi. kiplerini geçen IBM’in WatBA S IC: En yaygın bir kenara bırakırsak, yukarıson bilgisayarında kullanıldı. programlama dillerinden daki ürünlerin hepsi yazılım Marsilya Üniversitesi’nde gebirisi. Bir zamanlar progürünüdür; yani, üretilmeleri liştirildi. ramlama dili demek BAR ea lT ime S trea min g SIC demekti. Microbüyük maliyetler, hazırlıklar Protocol: Internet üzerinden soft’un ilk ürünü de kişigerektirmez. ses ve video aktarımını düsel bilgisayarlarda kullazenleyen bir protokol. Conılabilecek BASIC proglumbia Üniversitesi’nde geramı idi. Dartmouth Koliştirildi. leji’nde geliştirildi. RUNOFF: İlk metin düzenleyicilerinden biriBIND: Internet’te temel olan 83.66.162.3 benzeri IP adresleridir. Ama bu adresleri anımsa si. MIT’te geliştirildi. (Master tezini yazmakta zormak ve kullanmak zordur. Bu yüzden www.hurri lanan birisi tarafından). UCSD psystem: Deneysel bir işletim sistemi. yet.com.tr benzeri sözel ifadeler kullanılır. DNS (Domain Name System) dediğimiz sistem Inter En önemli amacı donanımdan bağımsız olmak. Canet’teki www.hurriyet.com.tr benzeri adları lifornia Üniversitesi’nde geliştirildi. Veronica: Gopher arşivlerinde araştırmayı ko83.66.162.3 benzeri IP adreslerine çevirir. DNS hizmetinin en yaygın çeşidi de BIND’dır ve Kalifor laylaştıran bir hizmet. Nevada Üniversitesi’nde geniya Üniversitesi’nin Berkeley kampüsünde geliş liştirildi. WHIRLWIND: Transistör teknolojisi öncesi tirilmiştir. BSD UNIX: Kaliforniya Üniversitesi’nin Ber üretilen ilk bilgisayarlardan birisi. MIT’te geliştirildi. keley kampüsünde geliştirilen UNIX sürümü. X Windows System: Grafik arabirimler oluşCUSeeM e: Bir video konferans programı. turmaya yarayan bir teknoloji. UNIXLinux sisCornell Üniversitesi’nde geliştirildi. Eudora: Microsoft’un Outlook programına bir temlerde yaygın olarak kullanılır. MIT’te geliştiseçenek sunan eposta istemci programı. Illinois rildi. Yukarıdaki ürünlerden hiçbiri Türk üniversiÜniversitesi’nde geliştirildi. Gopher: Internet’te bilgileri bulmaya yarayan teleri tarafından geliştirilmedi. Ama Türk ünibir program. Minnesota Üniversitesi’nde geliştirildi. versitelerinin hakkını yememek gerek: Bu ürünlerin ISIS: Üretim sistemlerindeki hataları engelle hemen hepsi Amerikan üniversiteleri tarafından meyi amaçlayan bir program. Cornell Üniversite geliştirildi. Başka ülkelerdeki üniversitelerde geliştirilen ürünler parmakla sayılabilir. Yine de, ünisi’nde geliştirildi. Kerberos: Bir ağ güvenliği protokolü. Adını Yu versitelerimizin bu konuda da önde olması için çanan mitolojisindeki üç başlı köpekten almaktadır. lışmak gerekir. Öğrenci yetiştirmek, makale yazmak Bu köpek ölüler dünyasının girişinde durur ve ölü kadar teknoloji üretmek de önemlidir. Makinelelerin canlılar dünyasına kaçmasını engeller. MIT’te ri bir kenara bırakırsak, yukarıdaki ürünlerin hepki (Massachusetts Institute of Technology) öğre si yazılım ürünüdür; yani, üretilmeleri büyük matim üyelerinin bilgisayarlarını biribirinden parlak liyetler, hazırlıklar gerektirmez. Murat Yıldırımoğlu <murat@muratyildirimoglu.com>