Katalog

Beyin Araştırmaları GönüldenBilime Mühendislik mi, Mühendisletik mi? Beyindeki görüntüler okunuyor Kişinin beyinsel etkinliğiyle ilgili uzaktan kumandalı ölçümler onun neler düşündüğünü, kendileri farkında olmasalar bile gözler öniine serebilir. ugüne dek yalnızca görsel dizgelerin belirlenmesi amacıyla kullanılan yöntemin zamanla kişinin bilincinin, düşünce odağının, bellek ve hatta niyetinin belirlenmesine olanak tanıyabileceğine inanıhyor. Ancak yöntem şimdilik komada olduğu sanılan kişinin gerçekte bilincini yitirip yitirmediğini de ortaya koyabilir. Anmetlnam B Mühendislik, mühendisletiktir. Mühendisletik sözlüklerde yok; mühendisliğin ve "etik'in birbirinden aynlmayacağı düşüncesi de henüz, yeterince savunulan bir düşünce değil. Bunun içindir ki, mühendislik eğitimiyapan kurumlarda, o da birinci sınıflara "etik" dersi konarak, öğrencilerin teknik bilgilerine "etik" bilgisi yamnıyor! Mühendislik nedirpeki? Birmühendislik sorunu nedir? Ne gibi sorunlara mühendislik sorunu diyoruz ve neden ortaya çıkıyorlar? Bir mühendislik sorunu, insanın yaşama sorunlarından biridir. Ya kurulmuş bir teknolojik dizgenin (sistemin) aksayan yanlarını onar: ma, geliştirme sorunudur ya da yaşam sorunlarına yanıt verecek yeni dizgeler oluşturma çabası içindeki sorunlardan biridir. Yaşam sorunu deyimi ahlak açısından tartışmalıdır. Silah yapmak isteyenler için, sorun, silahın geliştirilmesi, "yeni" silahların üretilmesi sorunu olabilir: Yaşamı yok etmeyi amaçlayan yaşam sorunudur bu! Bir mühendislik sorunu, yaşamı yok etme sorunu olabilir, demek ki. Yaşamın kendisinde, kendisini yok etme özelliği vardır. Değişim, dönüşüm yok olmayı da içeriyor: Yine de, mühendislik sorunu, yaşamı geliştirme sorunudur. Bir anlamda, yok olmaya direnme çabasıdır. Mühendislik, insanın teknolojiyle evrene sesini duyurma çabasıdır, insan türünün evrene attığı bir yaşam çığlığıdır. Demek ki bir mühendislik sorununun yalnızca "teknik", yalnızca "bilimsel" boyutları yoktur. İnsanın yaşamıyla ilgilıdir: mühendis, yaşamın hemen hemen her alanında teknik sorunlarla baş etmeye çabalarken, bu sorunlann içinde yer aldığı yaşama bağlamını fark etmelidir. Sorun, nasıl bir yaşamın, nasıl bir dünyanın sorunudur? Bu sorunu çözerken kime, ne adına hizmet etmekteyim? Öyleyse, bir mühendislik sorununun üstesinden gelmeyi amaçlayan, bunun için bir taaahhüt altına girmiş olan mühendisin sorumlulukları nelerdir? Nelere karşı sorumludur mühendis? işine ve işini kuşatan yaşama! Bu ikisi birbirinden asla ayrılamayacağı için mühendislik, mühendisletiktir! "Ben işimi yaparım, gerisine karışmam'anlayışıylayapılan iş yarımiştir, eksiktir, özürlüdür. "Etik" sorunlar, mühendislikten, mühendisliğin sorunlarından soyutlanamaz. Etik sorunlar, mühendislik etiği bağlamında konuşursak, yaşama sorunlarıdır. Nasıl yaşayacağım? Nasıl yaşamalıyım? Nasıl güzel bir insan olabilirim? Bu dünyayı nasıl zulümden, sömürüden, hastalıklardan, doğa aletlerinden bağımsız hale getirebiliriz sorularıyla dile getirilen sorulardır. Her "teknik" sorunun, mühendislik sorununun içerdiği ahlak bileşeni, ahlaksal duyarlılığını, farkındalığını geliştirmiş mühendis tarafından bilinir, uygulanır. Sorumluluğu, mühendisletik sorumluluğu, onu; a) sağlığa b) güvenliğe özen göstermesini buyurur. 0, c) ekolojik d) toplumsal e) ekonomik t) siyasal g) kültürel h) bilimsel i) teknolojik sorumluluklara sahiptir. Bu sorumlulukları onu yalnızca sorun çözen bir insan olarak bırakmaz; mühendis yaşama karşı belli bir tavrı olan biridir. Yaşama karşı tavrı olmak, onu dönüştürmeye yönlendirilmiş bilgilerle donatılmış olmak demek. Salt teknik sorunlann üstesinden gelmekle mühendislik yaptığını sananlara karşı; yaşamı, dünyayı dönüştürmeye, değiştirmeye çabalamak demek. Dünyayı değiştirebilme atılımlarını gerçekleştirebilecek etik duyarlılık sahibi mühendisler nasıl yetiştirilecek? Elbette, mühendislik eğitiminde köklü değişiklikler yapmak gerekiyor. İlk yıldan başlayarak, etik duyarlık geliştirmek için, her dersin verilişinde etik sorumluluk anlatılmalı, etik böylece bir yama gibi durmamalı mühendisin üzerinde. Her ders, kendi alanı içinde etik sorunlar, tartışmalar içerir. Dersin hocası, her ne anlatırsa anlatsın konusuyla ilgili, yaşam ilişkileri içinde, anlattığı konunun etik boyutlarını öğrenciye gösterebilmelidir. Mühendis, eğitiminin sağladığı donanım gereği, doğa bilimlerinden teknik bilimlere yönetim bilimlerine, ekonomiye dek geniş bir yaşam alanıyla ilgilidir. Bu bilgi ve beceri donanımıyla o, bu çağın bilgesi olabilir. Dünyayı değiştirebilecek gücü taşıyabilir. Teknoloji yoğun bir çağda, mühendis sadece kendisinden hizmet alınan biri midir? Onun yaşam üzerinde hiçbir etkisi yok mudur? Elbette mühendisler bir sınıf değildir. Çoğu bir patronun hizmetinde çalışmaktadır. Nasıl olacak da mühendisler dünyayı olumlu yönde değiştirme çabalarında başarılı olacak? Elbette örgütlenerek. Ahlak duyarlılığını genişleterek. Garip mühendisler, dünyaya karşı tavrı olan, içinde bulunduğu düzenin dünyayı zorladığı gidişe karşı çıkmaya uğraşanlar, çatışmalar yaşayacaklardır. Işten atılacaklardır belki de. Bu mühendisleri destekleyen topluluklar, örgütler olduğu sürece, işsiz kalma tehlikesi de korku yaratmayacaktır. Mühendis, salt kendisine buyrulan işi yapmakla yetinmez. 0 işi sorgular, bir yaşam çerçevesi içerine oturtur. Böyle mühendisler, gelecek çağların erenleri olabilecektir, belki. Yeter ki mühendis okulda aldığı eğitimi, mühendisletik açıdan içine sindirebilsin. Kıyasıya bir yaşamın, bir anlamda savaşın hüküm sürdüğü dunyada mühendis, yeni düzen arayışlarının katalizörü olacaktır. BİR YAŞAM ÇIĞLIĞI Daha önceki araştırmalarda kimi bilim insanları maymunların düşünce gücüyle kollarını devinime geçirmelerini sağlarken kimileri de kedilerin doğrudan sinir hücrelerinden gelen bilgileri kaydetmek suretiyle hayvanların önünde devinen sahneler yaratmayı başardılar. Ancak her iki deney de hayvanların beyinlerine elektrodların yerleştirilmesini gerektiriyordu. ATR Bilgisayarlı Nörobilim Laboratuvarlan'ndan Yukiyasu Kamitani ve Princeton Univeritesi'nden Frank Tong ise şimdi işlevsel MRI tarama yönteminden yararlanarak benzer bir "zihin okuma" yöntemi geliştirdiler. mek suretiyle yine de deneklerin hangi şekli gördüklerini saptadılar. BİLİNÇ SAYACI Araştırmada beynin görsel uyarıları saptayan ancak algılamayan görsel korteksin bir bölümü incelendi. Haynes görme sürecinin daha ileri bir aşamasında beyin bölgelerinin bir uyarıyı bilinçli olarak kayda geçirdiğine inanıyor. Ancak "görünmez" uyarılarda böyle bir kayıt tutulmuyor. Bilincin hangi noktada devreye girdiğinin belirlenmesi durumunda Haynes'in "bilinç sayacı" adını verdiği bir sistem oluşturulabilir. Haynes böylesi bir girişimin bizlere bir hastanın çevresini bilinçli bir biçimde algılayıp algılamadığını öğrenmemize olanak sağlayacağını belirtiyor. Kaliforniya Üniversitesi nörobiyoloji uzmanlarından Yang Dan bu görüşe katılmakla birlikte, bilincin gerçekte ne olduğu konusunda henüz bir görüş birliğine varılmadığına dikkat çekiyor. Dan beyin dizgeleriyle yalan arasındaki bağın sanıldığından çok daha gevşek olabileceğine inanıyor (RU). Kaynak: New Scientist, 30 Nisan ÖĞRENCİYE NASIL ANLATILMALI? FARKLI ETKİNLtKLER Kamitani ve Tong dört deneğe paralel çizgilerden oluşan farklı şekiller gösterdiler. Şekillerin her biri beyinde farklı bir etkinlik yaratmaktaydı. Araştırmacılar daha sonra beynin görsel algılamadan sorumlu bölgelerine odaklanarak deneklerin hangi şekli gözlediklerini saptayabildiler. Dahası, iki farklı şekil üst üste konup denekten bir tanesine odaklanması istendiğinde araştırmacılar deneğin hangisini düşündüğünü de kestirebildiler. Bir başka araştırmada University College uzmanlarından JohnDylan Haynes ve Geraint Rees altı deneğe çok kısa aralıklarla art arda iki şekil gösterdiler. İlk şekil yalnızca 15 milisaniye gibi, bakanın bilinçli olarak algılamasına olanak tanımayacak denli kısa bir süre gösterildi. Ancak ikili beynin MR görüntülerini incele 952/7 18 Haziran 2005