Katalog

gencbilimci@hotmail.com Neden, niçin, nasıl? DÜĞMENİN DANSI GEREKEN MALZEME: 1 metre uzunluğunda bir ip İki delikli büyükçe bir düğme İpin ucunu resimde göreceğiniz gibi iki delikten geçirin. İplerin uçlarını büyük daireler bırakacak şekilde düğümleyin. İki taraftaki bu halkalardan tutarak düğmeyi ipin üzerinde ileri geri hareket ettirin. Ardından iki elinizle uçlarından tuttuğunuz ipi ip atlıyormuş gibi çevirin. İp iyice sıkışınca ellerinizi birbirinden uzaklaştırarak ipi gerin. NELER OLUYOR? İpi çevirerek sıkıştırdığınızda, ipin üzerine bir enerji yüklediniz. Bu “potensiyel enerji”dir. İpi gererek düzgünleştirdiğinizde ise, depoladığınız enerji açığa çıktı ve düğmeyi hareket ettirdi. Düğmenin hareketi nedeniyle oluşan enerji ise “kinetik enerji”dir. NEDEN? Enerji çevremizdeki birçok hareketi gerçekleştirir. Bir cismin hareketi nedeniyle kazandığı enerjiye “kinetik enerji” denir. İş yapabilme olasılığı, yani potansiyeli de “potansiyel enerji”dir. Zıplayan düğmedeki kinetik enerji ipe, potansiyel enerji olarak geri döner. Ve enerji kendini dönüştürerek hareketi devam etirir. Havaya atacağımız bir taş da kinetik enerjiye sahiptir, yukarı hareketindeki hızı azaldıkça kinetik enerji azalır ama yerden uzaklaştığı için potansiyel enerjisi artar. Çünkü geri düşecektir. Büyük patlama Sinemaya gitmenin ya da evde film seyretmenin en keyifli yanlarından biri de patlamış mısır yemektir. Şöyle rahatça koltuğumuza kurulur, patlamış mısır kabımızı da kucağımıza alırız... Sonra, gel keyfim gel! P PATLAMA ANI Mısır taneleri, kolay su geçirmeyen sağlam bir kabuğa sahiptir. Ve tanelerin içinde bir miktar su bulunur. Kabuk ısıtıldığında tanenin içi de ısınır ve su basınçlı bir buhara dönüşür. Isınmayla birlikte artan basınç kabuğu iterek dışarı çıkmaya çalışır. Çıkacak yol bulamayınca da, büyük bir patlamaya neden olur. Bu patlama sırasında, mısır taneleri kendi boyutlarının yaklaşık 30 katı kadar büyüyebilirler. Büyük patlamadan nasibini alamayan taneler ise su yönünden fakir olanlardır. Bir mısır tanesinin patlayabilmesi için ortalama %15’inin su olması gerekir. Eğer tanenin içindeki su oranı bundan azsa ya da taneler delikse su gereken basıncı oluşturacak buhara dönüşemez ve patlama olmaz. AZTEKLERİN PATLAMIŞ MISIRI Mısır bitkisinin anavatanı Amerika Kıtası’dır. Avrupalı gezginler, kıtalar arasındaki yolculukları sırasında keşfettikleri mısırı, tıpkı patates ve domates gibi gibi kendi ülkelerine getirerek tanıttılar. Kristof Kolomb ve arkadaşları kıtaya ayak bastıklarında, Aztekler’in uzun yıllardır mısır ektiklerini ve temel besin maddelerinden biri olduğunu gördüler. Patlamış mısır ise ilk kez, 1500’lü yılların ilk yarısında görüldü, bir aztek köyündeki dini ayin sırasında iplere dizerek yeniliyordu. Aztekler, yemeklik mısır ile patlamaya uygun ve su oranı yüksek mısır arasındaki farkı biliyorlardı. Amerika yerlileri, patlamaya uygun mısır tanelerini bir çeşit iplere geçirerek ve kızgın kumlara gömerek değişik biçimlerde patlatmayı başarıyorlardı. 1. Mor ötesi ışınları tutabilen atmosfer gazı hangisidir? a. Metan b. Ozon c. Azot 2. Filamingolar neden pembedir? a. Besinler nedeniyle b. İklim nedeniyle c. İçtikleri sular nedeniyle 3. Roket gücü ilk ne zaman ve kimler tarafından kullanıldı? a. 400 yıl önce, İtalyanlar b. 150 yıl önce, Amerikalılar c. 1000 yıl önce, Çinliler 4. Dünya çapında bilgisayar ağı a. İnternet b. Kablonet c. Eposta Biliyor musunuz? ATATÜRK’ÜN YATI SAVARONA Dünyanın en büyük 4. yatı olan Savarona 1931 yılında Almanya’da inşa edilmiştir. 1938 yılında ise Cumhurbaşkanlığı Yatı olarak satın alınmıştır. O dönemde Atatürk’ün sağlığı iyice bozulmaya başladığından, kendisi çok istemesine rağmen, yatta ancak 6 hafta kalabilmiştir. Bu sürenin de çoğunu yatakta geçirmiş ve bütün resmi toplantılarını burada yapmıştır. Savarona isminin Hint Okyanusu’ndaki bir deniz kuşundan geldiği söylenir. CBT 1031/22 22 Aralık 2006 GEÇEN SAYININ ÇÖZÜMÜ: 1c, 2a, 3a 4b atlamış mısır, eğlencelik atıştırmalıklar arasında en sağlıklı olanlarından biridir. Özellikle çok yağlı ve çok tuzlu hazırlanmamışsa gereksiz şişmanlık da yapmaz. Keyfi de yanında kâr kalır. Fakat, yanlışlıkla patlamamış bir mısırı yememizin sonuçları hiç de hoş olmayabilir... Neredeyse dişinizi kıracaktınız, değil mi? Peki, nasıl olmuş da patlamamış bu tane? Hiç düşündünüz mü? Bir mısır tanesini elinize alıp dikkatle bakarsanız, oldukça sağlam, hatta bir taş parçası kadar sert olduğunu görürsünüz. Tıpkı, dişinizi kırmaya çalışan tane gibi serttir. Neden patlamadığını anlamak için önce nasıl patladıklarını bilmemiz gerekir. Mısır tanesinin patlayarak bir çiçek gibi açılmasının iki önemli nedeni vardır. Bunlardan biri, çok sağlam bir kabuk, diğeri ise tanelerin içindeki sudur. DüşünEğlen