Katalog

Toplum SağlığıPsikiyatri dt farmakologldrın kdrşı etkıyı gosteren maddeler keş.fetnıelerınden sonra ortava çıktı Soz konusu ıkıçlar uyarı maddelerının yogunlugunu duşuruyorlar Orneğın 1998 yılınddn bu yana Fransa da Stdblon markasıyla sdtılan Tıaneptin be yındekı Serotorun sevıyesını duşurur MPI çalışanlarından Thomas Nickel bu ılacı bır araştırma çerçevesınde Seroto nın yukseltıcı Paroxebn ılacıyla karşılaş tırmış Sonuç Her ıkı ılaç da aynı şekıl de etkıyor Bılım ddamları bu yuzden artık sın val taşıyan kımyasdlların (norotransmıtter) sevıyesındekı degışımın sonunda antıdepresan etkıye yol açan hucreler arası zıncırlerne bır surecı başlattıgını duşunu yorlar En baştdkı domıno taşının sırasıy la tum taşları devırmesını duşunun, dı yor Mıınıh Max Plantk. Fsychıatrıe Enstıtusu (MPI) Muduru Florian Hosboer Antıdepresanlar da mesela dolaylı olarak yenı sınır hucrelerının buyumesını teşvık edtbılır Bu da depresyondakı kışının ne den ılacı aldıktan ıkı lıafta sonra (yanı Serotonın sevıyesının yukselınesırıden sonra) kendısını ıyı hıssetmeye başladığını açıklamakta Depresyonlu kişilerin iniş çıkışlı ruh hali 1 Kendılerını bıtkın hıssederler ve canldrı hıçbır şey yapmak ıstertıp/ 2 Arkadaşlarına veya spora olan ılgılerını yıtırır ler ve ıçlerıne kapanmaya başldrU 3 Bu nedenlp pozıtıf olay lar ve heyecanlar yaşamaz kendılerını daha kolu hıssederler 4 Kendılerıne çekı duzen verecek kuvvPtten yoksun kalırlar tamamen yalnız hıssederek kendı kabuk larına çekılırler 4 Eglencelere kalılmaya başlar ve yalnızlık çem berınden sıyrılarak etkınlık ve sosyal ılısjuler sayesınde ozguvenlerını gerı kazanırlar 3 Bu şekılde tekrar yenı' deneyımler yaşar ve morallerı duzelır 2 Bıtkınlıge ragmen kendılerıne çekı duzen verırler ve ılk kuçuk adımtarı atarlar 1 Famamen yalnızlığa suruklenır ve DOĞRU İLAÇ HANGİSİ? Bununla bırlıktt doktor ve hdstd nm uygun ılacı bulmaları bazen aylarca surebılır Sonuçta antıdepresanlar genel de hdstdların sddece %7() ınde etkılı olu yor kı bu oran on yıllardan bu yana pek degışmtdı Ilaçların etkısı hakkında hala çok fazla bır şey bılınmedığı ıgn bır psıkıyatr pıyasadakı yaklaşık kırk ılaçtan bırınde karar kılmak zorunda Depresyon ılaçları bugun etkılerın den çok yan etkılerıne gore seçılır Antı depresanların yan etkılerı kabızlık aşırı terleme bulantı ve lıbıdo duşuşune ka dar uzanmakta Ilaçların farklı etkıme sınden ıse MPI araştırmacılarının bul dukldrı gıbı her ınsanın kalıtımındakı bı reysel Sdpmalar sorumludur Bılım adamldrı bu bılgıden yararlanardk her hastaya uygun ılaç gelıştırnıek ıstıyorlar Farklı etkılere sahıp en azından ıkı (veya daha fazla) depresyon ılacı alan ve kendılerını buna ragmen ıyı hıssetmeyen hastalar "terapıye dırençli" kabul edılmekte Bu hastalarda genelde Elektrokonvulsıf terapı (EKT) uygulanır Tıbbı açıdan bakıldıgında EKT basit bir terapi turu. Hastanın şakaklarına yerleştırılen ıkı tlektrot kablolarla bağlandıktan sonra sadece çalıştırma duğmesıne basmak yeterlı Elektrık, kafatası duvarından beynın kıvrımlarına geçer, sınır hucrelerı uyarılır ve bedendekı tum kaslar sancılı bır şekılde atmaya başlar Konvulsıyonldr genelde bır dakıka sonra kendılıgınden yok oluyor ama, ıkı dakıkadan uzun devam etmesı halınde sancı ları dındırecek bır ıgne yapılıyor Ne var kı hdstaları bu terapıye ıkna etmek pek kolay değıl Elektroşoku duyan hastaların aklına /îorla sedyeye yatırılan 'delıler' yay gıbı kasılan be denler ve korıdorlara yayılan bagırışlar gelıyor Oysa bugun artık EKT narkoz ve yenı gelıştırılmış ılaçlar sayesınde acı vermez Her ne kadar kafatasmda zonkld malar hıssedılse de ve ha&taların uçte bı rı tedavıden bır muddet sonra unutkan lık ve konsantrasyon zorlugundan yakın salar da kontrollu elektroşok depresyonu dıger tum terapılenn etkısız kalması halınde bıle tedavı edebılıyor ve bazı hastalar aylardan sonra ılk kez gulmeye başlıyorlar Ancak terapının tam olarak ne şe kılde etkıledıgını doktorlar bıle bılmıyor henuz Alman EKT uzmanı Thomas Baghaı artık bu bılınmezle yaşamayı ogren dıgını ve yalnızca tedavının ışe yarama ması durumunda rahatsız olduğunu soy luyor dıyor uzmanlar MPI çalışanları şu sıralar 1000 depresyonlu kışının kalıtımını yıne 1000 saglıklı kışınınJ<alıtımıyla kar şılaştırıyorlar Dtpresyon yuzunden ıntıhar eden kışılerın beyınlerını ınceleyen araştırmacılar başta korteks olmak uzere bazı beyın bolgelerının dıkkat çekecek kadar kuçuldugunu ve hucrelerının kısmen farklı gorunduğunu saptddılar Bu değışımlerın depresıf bır hastalıgı uyaran mı yoksa depresyonun bır sonucu mu oldugu hılınmese de bırçok bılım adamı bellı bdfclı bır hormon sıstemının onemlı bır rol oynadığını tahmm edıyordu Ve ger çekten de depresyon geçıren ınsanların kan ve ıdrar orneklerınde stres hormonu kortızol sevıyesının daha yuksek olduğu bulundu nılıklerden urknıe Oysa Neuherberg Çevre vt Sag lık Araştırma Merkezı bı lım ddamlarının yaptıkları gıbı beyındekı CRH resentorlerının bır kıs>rnı devre dışı bırakıldıgında fareler bomlardan çıkarak kafesın aydınlık bolgelerınde ge zınmeye bdşlıyorlar Fakat hormon sı*>te mı sadece genlerın etkısıy le gelışmıyor Kuçuk yaşta tacıze uğraydn yd da ıhmal edılen çocuklarda dd ge nelde kronık olarak dahd fazla stres hormonu salgılanmakta Bu durum mutlaka ruhsal çokuntuye neden ol mayabılır ama eger genetık etkenler ve erkek çotukluk donemınde yaşanan kotu deneyım ler, ornegın sevgılınm olumu ya dd aşırı çalışma gıbı ruhsal baskıyla bırleştıgınde hormon uretımı ıyıce artar beden bır tur surelı strese gırer ve beyın depresıf reak sıyon gosterır Cıiınumuzde depresyonu 2500 yıl once oldugu gıbı yenıden beden sıvılarıyla dvıklamayd çalışıyor olmdmız ılgınçtır dıyor u/manldr Bununla bırlıkte en zor soru şudur Hastalıgın oldurucu etkısı hangı aşamada başlıyor ve hdla normal duygu dunyası sayılabıletek oldn nedır? Eskı den kışılıgın bır parçası olarak kabul edılenlere gunumuzde patolojık olarak yakIaşıyoru7 dıyor kendısı de zaman zaman dgır depresyonlar geçıren Amerıkalı ya zar Andrevv Solomon. ESKİYE DÖNÜŞ Baghaı depresyon kavramında bu gun yenıden antık donemdekı atalarımı zın bulunduğu yere gelındığı kanısında Meldiıkolı kavramının en azından 2500 yıllık bır geçtnışı var 0 /amanlar kdiı mukoza, sarı ve sıyah safra gıbı dort be den sıvısının karşılıklı etkısıyle psışık ra hdt.si7İıkların ortaya çıktıgı ve kışısel ruh ozellıklerının bozulduğuna ınanılırdı Korkulardan ve depresıf hallerden sıyah saframn aşırı salgılanışı sorumlu tutulurdu 20yy'a kadar ıse baş sorum lular bıyolojık degıl sosyal etkenlerdı Mesela bır çocugun şızofren olması annenın depresıf olmasırıa bağlanırdı Depresyon daha sonraları endojen (bedende oluşan) ve eksojen (yaşamla ıl gılı) olmak uzere ıkıye ayrıldıysa da bu da neden bazı ınsanların sebepsız yere dığerlerının ıse ancak mesela tum aıle bı reylerını kaybetmelerı gıbı duygusal bır şoktan sonra derın bır ruhsal çokuntu yaşadıklarını açıklamıyordu Gunumuz dekı araştırmacıların çoğu her depresyonun endojen olduğu kadar eksojen de olabıleceğıne ınanıyorlar Ikız deneylerınden en azından dep resyonun kalıtımsal oldugu bılınmekte Amerıkah bılım ddamları 5 HTT genı uzerınde bır mutasyon saptadılar Ancak depresyonlar o kadar karmaşık kı kuşku suz aynı anda bırçok genın katkısı vardır 901/9 EN ZOR SORU Bu hormonunun salgısı CRH noropeptıdı (Cortıcoptropın Releasıng Hormone) tarafından ayarlanmakta CRH se vıyesı de depresyonlu hastalarda norma lın uzerınde Bunun ne şekılde etkı yapacağını gormek ısteyen araştırmacılar farelere aşırı dozda noropeptıt aşılıyor lar ve farelerde boylece depresyonun tıpık belırtılerı ortaya çıkıyor Iştahsızhk, unsel ısteksızlık, uyku bozuklugu ve yeInsanoğlu en çok hangı hastalığa yakalandı'? (Verıler dunya genelınde yıllara gore venlmı^tır) 0 2000 4000 6000 8000 10000 tLAÇ İLAÇ İLAÇ! Kuşkusuz bu bıraz da ılaç endustrısının pazarlama çabasıyla ılgılı Dunya yılda yaklaşık olarak 13 mılyar dolar har cıyor ruhsal hastalık ılaçlarına Ka7ançlı oldugu kadar rekabet gerektıren bır pazar bu Ilaç fırmaları PMS ( regl oncesı sendrom), aşırı utangaçlıgı veya abartılı vatan ozlemını ıyıleştıretek ılaçldr gelıştırıyorlar Ozellıkle de ruhsal rahatsızlıklara yonelık ılaçların dortte uçunun satıldığı Kuzey Amerıka da antıdepresanlar, "Lıfestyle Drug a ld Vıagra yanı her zaman kullanılabılecek moral duzeltıcı ılaç olma yolunda Antıdepresan kullanımınm bu denlı yaygınlaşmasının ne gıbı sonuçlar doğuracağı uzerıne çok fazla kafa yorulmu yor dıye yakınıyor Mıchıgan Unıversıtesı psıkıyatrı Randolf Nesse 'Bu sonuçlar onemsız olabılecegı gıbı toplumsal felakete yol açacak kadar da onemlı olabılır Insanların her zaman "ıyı saatte" olmala rı gerekmedığını ve bellı olçudekı melankolık ruh halının doğal olduğu goruşunde psıkıyatr Tabıı depresyon kışının yaşamını onemlı derecede etkıledığınde en uygun tedavı yontemının bulunma.sı ıçın draştırılmalı ve buna EKT tedavısı de dahıldır Nılgün Özbaşaran Dede Depresyon Alkol bağımlılığı Artırıt MMBI mmmm Şızofrenı Manık depresıf bozukluklar Bunama •• Kanspr Beyın damarı rahatsızlıkları •••• ! Trafık kazaları Şeker hastalıgı , t. DıeZeıt 12/2004 26 Haziran 2004