Katalog

PSİKOLOJİ Dikkat dağıtan unsurlarla baş etmenin yolları Bilim insanları dikkati dağıtan pek çok unsurun bulunduğu ortamlarda yapılan işe nasıl odaklanılacağı konusunda yeni yöntemler geliştiriyor. Bu unsurları görmezden gelmenin bir yolu da sanılanın tersine yapılan işi basitleştirmek değil, daha karmaşık hale getirerek zihnin iş üzerinde yoğunlaşmasını sağlamak. ikkatin sık sık dağılması, ortalama bir büro çalışanı için bir tür iş kazasıdır; bu konuda yapılan bilimsel araştırmalara göre iş akışındaki kesintiler bir işgününün yaklaşık 2 saatini çalar. Dikkati dağıtan unsurların başında eposta uyarıları, masamızın yanından gelip geçenler, diğer çalışanların ilgi çeken davranışları gibi görsel dikkat dağıtıcıları gelir. Masabaşı işi yapanlar için insanı işinden alıkoyan bu unsurlar rahatsızlık yaratır; ancak pilotlar, havaalanlarındaki kule kontrolörleri, kamyon sürücüleri görsel dikkat dağıtıcıların çok sayıda olduğu meslekler için bunlar ölümcül sonuçlara yol açabilir. ABD'deki Ulusal Otoyol Trafik Güvenliği Dairesi'nin, süDünyanın dikkati en rücüler üzerinde yaptığı bir araştırmaya göre gözü yolçabuk dağılan insadan 2 saniyeden fazla ayırnı bile dikkatini damak çarpışma ve kaza riskiğıtan unsurların köni iki misli arttırır. D likten gelmeleri gereken şekillerden gözlerini alamadıkları izlendi. Theeuwes deneyden elde ettiği sonuçları şöyle açıklıyor (Psychological Science, vol 9, p 379): “Dikkat otomatiktir. Görsel sistemler kontrolü eline geçirir ve aslında peşinde olmadığımız şeyleri bizim için seçer.” Dikkat dağıtıcıların gözünüzün tam önünde olmaları gerekmez. Bu, otoyolun kenarındaki parlak renkli bir reklam panosu veya başınızın üzerinde uçup duran bir sinek olabilir. “Bu unsurlar üzerinde istemli kontrol kuramazsınız” diye konuşan Lavie, “Eğer bir şeyi görmek istemiyorsanız, bu o şeyi görmemeyi başaracağınız anlamına gelmez” diyor. DİKKAT YOĞUNLUĞUNU ÖLÇEN TESTLER Lavie'nin testi ortaya çıkmadan önce bilim insanları dikkat dağılması derecesini ölçmek için bilişsel bozukluk soru formundan (cognitive failures questionnaireCFQ) yararlanıyorlardı. Bu formlar Oxford Üniversitesi'nden psikolog Donald Broadbent tarafından 1982 yılında geliştirildi. Bu testte kişilere spesifik durumlarda ne sıklıkla dikkatlerinin dağıldığı sorulur. Çeşitli çalışmalarda bu testten yüksek puan alan deneklerde, dalgınlık sonucu yaralanmalara ve bazı önemli PC dosya kayıplarına yol açtığı gözlendi . Dikkat dağınıklığını ölçen bir yöntem olarak CFQ'nun bazı ciddi eksiklikleri söz konusu. Bir kere testler deneklerin kendi ifadelerine dayanıyor. Ayrıca testler, dikkat dağılımını unutkanlık veya düzensizlik gibi faktörlerden ayırt etmekte başarısız kalıyor. Bunun yanı sıra bazı insanların niçin dikkatini daha iyi yoğunlaştırdığını açıklamakta yetersiz. Lavie'nin testi bu açılardan daha başarılı. Basit bir bilgisayar oyunu şeklinde uygulanan test, gönül lesi olmayabilir. Bu da içinde bulunduğumuz koşullarda önemli konulara yoğunlaşabildiğimiz oranda yaptığımız işi en iyi şekilde yapabileceğimiz anlamına geliyor. lülerin ekranın belirli noktalarında yanıp sönen harflere odaklanmalarını söylüyor. Gönüllüler N harfi gördüklerinde bir tuşa, X harfi gördüklerinde bir başka tuşa basıyorlar. Bu alanın dışında başka harfler dikkati dağıtmak amacıyla yanıp sönüyor. Test, dikkat dağıtıcı harflerin doğru tuşa basma süresini ne kadar uzattığını ve yapılan hata sayısını ölçüyor. Testin sonunda program bir dikkat dağılma endeksi üretiyor. Bu da kişinin belirli bir konuya odaklanma yeteneğinin ölçütü olarak değerlendiriliyor. HERKESİN DİKKAT YOĞUNLUĞU FARKLI BEKLENMEDİK SONUÇLAR Lavie, yaptığı deneylerde, dikkat dağıtıcıların reaksiyon süresini uzattığını, hatta bazı kişilerde tepki sürelerinin diğerlerinden iki misli uzun olduğunu fark etti (Psychological Science, vol 18, p 377). Öyle ki bazı deneklerin hata yaptıklarının farkında olmadıkları, gayet iyi bir sonuç alacakları beklentisinde oldukları görüldü. Ne var ki testin ileri aşamalarında hiç beklenmedik bazı tepkiler ortaya çıkması Lavie'yi şaşırttı. Oyunun daha karmaşık hale geldiği ileri evrelerde bir konu üzerinde odaklanan insanlar ile odaklanma zorluğu çeken insanlar arasındaki farkın azaldığı dikkat çekti. İleri aşamalarda insanların çoğunun, dikkat dağıtan harflerin dikkatlerini dağıtmasına izin vermediği görüldü. Bu bulgulara dayanarak Lavie, beyni odaklanması için kandırmanın bir yolu olduğunu düşündü. Dünyanın dikkati en çabuk dağılan insanı bile dikkatini dağıtan unsurların kölesi olmayabilir. Bu da içinde bulunduğumuz koşullarda önemli konulara yoğunlaşabildiğimiz oranda yaptığımız işi en iyi şekilde yapabileceğimiz anlamına geliyor. Bu, araba sürmek, televizyon izlemek veya sokakta yürümek bile olabilir. Temelde herhangi bir sınıflandırma veya ayıklama mekanizmasının bulunmadığı ortamlarda, çevremiz pek çok şeyin önem sırasına göre sıralanmamış olduğu bir veri sağanağı haline gelebilir. Son zamana kadar psikologlar arasında beynin bu sorunu nasıl hallettiği konusunda bir görüş birliği yoktu. Bir grup psikolog, beynin tek bir konu üzerine odaklandığı durumlarda, ilgisiz konulara kendini kapattığına ve bunları kesinlikle görmediğine CBT 1093/10 29 Şubat 2008 Bazı insanlar, çevrelerindeki çok sayıda dikkat dağıtıcı etmenlere karşın tek bir konu üzerinde daha kolay yoğunlaşabiliyorlar. Ancak son zamanlara kadar insanların dikkatlerini yoğunlaştırma yeteneğini ölçebilecek herhangi bir yöntem söz konusu değildi ve kimin daha dikkatli bir kamyon sürücüsü olabileceğini önceden saptamak mümkün değildi. University College London'dan (UCL) psikolog Nilli Lavie ve meslektaşlarının tasarladığı basit bir bilgisayar testi şimdi görsel dikkat dağıtıcılarının yoğun olduğu koşullarda kişinin dikkatini yoğunlaştırma yeteneğini nesnel olarak ölçebiliyor. Bu test ortaya hiç beklenmedik bir sonuç daha çıkardı: İnsanların dikkatlerinin dağılmaması için en etkili yöntem, iş ortamını basitleştirmek değil görsel olarak daha zengin hale getirmektir. İnsanın gözünün takıldığı bazı şeyleri göz ardı etmek mümkün değildir, çünkü bunları gerçekten yok farz edemeyiz. Amsterdam'daki Free Üniversitesi'nden psikolog Jan Theeuwes, dikkat ölçümü deneylerinden birinde insanların dikkatini spesifik renkteki bir şekle yoğunlaştırmasını isterken, göz hareketlerini inceledi. Bu arada başka renklerdeki şekilleri görmezden gelmeleri istendi. Ancak deneklerin ne kadar gayret sarf ederlerse etsinler görmez