Katalog

Sağlık Çocuklarda karaciğer fonksiyon bozuklukları Son zamanlarda, çocuklardaki basit sorunların araştırılması için, checkup amacıyla ya da ameliyat/anestezi hazırlığı için sıklıkla karaciğer fonksiyon testlerine bakılıyor ve rastlantısal olarak yükseklikler saptanıyor. Çocukların karaciğer fonksiyonlarındaki bozukluklar geçici, önemsiz olabileceği gibi, karaciğerin ya da diğer organların ciddi hastalıklarının göstergesi olabilir. Fark edildiğinde araştırılması gerekir. Prof. Dr. Figen Gürakan, VKV Amerikan Hastanesi, Pediatri Bölümü Pediatrik Gastroenterolog Prof. Dr. Figen Gürakan K araciğer çok farklı işlevleri olan, hastalığının hayatı tehdit edebildiği bir organımızdır. Bu işlevler arasında pıhtılaşmayı sağlayan proteinlerin, albüminin yapımı, vücuda besinler yoluyla giren karbohidrat ve yağların metabolizasyonu, ilaç, toksin ve hormonların parçalanarak vücuttan uzaklaştırılması, safranın yapımı ve atılımı, kan şekerinin sabit düzeyde tutulması sayılabilir. Bu işlevlerdeki bozuklukları değerlendirmede kan, idrar tahlilleri, ultrasonografi, tomografi, MRI, sintigrafi gibi görüntüleme yöntemleri ve karaciğer biyopsisi yararlı olur. Karaciğerin çalışmasını ölçen ve en sık kullanılan kan testleri, karaciğer hücrelerinin hasarını gösterenler, safra yapım ve akımındaki bozuklukları gösterenler ve protein yapımını gösterenler şeklinde sınıflandırılabilir. Bu testler yardımıyla sorunun safra yollarında mı, karaciğerin kendisinde mi olduğunu ayırt edebildiğimiz gibi, hasarlanmanın derecesini ölçebilir ve hastalığın gidişatı ile ilgili yorum yapabiliriz. Aynı zamanda değişik yöntemlerle tedavi edilen hastalarda tedaviye yanıt olup olmadığını testlerdeki değişiklikler ile değerlendirebilir, gereksinim oluştuğunda karaciğer nakli için harekete geçebiliriz. Ancak karaciğerle ilgili testlerin yorumlanmasında aşağıda sıralanan şu özellikler akılda tutulmalıdır: 1 Normal testler karaciğerin sağlam olduğunu göstermez. 2 Önemli bir karaciğer hastalığının laboratuvar bulguları çok hafif olabilir. 3 Testlerdeki bozukluklar hem karaciğer sorunundan, hem de karaciğer dışı hastalıklardan kaynaklanabilir. 4 Karaciğerin işlevsel kapasitesi çok yüksek olduğundan, laboratuvar testlerdeki bozuklukların ortaya çıkması ile hastalıkların klinik belirti ve bulgularının oluşması arasında uzun bir zaman dilimi vardır. Karaciğer hücrelerinin hasarlanmasını gösteren ana testler AST (aspartat amino transferaz, SGOT) ve ALT (alanin aminotransferaz, SGPT) isimli enzimlerdir. Yarı ömürleri 48 saat olduğundan, aslında iki gün önceki karaciğer hücre ölümünün göstergesidirler. bozukluğu sonucu dokuların nekrozunda rastlanır. Testlerin aralıklı izleminde giderek düşmesi ya da yükselmesi önemlidir, ancak her düşme iyiye gidişin belirtisi sayılmamalıdır, özellikle diğer karaciğer fonksiyon testleri kötüleşiyorsa. B6 vitamin eksikliğinde her iki enzim çok düşük değerler gösterirken, böbrek yetmezliği durumunda AST normalden düşük bulunur. Safra yapım ve akımını gösteren enzimler GGT (gama glutamil transpeptidaz), bilirübin ve alkalen fosfatazdır. Bu işlevdeki bozukluklar bu enzimlerde yükselmeye yol açar. Ancak GGT safra kanalları dışında böbrek, pankreas, meme, dalak ve beyinde, alkalen fosfataz ise böbrek, kemik, plasenta ve bağırsakta da bulunur. Safra tıkanıklığı yapan durumlar dışında çeşitli ilaçlar (epilepsi ilaçları), kafein, alkol, pankreas, böbrek ve akciğerin hastalıkları GGT’i yükseltir. Safra tıkanmalarının %90’ında alkalen fosfataz da beraber yükselir. Ancak ergenlik ve gebelik dönemi, kemik hastalıkları alkalen fosfatazı tek başına yükseltebilir, çinko eksikliği ise normalden düşük değerlere neden olabilir. Bilirübin kırmızı kan hücrelerinden indirekt bilirübin olarak açığa çıkar, karaciğerde direkt bilirübine çevrilerek safra ile atılır. Fazla kırmızı kan hücresi yıkımı olduğunda (hemoliz) yalnız indirekt olanında, karaciğer ve safra yolları hastalıklarında ise hem indirek hem de direkt olanında yükselme olur. Her ikisinin de yüksekliği deri ve mukozalara sarı rengi verir. SAFRA YAPIM VE AKIMINI GÖSTEREN TESTLER ci ve önemsizdir. Ancak bazen kronik, tedavi edilebilecek ve edilmezse ölümcül olabilecek bir hastalığın tanınmasını sağlayabilir. Bu durumda detaylı incelemelere geçmeden önce, değerler bir kez daha kontrol edilmeli, halen yüksek seyrediyor ya da yükseliyorsa araştırmaya başlanmalıdır. Transaminazları (AST, ALT) yüksek olan bir çocuğu değerlendirirken: Çevrede, ailede benzer hastalık, kan ve ürünleri verilmesi, cerrahi, diyaliz, dövme, piercing yapılmış olması, kronik hepatit, damardan uyuşturucu, ilaç, bitkisel tedaviler öyküleri sorgulanmalı, annebaba akrabalığı, kardeş hastalık/ölümü varlığı araştırılmalıdır. Karaciğer hastalığı düşündürebilecek iştahsızlık, kilo kaybı, ateş, kusma, halsizlik, sarılık, kaşıntı, kolay kanama olup olmadığı sorulmalı, karaciğer hastalığı bulguları olan karaciğer büyümesi, dalak büyümesi, karında asit, ödem, çomak parmak, avuç içi kızarıklığı, kaşıntı izleri muayenede aranmalıdır. Rastlantısal karaciğer enzim yüksekliğine neden olabilen pek çok durum ve hastalık vardır. Bunlar aşağıdaki şekilde sınıflanabilir: • Virüsler (Hepatit A,B,C,D,E, sitomegalovirus, Ebstein Barr virus, parvovirus, adenovirus,vb.) • Bakteriler (Tifo, brusella, tüberküloz, sepsis, streptokok, vb.) • Parazitler (Amip, kist hidatik, barsak parazitleri, kala azar, vb.) • Mantarlar • Otoimmün hepatit • Glikojen depo hastalıkları • Lipid depo hastalıkları • Amino asit metabolizması hastalıkları • Karbohidrat metabolizma hastalıkları • Wilson hastalığı, demir depo hastalıkları • Kistik fibroz, safra asit yapım bozuklukları, vb. • Safra yolu azlıkları, tıkanıklıkları • Tümör, kistleri • Karaciğer/böbreğin kistik hastalığı, Karoli sendromu • Karaciğer kanserleri, diğer kanserlerin metastazları • Lösemi, lenfoma, histiositozlar • Kalp hastalıkları (perikardit, hipoksi) • Kan hastalıkları (orak hücreli anemi, talasemi) • Otoimmün hastalıklar, vaskülitler (damar iltihapları) • Hormonal hastalıklar (diabet, hipotiroidi, hipertiroidi, vb.) • Kas hastalıkları • laçlar, alkol, uyuşturucular, zehirli mantarlar, ağır metaller Obezite, damardan beslenme, bağırsaktan emilim bozukluğu, çölyak hastalığı ve bunlara bağlı karaciğer yağlanması Sonuç olarak, çocuklarda karaciğer fonksiyonlarındaki bozukluklar geçici, önemsiz olabileceği gibi, karaciğerin ya da diğer organların ciddi hastalıklarının göstergesi olabilir. Fark edildiğinde araştırılması gerekir. 1Enfeksiyonlar/iltihabi hastalıklar 2Kalıtsal/metabolik hastalıklar Son zamanlarda, çocuklardaki basit sorunların araştırılması için, checkup amacıyla ya da ameliyat/anestezi hazırlığı için sıklıkla karaciğer fonksiyon testlerine bakılıyor ve rastlantısal olarak yükseklikler saptanıyor. En çok araştırılan ve yüksek çıkan AST ve ALT olup, bu durum çoğunlukla geçi ÇOCUKLAR Ç N KARAC ĞER FONKS YON TESTLER 7Diğer nedenler CBT 1264/17 10 Haziran 2011 ALT yalnız karaciğer hücrelerinde, çok az miktarda da kaslarda bulunurken, AST karaciğer hücrelerinin yanı sıra kaslarda, böbrek, pankreas, akciğerde ve kırmızı kan hücrelerinde bulunur. Bu nedenle AST yüksekliği yalnız karaciğerin değil, bu diğer organ ve dokuların hasarı durumunda da ortaya çıkar. Örneğin hemoliz (kırmızı kan hücrelerinin hızlı yıkımı), dolaşım bozukluğu sonucu doku ölümü (iskemi), kas yıkımı durumlarında AST, ALT’den yüksek olur. Oysa ALT yüksekliği, genellikle karaciğer hastalığına özgündür. Karaciğer içinde de hücrelerin anatomik yerleşimine göre farklı mekanizmayla oluşan hastalıklar, farklı enzimlerde yükselmeye neden olur. Örneğin toksinler ve dolaşım bozukluğu AST’yi daha fazla etkiler. Ağır egzersiz ve obezite her ikisini de hafif yükseltirken, zor kan alma AST’yi etkiler. Hasarın derecesi testlerde hafif (normalin üst sınırının 5 katına kadar), orta (510 kat) ya da belirgin(10 kattan fazla) olabilir. Çok yüksek değerlere virüsler ya da toksinlerle oluşan hepatitlerde veya dolaşım ALT VE AST DEĞERLER NEY GÖSTER R? Karaciğerin protein yapımını gösteren testler albümin ve pıhtılaşma faktörlerinin (PT, a PTT) düzeylerini gösterenlerdir. Karaciğer hastalıklarında yapım bozulduğu için bunlar düşer. Albümin düşmesi sonucu ayaklarda, göz kapaklarında şişmeler (ödem), pıhtılaşma faktörlerindeki azalma sonucu kanamaya eğilim ortaya çıkar. Kanama riskini gösteren en önemli ölçüt INR değeri olup, PT’nin yansımasıdır. Yarı ömrü bir gün olduğundan hem akut hem de kronik karaciğer hastalığının göstergesidir. PT’nin yapımında K vitamini de gerektiğinden, karaciğer hastalıkları dışında K vitamini eksikliğinde de PT ve INR uzaması görülür. Bu durumda, K vitamini iğnesi bu sorunu 6 saat içinde düzeltir. INR ve PT normalken PTT yüksek bulunursa hemofili hastalığını düşündürür. Diğer karaciğer fonksiyon testleri normalken yalnız albümin düşüklüğü varsa, karaciğer hastalığı değil, böbrekten ya da bağırsaktan protein kaybı, yanıkla deriden protein kaybı, sepsis, ağır travma, kronik iltihabi hastalıklar, ya da ağızdan alım azlığı ile açıklanabilir. Albüminin yarı ömrü 3 hafta olduğundan, genellikle kronik sorunların işaretidir. PROTE N YAPIMINI GÖSTEREN TESTLER 3Safra yolu hastalıkları 4Kanserler 5Sistemik hastalıklar 6Toksik nedenler