Katalog

SAĞLIKLI MUTLU YAŞAM Bilim, iyi ve keyifli hayatın anahtarını 9 maddede özetliyor 100 yaşına kadar yaşamak herkesin harcı değil. Uzun yaşam sadece büyük ölçüde doğru genlere bağlı değil. Gelişmiş ülkelerde en hızlı büyüyen demografik grup, yüz yaşındakiler son yüz yılda insan genomunda ani bir 100 yaş mutasyonumeydana gelmediğe göre, geriye tek bir neden kalıyor: Yaşam şeklindeki değişiklik. Peki, bu durumda uzun ve mutlu bir yaşamın sırrı ne? New Scientist uzun ömür konusundaki son bilimsel gelişmeleri dikkate alarak, insan ömrünün nasıl uzatılabileceğini ve bu yolculuğun nasıl keyifli bir hale getirilebileceğini 9 madde altında topluyor: Her 100 bin kişiye düşen yüz yaşındaki insan 72.0 2002 yılında doğan bir çocuğun 70 yıldan daha uzun, sağlıklı bir yaşam beklentisi içinde olduğu ülkeler OkiwanaJaponya 34 Kanada 72.0 Nova ScotiaKanada 21 Sardinyaİtalya 16 BamaÇin 24 Hawai 20 Japonya 75.0 İrlanda 72.8 Hollanda 71.2 İngiltere 70.6 Belçika 71.1 Lüksemburg 71.5 Fransa 72.0 İspanya 72.6 Andorra 72.2 Norveç 72.0 İsveç 73.3 Finlandiya 71.1 Almanya 71.8 İsviçre 73.2 Avusturya 71.4 Monako 72.9 San Marino 73.4 İtalya 72.7 Yunanistan 71.0 Malta 71.0 Yeni Zelanda 70.8 Singapur 70.1 Avustralya 72.6 1) GÜNEŞTEN KAÇMAYIN Çok sayıda bilim adamı makul dozda içki, radyasyon ve ısıya maruz kalmanın yarar sağlayacağını ileri sürüyor. Xışınları, aşırıya kaçmadan güneşlenmek, bir iki bardak bira ve sauna. Böyle bir gençlik reçetesine ne dersiniz? Bütün bunların genç kalmakla ne ilgisi var diye düşünmeyin. Giderek artan sayıda bilim adamı makul dozda içki, radyasyon ve ısıya maruz kalmanın yararlı olacağını ileri sürüyor. Hatta o kadar ki, bu reçete yaşlanma sürecini tersine bile döndürebilir. "Hormesis" denilen bu geri çevirme etkisinin son yıllarda maya, meyve sineği, protozoan (tekhücreliler) solucan ve kemirgenlerde yaşam süresini uzattığı görüldü. Laramie’deki Wyoming Üniversitesi’nden JoanSonneborn, bu bulguların insanlara kadar uzanması durumunda ortalama bir insan ömrünün 90 yıla çıkabileceğini söylüyor. Bu nasıl oluyor? Stresör denilen vücutta stres yaratan unsurların, aralarında ışışoku proteinleri ve DNAonarım enzimlerinin bulunduğu doğal onarım mekanizmalarını tetiklediği ileri sürülüyor. Hasar çok vahim değilse, onarım sistemi gereğinden fazla çalışıp, ilgisiz hasarları da onarmaya kalkışabilir. Eğer hasar eşittir yaşlanma eşitliğine inanıyorsanız, bu reçete mucize yaratabilir. Hormesis’in insan ömrünün uzamasına pozitif yönde etkisi olduğuna ilişkin dolaylı kanıtlar elde edilmiş durumda. 1980 ve 1988 yılları arasında Baltimore’daki Johns Hopkins Üniversitesi’nden bilim adamları, 28.000 nükleer tersane işçisi üzerinde gerçekleştirilen araştırmada düşük dozda radyasyonun etkisini inceledi. Sonuç oldukça şaşırtıcıydı: Bu işçilerin ölüm oranı radyasyona maruz kalmamış 32.500 tersane işçisinden oluşan kontrol grubuna kıyasla, yüzde 24 daha düşüktü. 1) Güneş ışınlarından maksimum yararı sağlamaya bakın 2) Yalnız yaşamayın 3) Uzun yaşama potansiyelinin yüksek olduğu bölgelere gidin 4) Kötü alışkanlıklarınızı yararlı hale dönüştürün 5) Beyninizi çalışır halde tutun 6) Gülümseyin 7) Erken teşhis için rutin sağlık taramalarını ihmal etmeyin 8) Yediklerinize dikkat edin 9) Yaşamınıza heyecan katın; risk almaktan korkmayın. Bu sayıda ilk 5 maddeyi ele alacağız ki yaratması. Ancak bu bileşimlerin yararlı olması için küçük dozlarda alınması gerekli. Bu noktada sorulması gereken kritik soru şu olmalı: Yüksek dozlarda zararlı olan bir madde hangi dozda alındığı zaman yarar sağlar? Kuşkusuz, çok fazla miktarda radyasyon veya zehirli madde sağlığa zarar verir. Ne var ki vücudun onarım mekanizmasını normalin üzerinde çalıştırmanın güvenli bir yolu olmalı. SmithSonneborn ve diğerleri egzersizin yaşam uzatan etkisinin hormesis’i de olumlu etkilediğini düşünüyor. Optimum tepkiyi almak için makul düzeyde egzersiz yaptığını belirten SmithSonneborn, "70 yaşındayım. Fakat kemik yoğunluğum 35 yaşındakiler gibi" diyor. UZUN VE MUTLU YAŞAM Gelişmiş ülkelerin pek çoğunda her 100 bin kişiye 1012 yüz yaşında insan düşer. Dünya üzerindeki sıcak noktalarda bu oran dahada yükselir. Örneğin Japonya’daki Okinawa Adası’nda her 100 bir kişiye 34 yüz yaşında insan düşer 2) YALNIZ YAŞAMAYIN Hareketli bir sosyal yaşamın ömrü uzattığı düşünülüyor. Geniş kapsamlı araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre evlilik erkeklerin ömürlerine 7 yıl, kadınların ömürlerine 2 yıl katıyor. Aile, dostlar, komşular hatta ev hayvanları ile ilişkiler, yaşam süresini uzatan unsurlardır. Ancak bunların içinde yaşamı en fazla etkileyen evlilik veya uzun süreli romantik ilişkidir. Bu tür bir ilişkinin olumlu yanlarına ilk kez dikkati 1858 yılında demografinin babası William Farr çekti. Farr dul erkek ve kadınlarda ölüm oranının evli yaşıtlarından daha yüksek olduğunu ortaya çıkardı. Bu tarihten sonra yapılan geniş kapsamlı araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre evlilik erkeklerin ömürlerine 7 yıl, kadınların ömürlerine 2 yıl katıyor. Bu etki hastalık, kaza veya kendi kendine zarar verme gibi tüm ölüm nedenlerini kapsıyor. Koşullar ne kadar olumsuz olursa olsun evlilik bu olumsuzlukları telafi eder; hatta daha fazlasını da yapar. Chicago Üniversitesi’nden Linda Waite, kalp hastası yaşlı bir evli adamın, aynı yaştaki evli olmayan sağlıklı bir adama göre ortalama 4 yıl daha uzun yaşadığını ortaya çıkardı. Benzer şekilde günde bir paketten fazla sigara içen evli bir adamın ömrü, sigara içmeyen dul bir adam kadardır. Ancak evliliğin yarattığı olumsuzluklar da vardır. Evliliklerde çiftlerden birinin ölümü veya hastaneye yatması, diğer çiftin birkaç yıl içinde hastalanma veya ölme riskini artırır. Ayrıca eşinde bunama belirtileri olan kişilerde de ciddi bilişsel sorunlar ortaya çıkabilir. Bunun bir nedeni de uykusuzluk olabilir. Dahası 10.000 kişi üzerinde yürütülen 30 yıllık bir araştırmada, Harvard Tıp CBT 1004/12 16 Haziran 2006 Radikal bir karar verip dünyanın en uzun ömürlü insanlarının yaşadığı Japonya’nın Okinawa Adası’na göç edebilirsiniz, ancak Okinawa’dakiler gibi yaşamaya çalışmanız daha doğrudur. Sosyal temas, beyin ve bağışıklık sisteminin gelişimini tetikler. Ayrıca ileri yaşlarda çıkabilecek depresyonu tetikler CBT 1004/13 16 Haziran 2006 Ünlü epidemiyolog Richard Doll’un yaptığı daha önceki bir çalışmada, radyologlarda ölüm oranının diğer doktorlara kıyasla daha düşük olduğu ortaya çıkmıştı. Belki de daha şaşırtıcı olan Boston Üniversitesi’nden Barbara Gilchrest’in yaptığı araştırmadan alınan sonuçlardı. Gilchrest, kültür içinde geliştirilen yaşlı insan hücrelerinin, DNA parçaları ile beslenmesi durumunda, DNA onarım yeteneklerinin ancak genç insanlarda görülen düzeye çıktığını keşfetti. İnsanların, hormesis’ten yararlanması için zehirli kimyasal maddelere maruz kalmaları veya radyasyon almaları gerekmez. Çok sayıda gerontolog, kalori kısıtlamasının, düşük düzeyde stresör özelliği taşıdığı için yarar sağlayacağını düşünüyor. Daha da iyisi, E vitamini ve melatonin gibi yaşlanmayı engelleyici özellikler taşıdığına inanılan bazı bileşimler tekhücrelilerde hormetikal et Fakültesi’nden Nicholas Christakis sosyal ağ şekillerinin tümünün benzer etkiler yarattığını kanıtladı. Bu mekanizma nasıl çalışıyor? Bu etkiler karmaşıktır; sosyoekonomik unsurlara, sağlık hizmetlerinin kalitesine, bilgi dağılımına, duygusal desteğe ve diğer fizyolojik mekanizmalara bağlı olarak değişir. Örneğin sosyal temas, beyin ve bağışıklık sisteminin gelişimini tetikler. Ayrıca ileri yaşlarda çıkabilecek depresyonu engeller. Destekleyici ilişkiler içinde olan insanlar stresle daha kolay başa çıkabilir. Bunların yanı sıra destek sağlayan, saygılı ve düşünceli bir eşin sağladığı psikolojik yararları da hesaba katmak gerekir. Sevgi dolu sözcükler duyan yaşlıların hareketlerinin daha canlı olduğu da izleniyor. Eğer yüz yaşına kadar yaşamak istiyorsanız bir eş, çocuklar ve iyi dostlar edinin. Christakis bu konuda şöyle konuşuyor: "İnsanlar birbirine bağlıdır. Dolayısıyla sağlıkları da birbirine bağlıdır." 3) YER DEĞİŞTİRİN! Dünya üzerinde 100 binde 10 kişinin yüz yaşının üzerinde olduğu bazı sıcak noktalar vardır. Bu insanların bu kadar uzun yaşamasının sırrı nedir? Belki yerli halkın genomu yüz yaşına kadar yaşamak için gerekli olan genleri içeriyordur. Belki de neden sularındaki bir özellikten kaynaklanıyordur. Bir diğer olasılık da bunun tamamen istatistiksel rastlantı olmasıdır (Bu bölgelerde yaşlılar gençlerden sayıca fazla olabilir). Neden ne olursa olsun, bu sıcak noktalar şu soruyu akla getiriyor: Uzun bir yaşam için nasıl bir ortam gerekir? Az miktarda radyasyon ve zehirli madde yararlı olmakla birlikte, bu unsurları bol miktarda içeren bir ortam doğal olarak zararlıdır. Bunun yanı sıra uzun ve sağlıklı bir yaşam için uzak durmamız gereken başka çevresel unsurlar da vardır. Missouri’de St.Louis’in yoksul bölgelerinde yaşayan yaşlı nüfus üzerinde yürütülen bir çalışma, düşük hava kalitesi ve çöplük halindeki sokakların ileri yaşlarda sağlığı olumsuz yönde etkilediğini ortaya çıkarttı. Ocak ayında bir İskoç gazetesi olan "The Scotsman" de yer alan benzer bir çalışma, Glaskow’un en yoksul mahallelerinde yaşayan insanların ortalama ömürlerinin 54 olduğunu ve bu sü Yazının devamı arka sayfada SAĞLIKLI MUTLU YAŞAM