Katalog

AylakBilgi ^ÎİFosilleşmek Ikliıtı TahirM. Ceylan Bazı noktalar daha sıcak bir kavram. Myers'ın amacı, biyolojik çeşitlilik açısından zengin bölgeleri saptayarak bu bölgelerin korunmasını sağlamaktı. Ancak bir bölgenin sıcak nokta sınıfına dahil edilmesi gibi ne gibi koşullar gerekiyordu? Bu saptamayı yapmak için öncelikle bölgede yaşayan tür sayısının hesaplanması, ikinci olarak da o bölgenin ne kadar risk altında olduğunun belirlenmesi gerekir. Bir başka yöntem "yöresellik". Bu yörelerde türler küçük bir alanda sıkışık bir şekilde yaşar ve bu türler ancak bu bölgeye özeldir. A V J^P „ Jis^ ^ Imperial College London'dan David Orme ve ekibi bu yaklaşımları dünya üzerindeki kuş türleri üzerinde denediler. Ne var ki farklı yöntemlerde sıcak nokta kavramlarının birbiriyle örtüşmediğini görünce büyük bir hayal kırıkhğı yaşadılar (Nature, vol 436, p 1016). Örneğin Güneydoğu Asya, tehdit altındaki sıcak noktalarla dolu, ancak bu noktalardaki tür sayısı bu sınıflamayı hak edecek kadar fazla değil. Tehdit altındaki sıcak noktalar kuş türü sayısının yarısını kapsamış olsa dahi, burada çok az sayıda endemik (yöresel) tür barınıyor. Sıcak noktaların ancak yüzde 2.5'u bu üç kritere uyuyor ve bunların hepsi de And dağlarında bulunuyor. Dünya o kadar acımasızdır ki, yaşam boyu işlerini yaptırdığı hiçbir canlının kaydını tutmaz. Tiimümüzü, muazzam kişisel tarihimize rağmen ölümden yüz bin yıl sonra mutlaka unutacak. Diişünün o güne Leonardo'dan, Michelangelo'dan bile birşey kalmayacak. Böyle olunca, kayada fosili kalmış balık dahi bizden şansiı oluyor; ne de olsa onun kısa biryaşamı olsa da uzun bir fosillik dönemi bulunuyor. Beş milyon insandan birinin kemiği fosilleşiyormuş dünyada. Bu durumda şu an Türkiye'de yaşayanlardan en fazla on döıi kişiden geriye birer kemik kalacak. Ve de insan torununun çocuklanndan ancak onda biri büyük dedesinin ismini hatırlıyormuş; unutmak, ne kadar temel bir konu aslında dünyada. Her şeyi aynı oranda küçültüp gezegenleri bir nohut büyüklüğüne indirirsek, Jüpiter'le dünya arasında hâlâ dörtyüzadım kalıyormuş. Boşluk ne kadar büyük uzayda. Basgele serpiştirilirsek eğer evrene, birgezegenin üstüne düşme ihtimalimiz bir milyar trilyon kere trilyonda birmiş. Ve şans ne kadar düşük, yaşam ne kadar kıymetli yeryüzünde! Suya sokunca kol kopuk gibi görünür; hay huya daldığında da dünya basit biryermiş, yaşam hep sürecekmiş gibi düşünülür, ama aslı öyle mi? Peki o zaman, duran duvarların üzerinde saatlerin işlemesi gibi, yaşam gitse de, biz durup nasıl fosilleşiriz? Kayalık bir vadide atılmış gür bir kahkaha gibi dünyada uzun süre yankılanmak ve şanslı on dört kişinin arasına girmek için yapılacak iş, doğru yerde ölmektir. Örneğin denizde ölmek fosilleşmek için bir avantajdır, çünkü karadakinden fazla deniz canlısının fosili vardır. Ancak sığ değil, derin denizde ölmek gereklidir. Çünkü denizler 20 bin yılda biryüzlerce metre geriye çekilir ve o zaman işte sığ denizde ölmek karada ölmek gibi olur. Hatta Amerikanın ilk yerlilerinin deniz çekilmesi sırasında Bering'i yürüyerek Sibirya'dan karşıya geçtiği söylenir. Karada ölünecekse ama, en iyisiayak basılmayan, oksijenin derine sızmadığı bir bataklığa düşmek ve silisyuma dönüşüp, biryumuşakça kavkısı gibi kalmakfır. Hele bataklık heyelan bölgesinde olup zaman içinde kayan toprak üstünü örter ve havayla teması keserse, on dört kişi arasına girmek garanti olur. Danimarka'da bataklıktan çıkmış, binlerce yıl öncesine ait kadın ceselleri görmüştüm. Hepsinin boğazı kesikti, erkekler kesmişti; önce kadınlar ölmüş, erkekler yaşamış, sonra kadınlar fosilleşmiş, erkekler kaybolmuştu. Dünya, güçlülerin amacını yok etmek peşinde, eşsiz bir hınzırlık gösterir! Bataklıktan başka biryöntem de, aşınmasını tamamlamış, petrol, maden gibi insanların ilgilenebileceği zenginliklerden uzak, sıkı bir toprağı olan yüksek bir sırtta 350 metre derine gizlice gömülmektir Nasıl hırsızın işine yaramayan eşya evde senin de işine yaramazsa, dünyanın üstüne yaranamayanlar, genellikle altına da yaramazlar, gömülürken 1ikkat etmelidir. Gömülünce toprağın karbonatıyla bedenin yağı birleşir, glkerine döner sabunlaşırsın. Doğal olaylar sonucu ortaya çıkmanın zorlaşacağı kadar derine ve Reginald Sprigg gibi en büyük fosil avcılarının sana ulaşabileceği kadar da yüzeye gömülmelisin. Bugün fosil avcısı 350 metreye inmiyor tabi ki ama bundan yüz bin yıl sonra da inmeyeceği anlamına gelmiyor bu. Bir milyon yıl önceki Homo Erectus lar Afrika 'da Rift vadisinde bulunmuştu. Çünkü bu vadide fosiller korunacak kadar derin, ama bulunacak kadar da yüzeydedir. Avrupa'da, Ritz vadisindeki 4 milyon yıllık katmanların benzerine ulaşmak için üç kilometrelik kuyular açılması gerekiyormuş. Öte yandan insanoğlu 100 bin yıldır ölüsünü gömüyor, ölü gömmek onun fosil olmasını istemektir aslında; buna rağmen ortada doğru dürüst "human" fosili yok. Fosil olmak yaşamaktan zordur. Bakmayın bugün milyarları bulduğumuza, tarih öncesinde insan nüfusu neredeyse tükeniyordu. O zamanlar sadece fosil olmak değil, yaşamak da zordu, insan nüfusu otuz bin kişiye düşmüştü. Sıkı bir kuraklık her an türü yok edebilirdi; tam yok olmak üzereyken insan, çakıl taşını sivriltmeyi becerdi ve varolmaya devam etti. Hepimizin son kalan otuz bin insandan ürediği varsayılıyor. Sayı bu kadar azsa o zaman herkes akraba. Bunun kanıtı, A grubu kanı olan zencinin, B grubu zenciden değil de, A grubu beyazdan kan alabilmesi. Diyeceğim o ki, çeşitli görünüyoruz ama biz aslında bir kişiyiz. Bir kişiler ve etkopiler... Bu bir kişi çok defa yok olma tehlikesi geçirdi, ama bir gün gerçekten yok olursa, fosili de bulunmazsa... Bunu karşılayacak bir üzüntü olmadığı için, mecburen insanın önemi küçücük algılanacak, diyelim bir cırcır böceği gibi dünyada! Üzülemediğimiz şeyleri önemsizleştiririz çünkü. wm.crsm.net NEREDEÛLMEKGEREKİR? A nd dağları biyoçeşitlilik açısından dünyanın en zengin bölgelerinden biri. Bu nedenle Dünya Doğa Vakfı tarafından en önemli sıcak noktalardan (hotspot) biri olarak belirlenmiş. (Bir bölgenin sıcak nokta olarak tanımlanması için iki kriterin yerine getirilmesi gerekiyor. Bunlardan birincisi o bölgeye özgü 2000'den fazla bitki türünün olması, diğeri ise bölgedeki doğal yaşam ortamlarının %70'inden fazlasının halihazırda kaybedilmiş olması. Yani bu alanlar, dünyanın hem en fazla çeşitliliğe hem de en yüksek yok olma riskine sahip noktaları. Daha önce, Türkiye'nin Kaçkarlar Bölgesi ve Akdeniz Havzası ABD'li uzmanlar tarafından hotspot listesine dahil edilmişti. Kaynak:www.dogadernegi.org). Sıcak noktalar İngiliz doğa bilimci Norman Myers'ın 1988 yılmda tanımını yaptığı Küresel ısınma erken baharın tetikleyicisi A YAŞAMAKTANDAHAZOR BD'nin Büyük Gölleri, dünyanın en büyük tatlı su kaynaklarıdır. 1846'dan başlayarak bölgedeki buz çözülmelerini araştıran bilim adamları her ilkbaharda göllerin üzerindeki buzların daha erken bir tarihte çözüldüğünü ortaya çıkarttı. VVisconsinMadison Üniversitesi'nden Barbara Benson ve meslektaşları, Minnesota, Wisconsin, Michigan, New York ve Ontario'daki 61 gölün 1975 ve 2004 yılları arasındaki buz erime zamanlamasını incelediler. Bu süre zarfında ortalama küresel hava sıcaklığı 0.4 derece artmıştı. Araştırma ekibi, veriler için resmi kaynaklardan, gölleri koruma birliklerinden, gazete haberlerinden ve yerel halkın verdiği bilgilerden yararlandılar. Araştırmanın sonucunda 56 gölde ilkbahardaki erimenin daha erken bir trend izlediği saptandı. Bu erken trend her 10 yılda bir ortalama iki gün erken anlamına geliyordu. Buz erimesi 1846'dan bugüne dek daha erkene kaymakla birlikte, yapılan hesaplar değişimin hızının 1975'e göre üç misline yükseldiğini ğösteriyor. Benson ayrıca buz parçalanmalarının her on yılda bir kuzeye doğru ilerlediğini belirtiyor. Benson'ın ekibinden John Magnuson, "Çevremizde olanlar şimdiye dek bizim kontrolümüzün dışında gelişti ve ve büyük göllerin bulunduğu geniş bir alanı kapsıyor" diyor. Ekip bu konuda elde ettiği bilgileri Kanada'nın Montreal kentinde toplanan Amerikan Ekoloji Birliği toplantısında meslektaşlarına sundu. 964/6 10 Eylül 2005