Katalog

fiSağlık \ tiye çıkarıyor Akut stresin etkileri BEYİN Dikkatl artırır ve acı daha az algılanır TİMÜS BEZİ VE DİĞER BAĞIŞIKLIK DOKULARI Bağışıklık sistemi olası bir hasara karşı kendini hazırlar DOLAŞIM SİSTEMİ Kalp daha hızlı atar, kan damarları kasılarak kaslara daha fazla oksijen gitmesini sağlar ADRENAL BEZLERİ Enerji depolannı harekete geçirecek hormonlan salgılar Kronik stresin etkileri BEYİN Bellek zayıflar ve depresyona yakalanma riski artar. TİMÜS BEZİ VE DİĞER BAĞIŞIKLIK DOKULARI Bağışıklık tepkileri zayıflar DOLAŞIM SİSTEMİ 1 Tansiyon yükselir j ve kalpdamar hastalıkları riski [artar ADRENAL BEZLERİ Yiiksek hormon diizeyi akut strese bağlı hastalıklardan iyileşmeyi yavaşlatır ÜREME ORGANLARI Düşük ve kısırlık riski artar. ÜREME ORGANLARI Üreme fonksiyonlan geçici bir süre baskılanır. STRESİN İYİ VE KÖTÜ ETKİLERİ Insan vücudunun akut strese verdiği lepki hayranlık uyandıracak nHsjiktedlr. Dolaşım, sinir ve bağışıklık sistefı harekete geçerken, sindirim ve üreme sürs baskılanır. Ancak stres kronikleşlrse, bu tepkllerln tekrarlaması ciddi hasarlara yol açar. >ES eğimini ölçtüler. Örneğin ofıs boylarda ve temizlikçierde kronik kalp hastalıklarından ölme ris,i, yönetici ve uzmanlardan daha yüksekti. ki grup arasındaki bu fark, tıbbi bakım ılanaklanndan yararlanamama gibi bir neene bağlanamazdı, çünkü İngiltere'deki ağlık sistemi ABD'dekinden farklı olarak levki farkı gözetmeden herkesi kapsıyoru. Benzer SES eğimleri, sağlık sistemleriin herkese eşit hizmet verdiği kuzey Avrua ülkelerinde de geçerlidir. Bir diğer çalışmada, sağlık hizmetleiyle bir ilgisi olmayan hastalıklar söz kousu olduğunda SES eğimlerinin ortaya ıktığı görüldü. Checkup'lar, kan testleri e taramalarla, l.Tip diyabet ve romatoid rterit gibi hastalıklara yakalanmaktan urtulamazsınız. Oysa bu hastalıklar yokjllar arasında da yaygındır. SES eğimlerinin ortaya çıkış nedenleni açıklayan bir diğer göriiş de yoksullua bağlı sağlıksız yaşam koşullarıdır. Batılı Ikelerde SES basamaklarından aşağılara lerseniz, daha fazla insanın sigara içtiğini, ;ırı alkol kullandığını, obezliğe yatkın oljklarını, şiddetin ve pisliğin hüküm sürjğü mahallelerde yaşadıklarını görürsüJZ. Yoksul insanların ayrıca temiz sularm, temiz gıdalardan ve temiz spor salonrından yararlanma olanağı daha kısıtlıdır. jldı ki kışın ısıtma, yazın soğutma olanakrından yoksundurlar. Dolayısıyla düşük SES, hastalık riskrini artırarak, koruyucu tedbir olanaklanazaltarak "insanların derilerinin altına er". British Columbia Üniversitesi'nden )bert G.Evans'ın belirttiği gibi "Lağımın karıştığı suyu içmek sağlığa zararlıdır. Bu, herkes için olduğu kadar, Bill Gates için de geçerlidir." Ancak bu riskler ve koruyucu faktörler çok az şeyi açıklar. VVhitehall çalışmalarında sigara içmek ve egzersiz yapmak gibi faktörlerin kontrol altında tutulması, SES eğiminin yalnızca yüzde 30'unu açıklayabiliyordu. Aynı nokta, ülkelerin sağlık ve zenginlik açısından karşılaştırmasında da geçerlidir. Zengin iilkelerde yaşayan insanların riski azaltmak için koruyucu önlemlerden yararlanma şansı daha yüksektir. Bu öngörü doğruysa, ülkeler zenginlik basamaklarını tırmandıkça, bu iilkelerde yaşayan fertlerin de daha sağlıklı olması gerektiği sonucu çıkar. Ancak bu doğru değildir. Tam tersi dünyadaki zengin ülkelerin dörtte birinde, ülkenin zenginliği ile halklarının sağlığı arasında bir ilişki olmadığı görülüyor. Sağlık hizmetlerine erişim, sağlık hizmetlerini kullanma, risk faktörlerine açık olma gibi etmenler SES/sağlık eğimini beklenildiği kadar doyurucu bir şekilde açıklayamıyor. Dolayısıyla bu ilişkiyi açıklayan başka unsurların olması gerekir. Bu unsurların başında SES'in psikososyal sonuçları geliyor. için kaçması, etobur bir hayvanın karnını doyurmak için avının peşinden koşması gibi. Vücut kısa süreli fiziksel tehlikelerle baş edebilecek yetenektedir Glikoz, enerji salgısı olarak devreye girer ve kalpdamar sistemi kaslara daha fazla kan göndererek bu enerjinin dağılımını sağlar. Sindirim, büyüme, doku onarımı, üreme ve hayatta kalmak için gerekli olmayan diğer fizyolojik süreçler baskılanır. Bağışıklık sistemi fırsatçı mikropların yolunu keser. Bellek ve duyular geçici olarak güçlenir. Ancak primatlar gibi gelişmiş türler, bilişsel ve sosyal açıdan farklı bir stres cinsine açıktır. Bizim için stres yaratan unsurlar, kendi türümüzdekilerle etkileşim kurulması sonucu ortaya çıkar ve bunların pek azı fiziksel olarak homeostatik dengeyi bozar. Tam tersi psikososyal stres unsurları gelmekte olan tehlikeyi sezer. Ve bu unsurların en önemli özelliği kronikleşmesidir. Memelilerin pek çoğu için stres unsuru birkaç dakika sürer. Oysa biz insanların 30 yıl vadeli ev kredisi gibi konuları dert edinmekte üstümüze yoktur. Ne yazık ki vücudumuz, uzun süren psikososyal stres durumunda tepki verir ve bu da sağlığa zararlıdır. Kalpdamar tonü PSİKOSOSYAL STRES İdeal olarak vücut homeostatik bir denge içindedir. Bu durumda insan işlevlerinin yaşamsal ölçümleri kalp atışı, tansiyon, kan şekeri düzeyi vs.. optimal aralıklardadır. Stres yaratan unsur işte bu dengeyi bozar. Örneğin yaralı bir geyiğin yaşamak sündeki kronik artış, strese bağlı yüksek tansiyona yol açabilir. Enerjinin sabit bir şekilde hareket halinde olması, 2.Tip diyabet gibi hastalıkların şiddetini veya riskini artırabilir. Sindirim, büyüme, doku onarımı ve üreme gibi fonksiyonların uzun süre baskılanması çocuklarda büyümeyi, mide bağırsak hastalıklarını, kadınları yumurtlamayı, erkeklerde sertleşmeyi engelleyebi lir. Stres tepkisinin kronik olarak faal duruma gelmesi, bilişsel fonksiyonlan, bazı nöronların yaşamasını ve sağlığını bozabilir. Psikososyal stres unsurlarının dağılımı toplumda eşit değildir. Fiziksel stres unsurlarından (açlık, el emeği, ikinci işe bağlı olarak yeterli miktarda uyku uyumamak vs...) daha fazla pay alan yoksullar, psikososyal unsurlardan da daha fazla etkilenir. Sürekli olarak üstlerinden emir almak zorunda kalmak, montaj hattında uzun süre çalışmak gibi koşullar, etnekçinin kendi emeği üzerindeki kontrol hissini aşındırır. Sabahları çalışmayan bozuk otomobiller, ayı çıkartmaya yetmeyen ücretler belirsizlik ortamını doğurur. Yoksulluk nedeniyle insanlar jimnastik salonlarına gitmek veya pahalı hobilerle uğraşmak gibi stres azaltan seçeneklerden yararlanamaz. Ve "yoksul ama sevecen insanlar" gibi klişeleşmiş tanımlamalara hedef olan yoksul topluluklarda orta ve üst sınıfa oranla sosyal destek daha azdır. Bunun nedeni, yoksulların ikinci bir işte daha çalışmak zorunda kalması, toplu taşıma araçlarında geçen uzun süreler ve diğer angaryalardır. Marmort, SES'ten bağımsız olarak, insanların çalıştıkları yerlerde özerklikleri azaldıkça kalp damar hastalıklarına yakalanma eğilimlerinin yükseldiğini ortaya çıkarttı. Dahası ofısteki düşük kontrolün, VVhitehall popülasyonundaki kalp damar hastalıklarındaki SES eğiminin yarısından sorumlu olduğu görüldü. Yazının devamı arka sayfada