Katalog

Kadın Astronomlar İki başarılı Türk kadın astronom Yale Üniversitesi Astronomi Fakültesi’nden Dorrit Hoffleit, 2004 yılında yitirdiğimiz Dr.Janet Akyüz Mattei’nin anma toplantısında yaptığı konuşmasında, Dr.Mattei’nin yanısıra 1999 yılında yitirdiğimiz Dr.Paris Pişmiş’in de astronomi konusundaki katkılarına değindi. Hoffleit bu konuşmasında özetle bu iki başarılı Türk bilim insanı ile ilgili şunları söyledi: 938 yılında İsveç’te Uluslararası Astronomi Birliği’nin bir toplantısına katılmıştım. Nazi yönetiminin baskısından kaçarak İstanbul Üniversitesi’nde astronomi profesörü olarak görev yapan Erwin Finlay Freundlich ile tanıştım. Prof. Freundlich, "en yetenekli öğrencilerimden biri" diye tanıttığı Dr.Paris Pişmiş’in yakında bir yıllık bir burstan yararlanarak eğitimine Harvard Üniversitesi’nde devam edeceğini ve kendisine orada destek olmamı rica etti. ABD’de Dr.Pişmiş ile yakın arkadaş olduk. II.Dünya Savaşı’nın patlamasıyla Dr. Pişmiş ülkesine dönmeyip, ABD’de 3.5 yıl daha kaldı.Bu arada Meksikalı bir matematikçi olan Felix Recillas ile evlendi. Çift daha sonra Meksika’da yerleşmeye karar verdi. Paris Pişmiş olağanüstü yeteneklere sahip bir bilim insanıydı. Yaşamı boyunca yaklaşık 20 ülkeyi ziyaret etti, buralarda Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca ve İspanyolca olmak üzere 6 dilde konferanslar verdi. Meksika’da astronomi eğitiminin ve bu konudaki araştırmaların 1 gelişimine büyük katkıları oldu. Ayrıca kadın astronomlar için bir rol modeli oluşturdu. Onun döneminde UNAM’daki (the National Autonomous University of Mexico) 80 astronomun yüzde 25’i kadındı. Janet Hanula Akyüz (19432004) astronomi dalında tanıdığım ikinci Türk kadınıydı. 1965 yılında Brandeis Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra lisansüstü çalışmalarına Virginia Üniversitesi’nde devam etti. 1969 yılında Türkiye’ye geri döndüğünde, Türkiye’yi ziyaret etmekte olan Paris Pişmiş ile temas kurarak, ABD’de herhangi bir gözlemevinde yaz stajı için çalışma olanaklarını sordu. Benim yürütmekte olduğum Maria Mitchell Gözlemevi yaz programına başvurmasını önerince Janet benim öğrencim oldu. O yaz AAVSO’yu (American Association of Variable Star ObserversDeğişen Yıldız Gözlemcileri Topluluğu) yıllık olağan toplantılarını benim çalışmakta olduğum Nantucket’ta yapmaları için davet etmiştim. Ancak toplantının yapılacağı tarihten üç başarılı yönettiğini anlattı. Toplantıya katılan teleskop üreticisi Michael Mattei, hiç zaman yitirmeden Janet’e evlenme teklif etti. Janet 1972 yılında TTauri Olayı üzerinde hazırladığı tezini verip lisansüstü derecesini alınca evlendiler. O yıl AAVSO başkanı Margareth Mayall’ın kendine asistan aradığını duydum. Bu sırada Janet de iş arıyordu. Benim aracılığım ile Janet AAVSO’da çalışmaya başladı. Margareth emekli olunca, çok sayıda başvuru olmasına karşın üyelerin oy birliği ile Janet AAVSO’nun başkanlığına seçildi. 1980 yılında Janet ile birlikte Mexico’da Pişmiş’i ziyaret ettik. Böylece bu iki ar1993 yılında Mexico City’de çekilen bu fotoğrafta kadaşı son olarak birlikte Janet Akyüz Mattei, Dorrit Hoffleit ve Paris Pişmiş gördüm. 1999 yılında Pişmiş birarada.. aramızdan ayrıldı. İdari işlerigün önce Virginia Üniversitesi’nde bir konnin yoğunluğuna karşın Janet 1982 yılında feransa katılmıştım . Arada üç gün olduğu Ege Üniversitesi’den Ph.D.’sini almayı baiçin AAVSO toplantısına rahat rahat yetişeşardı. ceğimi sanıyordu. Ancak çok şiddetli bir fırBu kadar başarılı bir arkadaşımızın tına nedeniyle AAVSO toplantısına yetişeyerini doldurmak çok güç. AAVSO’da Jameyeceğimi anlayınca Janet’ten toplantıya net’in yerini alacak kişinin işi çok zor . Anevsahipliği yapmasını rica ettim. Sonuçta cak Janet’in açtığı yolda kendisine başarıtoplantının ncak sonuna yetiştim. Pek çok lar diliyorum. AAVSO üyesi Janet’in toplantıyı ne kadar Kaynak: www.aavso.org sek Lisans çalışmasını Ege ve Virginia üniversitelerinde tamamlayan Mattei, Doktora derecesini de, Ege Üniversitesi'nde Astronomi dalında almıştır. AAVSO'nun yöneticisi olarak, dünyanın her yerinden çoğunluğu amatör gökbilimciler olan değişen yıldız gözlemcileri tarafından yapılan, yılda 300,000'den fazla gözlemin derlenmesi, sayısallaştırılması, analizi ve gökbilim dünyasının kullanımına sunulması işlerinden sorumluydu. Profesyonel ve amatör gökbilimcilerin katılımıyla gerçekleştirilen ve uydularla, belli başlı gözlemevlerinde bulunan büyük teleskopların kullanılmasıyla gerçekleştirilen, 500'den fazla gözlem programı düzenlemiştir. Değişen Yıldız Araştırmaları konusunda tüm dünyadan gökbilimcilerle ortak çalışmalar yapmış ve değişen yıldızlarla ilgili 700'den fazla araştırma projesi için AAVSO Uluslararası Veritabanı'ndan gözlem verisi sağlamıştır. Gökbilim eğitimi ile ilgilenmiş, öğrencileri teşvik etmiş ve öğrenciler tarafından yapılan 150'den fazla bilim projesine rehberlik etmiş ve okullarda gözlem programları uygulamıştır. Uluslararası Gökbilim Birliği'nin Değişen Yıldızlar Komisyonu, gökbilimcilere destek sağlayan NASA Astrofizik İnceleme Paneli, NASA'nın gökbilim amaçlı uydularının etkinliklerini yürüten NASA Astrofizik Bölümü Bilimsel ve Yürütme İşlemi Çalışma Grubu ve Gökbilimsel Pasifik Topluluğu yönetici üyeliği gibi birçok gökbilim komitesinde üye ve yönetici olarak görev almıştır. 1987'de Fransa Gökbilim Topluluğu Yüzyıl Madalyası, 1993'te George Van Biesbroeck Ödülü, ve 1993'te AAVSO yöneticiliği ve değişen yıldız gökbilimine katkı ve hizmetlerinden dolayı Leslie Peltier Ödülü almıştır. Değişen yıldızların dışında, özellikle vahşi çiçekler konusunda botanikle, yürüyüşle, bahçeyle uğraşmayla ve fotoğrafçılıkla ilgilenmiştir. Kaynak: www.tubitak.gov.tr Dr. PARİS PİŞMİŞ Paris Pişmiş, 1912 yılında İstanbul’da doğdu. Küçük Paris beş yaşında başladığı anaokulunda okumayı söktü. Üsküdar Amerikan Kız Koleji'ni birinci olarak bitirdiğinde Türkçe ve Ermenice'nin yanında, İngilizce ve Fransızca da biliyordu. Okulu birinci bitirdiği için doğrudan üniversiteye geçme hakkına sahip oldu. O yıllarda bir kızın üniversiteye gitmek istemesi, karma bir okulda eğitim görmesi, üstelik matematik okuması, döneme göre gayet demokrat ve özgürlükçü olan aile için bile kolay kabul edilebilir bir şey değildi. Resim ve müzik dersleriyle bir süre avutmak istedikleri kızları, birkaç ay sürekli ağlayınca pes ettiler ve Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Fen Fakültesi'nin Matematik Bölümü'ne kaydını yaptırdılar. 1933'te Matematik ve Klasik Astronomi Bölümü'nü bitiren ilk kız öğrenci olacaktı. 1937'de Freundlich'in kendisine tez konusu olarak verdiği "Galaksinin Kinematiği ve Dinamiği" gibi hâlâ çözülmeyen noktaların bulunduğu bir alanda çok "parlak" bulunan bir tez verdi. Bir süre sonra eve gelip Paris'in ailesi ile konuşan Fruendlich, onları kızlarını Harvard Rasathanesi'nde ayarladığı bir yıllık burs için Amerika'ya yollamaya ikna etti. Yıldız kümeleri üzerine çalışmaları ve keşifleri bu yıllarda başladı.Harvard günlerinin ona bir kazanımı da hayat arkadaşı oldu. 1942'de Meksikalı bir modern astrofizik öğrencisi olan Felix Recillas ile evlendi. Çift Meksika'ya yerleşti. İki çocukları ve torunları da onların yollarını izleyecek, onlarınki üç nesil astronom bir aile olacaktı. Paris Pişmiş Meksika'da yıldızlar ve galaksinin dönmesi üzerine çalışmalarına devam etti. Ulusal Astrofizik Gözlemevi'nin kuruluş çalışmalarında bulundu; bir yandan ders veriyordu. 1965'te bugün hâlâ kendi adıyla "PIS" olarak anılan tam 23 yıldız kümesi keşfetti. Pişmiş Meksika Üniversitesi'ndeki görevinden emekli olduktan sonra gökbilim çalışmalarını sürdürdü. Bu arada sık sık Türkiye'ye de geliyor ve keşfettiği "parlak" gençler için yurtdışında burs olanakları peşinde koşuyordu. 2000 yılında hayata veda eden Paris Pişmiş'in bedeni son durağı Meksika'da yakıldıktan sonra kendi arzusu üzerine gökyüzüne savruldu. Dr. JANET AKYÜZ MATTEİ Dr. Janet Akyüz Mattei, değişen yıldızlar alanında, özellikle de patlayan ve zonklayan değişen yıldızlar alanında dünyaca tanınan bir gökbilimcidir. 1973 yılından beri, (AAVSO) Amerikan Değişen Yıldız Gözlemcileri Topluluğu'nun bilimsel temsilcisi ve yöneticisi idi. Türk vatandaşı olan Mattei, Brandeis Üniversitesi'nin Wien Uluslararası Burs Programı çerçevesinde ABD'ye gitmiş ve Genel Bilimler Fizik dalından mezun olmuştur. Yük991/10 18 Mart 2006