Katalog

İmparatorluktan Cumhuriyete “Kâğıt Paranın Öyküsü” Vedat Nedim Tör Müzesi, dünyanın ilk Frig sergisinden sonra bu kez de kâğıt paralar üzerine kapsamlı bir sergiye ev sahipliği yapıyor. “İmparatorluktan Cumhuriyete Kâğıt Paranın Öyküsü” adlı sergi, 31 Ağustos 2008’e kadar ziyaret edilebilecek. ünyada tek örneği bulunan el yazması ve faizli kaimeler, ordu kaimeleri, belediye paraları, çok dilli paralar, kilise paraları, Atatürk ve İnönü resimli paralar, sergide anlatılan öykülerin kahramanları olacak. Sergide, kâğıt paralar ve karşılığı değerler, zamanın uluslararası ekonomik olayları Prof. Dr. Ali Akyıldız'ın ve Güçlü Kayral’ın metinleri eşliğinde sunuluyor. Kâğıt paranın nesnel varlığının yanında, günlük ve ekonomik yaşamdan fotoğraflar, kartpostallar, hisse senetleri, antetli şirket faturaları ve tanıtım kartları gibi arşiv belgeleri de sergiye renk katıyor. Sergilenen paraların fotoğraf ve öyküleri Osmanlı para politikaları tarihine ışık tutacak nitelikte. Gelibolu İşgal Paraları: Sergideki tarihe tanıklık etmiş her bir paranın ayrı bir hikâyesi var. İngiliz Gelibolu işgal paraları bunlardan biri. I. Dünya Savaşı sırasında İngiliz Hazine Dairesi, Akdeniz’deki kuvvetlerinin kullanımı için paralar bastırdı. İngilizler, Gelibolu çıkarmasından o kadar emindiler ki işgalde kullanacakları paraları da yanlarında getirdiler. Savaşa katılan İngiliz askerlerinin anılarına göre bu paralar dağıtılır ancak çıkarma harekâtı felakete sürüklenince bir hafta içinde geri toplanır. Bu paralar, normalde pullar için hazırlanan çok ince kâğıtlara basılmıştı. 1852 tarihli faizsiz 20 kuruşluk kaime Para Pul Oldu: Paranın pul olması da sergide anlatılan en ilginç hikâyelerinden... Osmanlı Hükümeti, ülkede yaşanan bozuk para sıkıntısını pek çok girişime karşın bir türlü çözemeyince 1878 yılında damga ve posta pullarının arkalarına karton yapıştırarak bozuk para haline getirir. Pulların tedavüle çıkarılması halen kullandığımız “para pul oldu” deyiminin kaynağıdır. Kalpazanlığı Devlet Yaparsa..: Kalpazanlığın, kimi zaman devlet eliyle düşman ülke ekonomilerini çökertmek amacıyla yapıldığını yine bu sergiden öğreniyoruz. I. Dünya Savaşı sırasında İngilizler, zaten zayıf olan Osmanlı ekonomisine darbe vurmak için Vahdettin döneminin sahte 10 liralık banknotlarından bastırırlar. 28 Mart 1334 tarihli bu paranın İngiliz Savaş Konseyi’nce basıldığı çeşitli yayınlarca ortaya çıkarıldı. Gerçeğinden ayırt etmek oldukça zor olan bu sahte paranın kâğıdı daha kalındır. Ayrıca arka yüzde bulunan küçük kupür yazıları ters basılmıştır. Batan Geminin Paraları: Kâğıt para basma teknolojisine sahip olmayan Türkiye, uzun yıllar yüksek maliyetlere katlanarak bu paraları ithal etmek zorunda kaldı. Hava yolu taşımacılığının gelişmediği 1930’lu ve 40’lı yıllarda bu para D lar deniz yolu ile taşınıyordu. 15 Mart 1940 tarihinde Londra’daki “Bradbury, Wilkinson &Co” şirketine 40 milyon adet 50 kuruşluk banknot sipariş edilir. Parayı taşıyan Yorkshire adı gemi, mola verdiği Yunanistan’ın Pire Limanı’nda Alman savaş uçakları tarafından batırılır. Su yüzüne çıkan ve savaş yıllarının prestijli Türk banknotları yağmalanır. Yunan hükümetinin ele geçirebildiği banknotlar Türkiye’de imha edilse de, tedavülde olmayan bu banknotlar Yunan tüccarlar tarafından olaylardan haberi olmayan doğu illerinde halka verilir. Ankara Hükümeti, 1945 yılına dek piyasada dolaşan bu banknotları toplayabilmek için yoğun uğraş verir. DÜNDEN BUGÜNE PARA: İlk çağlardan itibaren insanlar çeşitli malları para yerine kullanmışlar fakat mal mübadelesi ticaretin gelişmesiyle zorlaşmıştır. Tarihteki ilk “malpara”, M.Ö.7. yüzyılda 1861 tarihli 50 kuruş Maliye Nazırı Taşçı Tevfik mühürü. Anadolu’da Lidyalılar tarafından basılan elektron sikkelerdir. İlk kâğıt para M.Ö. 140 yılında Wuti Hanedanı zamanın Cumhuriyet, ilk kâğıt parasını 1927 yılında bastırabildi, anda Çinlilerce kullanıldığı ve Moğollar zamanına kadar ara cak bunlar harf devrimi öncesi olduğundan Arap harfleriyle lıklarla tedavül ettiği genelde kabul edilir. Moğol hanı basılmıştı. Nisan 1938’de Latin harfli banknotlara geçildi. Kubilay Han 12601290 yılları arasında iki kere kâğıt para Ancak Atatürk’ün ölümü üzerine İsmet İnönü paralara kenbastırmıştır. Uygurlar da, 11. yüzyılda Kumdu adı verilen ve di resmini koydurdu. 1950’lere gelindiğinde Demokrat kumaş parçaları üzerine mühürler basılı paraları kullan partinin ilk işlerinden biri paralara Atatürk resimlerini tekmışlardır. Ayrıca, Suvar Türkleri de Ekin (Suvar Türklerinin rar koydurmak ve paraları renklendirmek oldu. 1970’ler ise kumaşparası) denilen kumaş ve İdil Bulgarlarıyla Hazarlar Türkiye’nin enflasyonla tanışma dönemiydi ve bu paralara da yansıdı. 80’lere gelindiğinde kuruş unutulup bol sıfırda deriparaları kullanmışlardır. Avrupa’da ilk kâğıt para İsveç’teki Stockholm lı günlere geçildi. 90’larda en küçük birim milyon olmuş, paBankası’nca 1666'da basıldı. 1672’de İngiltere’de de ralardaki sıfırlar sayılmaz hale gelmişti. Goldsmith’s paraları denilen kâğıt para piyasaya sürüldü. Koordinatörlüğünü Şennur Şentürk’ün yaptığı serginin Amerika’da ise, 1690 yılında asker maaşlarına karşılık olmak üzere İngiliz kolonisi olan Massachusetts Hükümeti ta nümizmatik danışmanlığı ve hazırlık çalışmaları Güçlü Kayral rafından çıkarılır ve bunu diğer koloniler izler. Kâğıt para tarafından yürütüldü. Serginin diğer danışmanı ve serüveni, Fransa’da 1716’da kurulan La Banque Générale Türkiye’nin en önemli kâğıt para koleksiyonerinden Mehmet Tezçakın koleksiyonu, Yapı Kredi Koleksiyonu, isimli özel banka ile başlar. Osmanlı İmparatorluğunda ilk kâğıt para 1840 yılında Osmanlı Bankası Müzesi, Darphane Arşivi, Mehmet çıkarılır. Ancak kâğıt para ilk başta bugünkü kullanımın Gacıroğlu, Tunç Buyurgan ve Haldun Akayaz koleksiyodan farklı olarak, iç borçlanma aracı niteliği taşımaktaydı; nundan alınan örneklerle “İmparatorluktan Cumhuriyete yani faizliydi. Osmanlı mali yönetimi kriz dönemlerinde ba Kâğıt Paranın Öyküsü”, 168 yıllık sürede yaşanan çok saşı sıkıştıkça kâğıt para tedavülüne başvurdu. İlk çıkanlar, yıda olay ve öyküyle dolu bir sergi. Prof. Dr. Ali Akyıldız’ın Tanzimat reformlarının finansmanı için 18401863 metinleri ile belgesel niteliğinde bir sergi kitabı da sergiye eşlik ediyor. Abdülmecid ve Abdülaziz dönemlerinde; ikinci defa Osmanlı Rus savaşının finansmanı için, 18761879 V. Murad ve II.Abdülhamid dönemlerinde; son olarak da, I. Dünya Savaşı’nın finansmanı için 19121920 Reşad ve Vahdeddin dönemlerinde basıldı. Bu son paralar Cumhuriyetin ilk beş senesinde, 1928 yılına kadar tedavülde kaldı. İsmet İnönü zamanında basılan 50 kuruşluk kâğıt paralar CBT 1108/2 13 Haziran 2008