Katalog

TartışmaEditöre Mektup Üniversiteler ve medreseler u ıkı kurumun unıversıtelerın ve medreselerın ortaya çıkıs nedenlerı ve hatta bu kurumlarddiı beklenenler kısmen farklı olmasına kars,ın, sıstem olarak aralarında beıızerlıkler bulun maktadıt ve tarklılıklar olması da dogal dır Burada bu ıkı kurumun ba^langıç ev relerı kısaca karsıla^tırılacaktır Antık çağda yuksek üğretım kurumları bulunmamaktadır Platon'un Akademıa'sı ve Aristo'nun Lvkeıon'nu belırlı bır duşuncenın yayılmasını saglayan kurumlardı Yuksek Ogretım kurumları, ılk olarak Roına Imparalorlugunda, kılı.se mensubu olnıayan, magıstre veya doctores denılen kışılerın yoneltığı, hukuk oğretımı yapan kurumlar olarak goruldu Bu okul lardan bırı de 425 de Istanbul'da kurulup 1453 yılına kadar devam ettı Üniversiteler ve medreseler Doğu ve Batı toplumlarının geliştirdikleri birer yükseköğretim kurumlarıdır. Temelleri orta çağda atılan bu iki kurumun kendilerini ortaya çıkartan toplumlar ile etkinleşerek toplumun geleceğinin belirlenmesinde önemli etkileri olmuştur ve olmaktadırlar. B sonra tıp ve lıberal arts (tel.sete, ten, ede bıyat) kolları eklendı ENTELEKTÜEL MERKEZ Ilk unıversıtelerden Pans Unıversıtesı bır katedral okulu olarak başladı XII yuzyılm basjarında Pıskoposun emrıyle oğrencıler ve ogretmenler tes,kılatlanarak once adı "Sludıum Generale' dalıa .sonra ' Unıversıla.s" olan bırlık kuıdular Unı versıteyı katıp papazlar ıdare ettıgınden bu bıılık Bologna dakınden farklıydı Unı versıte ılahıyat, kılıse hukuku, lıberal arts ve tıp fakultelerınden olus.maktaydı Parıs Unıversıtesı XII Yuzyılm sonlarında entelektuel hayatın merkezı halıne geldı Lıberal arts fakultesının ogrencıle İLK ÜNİVERSİTELER Üniversiteler Avrupa'dakı entelek tuel gelişmelerın bır parçası olan temel eğıtım ve okur yazarlığın gelısmesı sonunda yuk.sek orta çağda (10001300) ortaya çıktı Avrupa'da kılıse tarafından sadece rahıplere verılen egıtım daha sonra her katedralm yanında kurulan bır okul ıle her ısteyene parasız olarak verıldı Bu okulların gayesı, papalık sı.stemme genıs çevredcn eleman temın etmeklı Yaklajjik 1200 yılından sonra bu okulları bıtırenlerın buyuk kısmı rahıp olmak ıstemedıler Bu dusuncede olan ogrencıler ıçın laık kışıler tarafından katedral okullarınm alternatıflerı açıldı Laık eğılıının başlaması ıle kılısenın egıtım uzerındekı on yuzyıllık tekelı kalk tı Bıınun sonunda ıuhban sınıfından olmayan çok .sayıda kışı egıtıldı ve Avrupa'da temel eğıtım patlaması yas.andı 1340 yılında Florensa'nın yaklaşık %40 ı ve 15 yuzyılda Ingılız'lerın vaklasık %40'ı okuma yazma hılmektevdı Okuma yazma oranı 1050 cıvarında ıse sadece ra hıpler olmak uzere Batı Avrupa'da %1'den azdı 1000 yılında, Italya'nın Bologna şehrınde hukuk oğrenmek ısteyen bır grup ogrenu hoca bulabılmek ıçın arala rında anlaşarak, bırı Italyan dığerı Italyan olmayan oğrencıler ıçın ıkı lonca kurdular ve adına Latınce'de lonca anlamına gelen "Unıversıtas' adını verdıler "Universitas" kelıme anlamı "Genel Bırlıktır" Bologna unıversıtesınde yonetım tamamen ogrencılerın elındeydı Oğrencıler hocaların ucretlerını odemekte ve yetersız bulduklarınııı gorevlerıne son vermekteydı Bologna Unıversıtesı'ne daha Ebusuut Efendi'nin yaptırdığı medrese şeytiüiisiâm rı, Fransı/lar, Ingılızler, Normanlar ve Pıkardıler olarak dort gruba ayrılmı^tı Her grup bn vekıl ve dıger uç fakultede bırer dekan seçerdır Lıberal arts'ın seçtıgı dort vekıl 1245 yılından ıtıbaren bır rektor un emrı altına gırdı Rektor, Pıskoposun atadığı bas.kan ıle yaptığı uzuıı çatış madan sonra dıgeı uç dekanın başma ge çerek unıversıtenın baskanı oldu Rektorun unıversıte başkanı olnıası ve unıversı tenın l'ıskoposun emrınden ayrılması bağımsı/lık yolunda atılan onemlı bır adımdı Oxford Unıversıtesı Parıs Unıversı tesı'nı ornek alarak kuruldu Bu unıversı te Papalık kontrolune ıtıbar etmedıgı ıçın çabuk bagımsızlık kazandı Cambrıdge Unıversıtesı 1209 yılında Oxford'dan ayrılan bır grup oğrencı ve oğretmen tarafından kuruldu On uçuncu yuzyılda Moııt pellıer Salamance ve Naples Unıversıtelerı kuruldu Almanya'nın karışık olması nedenıyle ılk Alman unıversıtesı olan Heıdelberg 1385 yılında kuruldu Unıversıte ogrencılerı genelde vok suldu Avrıca on ıkı on beş vaşları arasın da unıversıteye geldıklermdt'n olgunlaşıııamışlardı Vergı, askerlık hıznıetı ve sıvıl vargıdan bagışıklıgı bulunan ogrencı ler vabam şekıllerıvle sehır halkını rahat sız ederlerdı Bu durumların onlemek ıçın hayır sahıplerı tarafından, adlarına kolej denılfiı yok.sul oğrencılerın kaldığı ınısafırhaneler açıldı Daha sonra Domınıcan ve Francıs can mezheplerı, kutuphanesı ve derslıkle rı bulunan kolejler açıp, dıger oğretmen lerın karşı koymalarına ragmen, kendı uyelerıne hıı kolejlerde dersler verdırmeye basjadılar Onuçuncu yuzyılın sonuna doğru, Parıs unıversıtesıne baglı bır çok kolej açıldı ve vatakhane olan bu kolejlerde aynı zamandd ogretım de yapılnıaya baslandı. Sonraları kolejler kıta Avru pa'sından kalkmasına karsın Oxford ve Cambrıdge unıversıtelerınde yarı bagımsız olarak kaldılar Oğrencıler, Latınce'yı katedral okullarıııda ogrendık ten sonra unı versıteye gırerlerdı Unıversıtelerın ılk dort yılında, ılcn l.atıike gramerı ve .sozdızımı, belagat ve mantıktaıı olusan trıvıum og retılırdı Bu derslerın sınavından geçen "Bachelor of Aıts" (BA) derecesını alırdı Daha ılerı derece olan 'Master of Arts' (M.A) ıçın ılave uç veya dort yıl gerekmektevdı Bu derecede ıse nıusıkı, geonıetrı, arılmetık ve astroııomıden olujan quadrıvıum ogretılırdı gun boyu devam edeıdı Bu zorluklara karşın 13 Asırda Parıs unıversıtesınde 7000, O\ford Unıversıtesınde 2000 ogrencı bu lunmaktaydı Bu takamlar bır kı sım Avrupalıyı koyluluk ve sanat karlıktan farklı bır konuma getırdı Oğrencı sayısı ve oğretımın kalıtesı, vuksek orta çagda dutma dan arttı Unıversıtelerdekı egıtım, on uçuncu yuyyılın sonunda skolastık felsefe sıstemının ıçıııe gırdı Skolastıgın temel sorunu dıııı ılkeler ıle aklı, dın ıle felsefeyı uzlajjtırmaktır Kullandıgı vontem ıse ınancın dogrulatı u/erıne fel sefeyı uygulayarak ınancın dogrularını kanıtlamak ve dme olan aklı ıtırazları çurutmektır Skolastık fel.sefenın çokuşu ıle üniversiteler, dıııı dogmalardan kurtula rak ışlevlerını surdurduler MEDRESELER Islam toplumlarında oğretım oncelerı camılerde, sonraları camılerm yanında ayrı bolumlerde yapıldı Daha sonra, bılgılerın çoğalnıası, mezheplerm ınaııçlarını gelıştırmek ve geleceklerını guvcn al tına almak gıbı nedenler ıle medreseler ortaya çıktı Islam dunyasında camı dıs.ındakı oğretım kurumları 9 ve 11 yuzyıllarda kuruldu Abbasi'ler 9 yuzyılın ılk çeyre gınde Beytül Hikme'yı kurdu Burada Eskı Yunan kıtapları Arapça'ya çevrıldı ve mutezıle akımı desteklendı Fatımıler ıse ^ıı ınancmı gelı^lırnıck ıçın 1004 de DarelHikmeyi kurdular Bu ıkı kurum da belırlı bır dıııı mancı gehîjtırmek ıçın kurulmuşlardır ('•erçek anlamda ılk medreseler, 11 Yuzyılın ılk yarısında Turk Devletlerınde ortaya çıktı Gazneli Mahmut Ga/ııe de, Sebuktekin Nısabur'da, Tafgaç Han Merv de ılk medreselerı kurdular 1067 de Selçuklu vezırı Nızamel Mülk 11 buyuk kentte Nızamıye Medreselerı nı kurarak, medreselerı Islam ın onemlı bır kurumu halıne getırdı Nızamıye Medreselerının amacı gelecek kuşakları sunnı olarak yetıştıı mektı Medreseler gelışmeyı en fazla Anadolu'da en az ıse egıtımın camılerde yapıldığı Ispanya'da gosterdıler Anadolu Selçuklaıı ılk medreselerını 12 Yuzyılın ıkıncı yarısından ıtıbaren Konya Kavserı ve Sıvas'ta kurdulaı Bu nıedreselerde ılk kez çagın butun bılgılerı ogretılmeye başlandı Rn buyuk gelışmeye tıpta gosterdıler O zamankı medreseler buguııku modern hastaneler gıbı teskılatlanmıs olup ozel koguşları dıspanserlerı ve kutupha nelerı bulunmaktaydı YÛKSELEN KALİTE Daha sonra doktora derecesı gelırdı Bu derece ozel eğıtım ısterdı M A de recesı genellıkle sekız yılda, doktora de recesı ıse on ıkı yıl alınırdı Doktora dere cesı alan oğrencıler genellıkle kırk yaşlarındaydı Doktora derecesı ders verme hakkını da vermekteydı. Unıversıte oğretımı bir yazarın kalemınden çıkma bır metının, dersı veren hoca tarafından okunarak ve sonra açık lanarak yapılırdı "Lecture (Okuma)" terıtnı buradan gelmektedır Kıtap ve kağıt kıymetlı olduklarından eğıtım daha çok ezbere dayanmaktaydı Ilahıyat ve lıberal arts bolumlerındekı tartışmalar bazen ORHAN GAZİ KURDU Selçuk'lar, kervansaray, turbe ve lıman mımarısınde gosterdıklerı başarıları medrese mımarısınde de gosteıdıler Ana dolu Medreselerının, ders programlarında olduğu gıbı, mımarılerınde de ustunluklerı bulunmaktaydı Buyuk Selçuklar zamaııında yapılan dort eyvanlı medreseler, Anadolu'da tek, ıkı veya uç eyvanlı 921/20 13 Kasım 2004