Katalog

Bilim Tarihi btlkı dt buvuk kıtleler u/eııııde etkılı olan ılk un kı bılım guıus.u olmuştu Yayımusı konieranslaıı he ınen kıtap lıalm de bdsmak ıstedıyse de Humboldt acelc ı^ler den vdna degıldı Uıınıın verıne gelecektt de ge <,eılılıgını koru \acak dogru bıl gıler aktarmak ıstıvordu Buyle CL Kozmos olarak adlandırdıgı kıtap stnsını ya/maya koyuldu Her ne kadar bundan sonrakı esas ışı ' Ko/mos u tamdmlamaktıvsa da ıgndekı serııven ate^ı hâlâ sonmemıştı Rus <,au uzun bır suredıı yaşadıgı bıı duşu finanse etmıştı Bu Ural Dagla rı'na ve buıadan da Çın sınırına kadar uzanan bır yoluıluktu Elbette kı çarm dusuiKelerı arasmda jeologun ulkenın mıneral /uıgııılıklermı kesfetmesı de vardı Ve doğuştan şanslı olan Humboldt gerçekten de bır elmas yatagı huldıı Çarın Hıım boldta hedıye etmı^ oldugıı elmaslardan bııı bu gun Berlın Doğa Bılımlerı Muzesi nde sergılen mekte AylakBilgi E ü Lİbette kı bıı devrımcı degıldı Ama ı^uıdt hdlâ Fransız dtvrımının ozgurluge/L^ıtlıge daya ndiı ıdeallerı yankılanıyordu Dunyanın 1789 yılm dan sonra yenılendıgmı kavramıstı Insanın neden vamlduğunu ve ndsıl mumkun olduğunu anlayamasam da genel olarak canlıyı çok açıklanabılır buluyorum Canlı bıyoloııyle kombıne olmuş matematığe gore varoluyor ışlemı bıyolojık olarak yapıyorsun ama sonucu matematık oldrak venyorsun, sonsuı sayıdd molekuler ışlem yapılacak ve sonuç sıfır çıkacak canlı budur Canlı boyle, pekı ya ınsan, bıyolojıyı değıl matematıkle, psıkolojı ve felsefeyle kombıne etsek bıle açıklanamıyor, ınsan bılınmenın otesınde kalmış şekılde askıda duruyor Bıyomatematıksel olarak ınsan sureklı negatıl verdığı halde, nasıl oluyor da psıkofılozofık oldrak artıda gorunuyor butun canlı turlerı ıçınde, uru çıkmış domates gıbı duran ınsanın anlaşılmazlığı buradadır Bıyolojidekı matematiği anlamak ıçın ınsanı bırakıp dığer canlıların uzerınden gıdelım ve şoyle soralım Canlı nedır? Canlı olmak entegre edebılmek ve kopya yapabılmektır, kopya yapamamak genetık olarak ıntıhardır ve genetık yokluk artık canlılık degıldır çunku sonsuz zaman akısında bır sure vdrolmanın değıl, sureklı varolma umudunun (genetık varolma) bır anlamı vardır Canlının Matematiği JEFFERSON İLE KÖLELİK ÜZERİNE O tarıhlerde en yuksek dağ olarak bılınen Chımborazo'ya tırmanışı gunumuz profesyonel dagcıları tarafından tamamen bır naıflık olarak de ğerlendırılır Soguga karşı uzerıne bır pelerın alan Humboldt'un çızmelen kar suyuyla dolunca ellerını dc kullanarak eınekltr gıbı tıımanmaya devdin etmıştı. Ve bu zorlu tırmanıs sırdsında bıle hangı yukseklıkte son kelebeklerın uçtuğunu ve dolu tanelerın bıçımlerını not ettı Amerıkan Başkanı Thomas Jefferson ıle kolelık ve Meksıka sınırı sorunlarını konuştuktan sonra 1804 yılında Avrupa kıtasına ayak bastıgında Humboldt, artık Napolyon'la bırlıktt dunyanın en unlu kışılıkleıınden bııı halınt gelmısür 15 BİN KİLOMETRE YOL Humboldt altı a\ ıgnde 270 kılomtlresı ırmaklarda 12 244 kılometresı at sırtında olmak ıızere toplam 15 000 kılo metre katettı ve bu yokuluk sı rasında b() yaşına gelmıştı Kon dısyonu bılımsel merakı ve da vanıklılıgı genç bır adamdan laıkbizdı Kozmos it,ın 9000 ese ıı değerlendırdı, donenıııı uzmanlarıııdan bılgıler edıntbılıntk ıçın >ılda 2000 mektup ol ınak uztrL toplam S0 000 mek tup yazdı Humboldt tum sıyası kargasdldra rdgnıtn dunya başkentı Pdrıs'e yerleşme\ı tercıh ettı Ne de olsa buıadd Françoıs Arago gıbı unlu bılım adamları Jean Auguste Ingres ve Françoıs Rene" ChateaubrıHumboldt Ko/mos u bı and gıbı ressam vı vazarlaı ya lım ve ınsanın suıeklı kaı^ılıklı şanidktaydı Eserını tamamla etkı ıçınde bıılundugu genel bır nidk ıstedığı yer burasıvdı Fa Humboldt tarafından bulunan or çalışma olarak planlamıştı Bılı kat 1727 yılında Kral Frıedrich kide mın her alanında en lyısı olmak Wilhelm III tarafınddn hem Bı gıbı bır azmı vardı Jeolojı bolanık /oolojı ko/ lımler Akddemısı ne cdnlılık kazandırmak hem de nıolojı, meteorolojı ve elektro fizyolojı hepsını sohbet drkaddşı olması lun nıhayet Berlın c <,agııl aynı derecede oğrenmek ıstıyordıı Balıkların sodı Humboldt ılk konfeıanblarının aıdınddiı 3b cılt lık Ant Dagları Gezısı degerlendırmesmı tdmamla luk aliîfinı, Venezuelld u/enndekı goktaşı vagmu dıktan sonra ıkıncı buvuk projesıne bdsjadı Koz rıınu, Azteklerın hıyeroglıt takvımlerını ınceledı mos konferansları Konferan.slarııid gokyuzunun karmaşık yapısı Neptun It ılgılı ve volkanık teorıler ve ekvator dakı sıcaklık tartışmdlanyla ba^ladı ve anlatımları ni ılgınç hale getırmek ı<,ın de hu bılgıleıı vaşadık lanvla harmanlavarak /engınleştırdı Amacı ara^ tırdıklarını harfı harfıne dınleyıulere aktannaktı ve ba^ardı da OğretmenİLr, fırınu ustuları, tezgdhtar kızlar profesorler, asıller, /anaatkarlar, bılım bırlıgınm reııklı ve denıokratık utopyası Berlın de kı mıı/ık dkademı.sıne dktı Bugun, meteorolojı, su elde edımı, barış araştırmaları, evrensel kutuphane projesı, World VVıde Web ve hatta Panama kanalı gıbı bırı,ok pıo jede Humboldt un etkısı gorulur Ibtısna Alman, son evrensel bılgın Humboldt, 200 yıl soııra bıİL lıala a^ılamamıştır Elbttte kı ayrı ayrı bılım dallarındakı uzınanlaşnıa patlaması nedenıyle hıçbır ınsan tum hılım dallarına aynı an da vakıf olama7 Ama doga bılımcılerını butunlıık modellerıne surukleyen dısıplınler arası projelerın venıden cazıp hale gelmesı ılgınç degıl mi'1 Haftaya: Alman düşünür Enzensberger ile Humboldt üzerine bir söyleşı Sormaya devam edelım Neden cınsıyetlı ureme vardıfi Çunku cınsıyetı olmayan uremede butün nesıller bırbınnın ve oncekı nesıllerın aynısı olur ve nesıller değışen çevreye ayak uyduramaz, varyasyon ve peşınden değışım yaratmak ıçın mecburen cınsıyetlı üremeye geçılmıştır Boylece ıkı ayrı canlının çıftleşmesınden farklı canlılar olur ve bunların arasından yenı kosullara uyan kolay çıkar Orneğın at değıl ama deve su ıçme den ÇÛIU geçebılır, neden çunku horguçlenndekı yağı erıtıp suya donuşturebılır Mısır seferı sırasında Çandarlı Ibrahım Paşa onbeşbın deveye yukledığı testılerle yuruyen ordunun kenarına sankı devamlı akan bır su kanalı açıp, askerı lo/ıstık harıkası yaratmış ve sanırım çol bıttıkten sonra da develerı horguçsuz kalmıştı Gerçı kendısı de donuşte fethettıgı Mısır'a atanan valıyı beğenmedığı ıçın başsız kalmıştı ya1 Çol horgucu, padışah boynu bıçmıştı o seferde Gerçekte deve ırı bır hayvana değıl yağdan su çıkaran bıyokımyasal (matematıksel) bır ışleme verılen addır, ınsan dedı ğırnız de sebepsızyere boyun vurup, suave marı magna (I) dıyerek eğlenen bırakın matematiği ebcet hesabı bıle olmayan hamhalatın tekıdır Matematığe devam edıyoruz Neden omru kısa olanların ıçgudulerı kuvvetlıdır? Onların çunku yaşamı oğrenecek kadar zamanları yoktuı Ornegın ıkı gun omru olan bır kelebege ballı çıçeklerı oğretecek zaman var mıdıfi Mecburen kelebeğın ıçgudüsu olacak ve daha ılk uçuşunda kanadıyla koymuş gıbı çıçeklere konup, başıııın ardında kıvrılan hortumla bır vıdanjor gıbı balözunu çekecektır Insan ıçgududen yoksun ve omru uzundur oğrenmeye açıktır, o yuzden de dogru oğrenmesı ıçın uzurı su re kampa alınmasıfaıleyle buyümesı) şarttır Bırkaç duşunce de cınsellıkle ılgılı uretelım Canlının dolaşım, sındırım ya da sınır sıstemınde yanlışı duzeltecek duzenekler vardır Mesela tansıyon duşerse kalp hızlı atarak durumu telatı eder beynın bır bolgesı zarar gorurse komşu bolgeler oııun ışlevını ustune alır Canlıda ılerı de recede çoklu kontrol ve telafı sıstemlerı vardır Hucrelerın kendını oldurmesı bıleprogramlıdır (apoptozıs), hıçbır hucre "ben oluyorum, sızkalın" dıyemez gerıdekılere Ama ureme sıstemınde telafı yoktur spemı penısten çıkıncaçocuk doğurtana kadar ılerler, tabıatyanlış doğru eksık, sakat, neredeyse her cenının doğmasını ıstemıştır 0 yuzden çocuğa cınsellığı oğretecek aıleye ve ensest yasagı gıbı kurallara gereksınım vardır Nıtekım Brezılya yerlısınden Amenka'nın postmodern ınsanına kadar ensest yasağı olmayan toplum yoktur Psıkomatematığe geçelım Öğrenme neden gereklıdır? Çunku değışım, farklı bıreylerın çıftleşmesıyle nesılden nesıle ancak olabılıyor ve bu zaman alıyor halbukı koşullar hızlı değışıyor, o zaman canlıya oğrenmeyle ılgılı bır duzenek koymak gerekıyor Amaç hızlı değışımı takıp edebılmek Işte böyle canlı anlaşılabılecek kadar basıttır, bılınemeyecek kadar yuce degıldır Deprem tek hamle de yuzlerce ev yıkıyorsa, sırtlan kumsalda neden butun penguenlerı boğazlamasın kı7 Depremın ıeofızığıyle sırtlanın beyın elektrığı arasındakı benzerlık şaşırtmamalıdır Ikısı de aynı elden çıkıp mukemmel yapılann oluşumuna aracılık edıyorlar Daha sıkı betonlar, daha hızlı bacaklar' (1)Denızde batanları karadan seyretmek tatlıdır NEDEN CİNSİYETLİÛREME VAR CİNSELLİK ÜZERİNE KİTLELERİ ETKİLEYEN İLK BİLİMCİ Humboldt bılımı surukleyıcı bır deneyım olarak sunuyordu Ve toplam on altı konferansıyla Spıegel 38 '2004 Nilgün Özbaşaran Dede 924/11 4 Aralık 2004