Katalog

JEOLOJİ Volkanlar ülkesinde sırada ne var? Güneydoğu Asya Depremleri ve Endonezya’nın Yaramaz Çocukları Krakatau, Tombora ve Merapi.. Şükrü Ersoy, Jeoloji Profesörü YTÜ Doğa Bilimleri Araştırma Merkezi Başkanı, [email protected] 6 Mayıs 2006 tarihinde Endonezya’nın Java adasının güneyinde 6.3 büyüklüğünde (USGS) bir deprem meydana geldi. 6300 kişi öldü. Bu depremin büyüklüğünde beklenmeyen bir sayıydı. 2 bin kişi yaralı ve 100 binden fazla insan evsiz kaldı. İnsanlar faaliyete geçmesi beklenen Merapi volkanı çevresinden uzaklaştırıldı. Uzmanlara göre, Merapi depremden sonra faaliyete geçecek. Can kayıpları açısından Afet tarihinin en büyüklerinden olan 2004 Sumatra ile 2005 Nias deprem ve tsunamilerinin yaraları henüz sarılmadı. Ardından ölümcül Yokyakarta depremi meydana geldi. Uzmanların gözü Endonezya’da. Çünkü buradaki doğal afetlerin geçmişte küresel etkleri olmuştur. Sözgelimi, Tambora volkanı 1815’de faaliyete geçtiğinde külleri stratosfere (4050 km) kadar yükselerek Güneş’i engellenmiş ve küresel sıcaklık 3 0C düşmesi sonucu küresel soğuma yaşanmıştır. Bu nedenle, 1816 yılı "Yazı olmayan Yıl" adlanır. 2 DEPREMLER ÜLKESİ Sumatra, Java, Bali, Flores, Timor, Sulawesi ve Borneo gibi adalar 13 000’e varan adaya sahip Endonezya’nın belli başlı adalarıdır. Bunlar 5000 km’lik bir çizgisel hendek (SumatraJava hendeği) boyunca dizilmişlerdir. Avustralya levhası her yıl 67 cm’lik bir hızla hendek boyunca Sunda levhası altına dalmaktadır. Bu yakınlaşmanın bir sonucu olarak bu bölgede yoğun deprem, volkan, tsuEndonezya’da nami oluşurken; tropikal doğa felaketlerini iklimin bir gereği olarak muson yağmurları, merköktendinciler can, mangrov ormanları istismar ediyor ise bu ülkeyi ilginç kılan özelliklerdir. Endonezya’da 155 volkan bulunuyor. Dünya’daki volkanların üçte bir burada. Dünya’da volkanik patlamalardan en çok etkilenen ülke Endonezya. 26 Aralık 2006 tarihinde 9.1 büyüklüğündeki Sumatra Deprem ve tsunamisi tarihin en ölümcül ve en büyük afetlerinden biriydi. Ölü sayısı 285 bine vardı. Endonezya’da çalışmalarda bulunan jeologlar 2004 ve 2005’te olan depremlerinden sonra 3. bir deprem bekliyordu. Endonezyalı uzman Gegar Septa Presetya, bu durumu Türkiye’de yaptığı konuşmada daha önce açıklamıştı. Sözü edilen yer Java güneydi. Beklenen oldu. Java adasın güneyindeki Yogayakarta’nın 25 km. güneybatısında 6.3 büyüklüğünde bir depremin oldu 8 şiddetindeki (USGS) bu depremde binlerce ev yıkıldı, 6300 kişi öldü. 2000 kişi yaralandı. 100 000 kişi evsiz kaldı. Krakatau Volkanı: Sumatra ile Java adaları arasındaki Sunda boğazındadır. Aktif bir volkandır. Olasılılıkla 416 yılındaki faaliyetinden önce daha büyük olan Krakatau’da çökmesiyle 3 ada oluştu. Ardından ünlü 1883 patlamasından sonra 70 km. olan kalderanın bir kısmı magma odasına çöktü. Şimdi önceki kraterin içinde "Krakatau’nın oğlu " anlamına gelen Anak Krakatau bulunmaktadır. 1883 yılında, Krakatau stratosfere yani 4050 km yükseğe kadar püskürmüştür. Çökme 40 metreye varan tsunami dalgaları yaratırken denizdeki gemiler 2.5 km kadar karanın içine sürüklendi. 2000’i deprem ve 34 000’i tsunamide olmak üzere toplam 36 000 öldü. Tambora volkanı: Java’nın doğusunda Sumbava adası üzerindedir. Vokanların oluşumu, Avustralya levhasının kuzeyindeki hendek boyunca, Sunda levhası altında dalması sonucudur.. Tambora strato tip bir volkandır. Pek çok kez aktif olmuştur ama, tarihin en büyük patlaması 5 Nisan 1815’de meydana gelmiştir. Patlama sesi 1400 km uzaktan bile duyulmuştur. Bu sırada oluşan depremler 500 km uzaktan bile hissedildi. 1815 yılında volkanın patlamasının ardından Tambora’nın bulutları atmosferi sararak Dünya’nın 3 0C derece kadar ani soğumasına neden olmuştur. Soğuma sonucu tarım yapılamadı. Kıtlık ve hastalıklar baş gösterdi. Açlıktan 100 000 kişi öldü. Merapi Volkanı: Java adasının 2968 m yüksekliğindeki Merapi Dağı Endonezya’nın en aktif volkanıdır. Zaman zaman lav çıkışlarıyla faaliyete geçmektedir. Zirvesindeki lav domu 1969’da büyük bir gaz patlamasından beri büyümektedir. Merapi’nin en son 22 Kasım 1994’deki faaliyetinde 24 kişi hayatını kaybetmiş, 94 kişi yaralanmış, 6000 kişi ise evlerinden uzaklaştırılmıştır. Şu günlerde yer yer lav çıkışlarının gözlendiği dağda Yogyakarta depremi sonrası büyük patlamanın her an olabilir. Da ğın yamacında yaşayan 5000 köylü bu bölgeden uzaklaştırıldı. DİNSEL KEHANETLER Endonezya’da 155 volkan bulunuyor. Yüz yıllardır depremlerle, volkanlarla yan yana yaşayan yoksul halkın mistik inançları da etkilenir. Endonezya’da volkanlar neredeyse bir inanç sistemi halindedir. Müslümanlık ya da Hristiyanlık gibi tek tanrılı dinlerden önce insanlar hareketsiz güçlere, cisimlere ve doğa üstü güçlere tapan animist bir topluluklar halinde yaşamıştır. Bu insanlara göre, volkanik faaliyetler, insanların ahlaki kokuşmasından dolayı ilahi varlıkların onlara verdiği bir cezadır. Onlara göre her volkan bir tanrıdır. Volkanlar yerin dibinden yeryüzüne mesaj iletir. Bu inanç sistemi 1300’lü yıllardan itibaren Müslümanlığın yayılmasıyla devam etti. Fakat biçim değiştirdi. Fakat her doğa olayından sonra ortaya çıkan bu zafiyet politik güç adına bazı kimseler tarafından kullanıldı. O dönemin karizmatik kişilikli, politik İslam lideri Hacı Abdul Kerim, bu anlamda Krakatau püskürmesine dinsel bir açıklama getirdi. O dönemdeki yoksulluk, Hollandalıların koloni zulmü, politik kokuşma, kökten dincilik bu istismarı daha da kolaylaştırdı. O, onbinlerce ateşli taraftarına, Mehdi’nin gelmek üzere olduğunu ve Krakatau’nin püskürmesinin buna işaret ettiğini söyledı. Endonezya’daki doğa olayları bütün uzmanlarının gözlediği bir bölgedir. Bölge deprem, tsunami, volkan ve diğer jeolojik faaliyetler açısından oldukça ilginç tarihe sahiptir. Endonezya, bilim insanları için doğal bir laboratuvardır. Afetlere açık bir ülkede yaşadığımıza göre bilimden sorumlu insanlarımız yurt dışı araştırmalar açısından desteklenmelidir. CBT 10061/22 30 Haziran 2006