Katalog

TartışmaEditöre Mekup Bagıl ntnı nııkUrı doyma noktasmı aşınca hava kutlesı daha fazla nem taşıya ma? ve yagış gerçekleşır (s 75) Dalton un 18 yuzyılda açıkladıgı gıbı herhangı bır or tamda ga7İar bırbırlerınden bagımsız bır şe kılde bulunurlar Ben/er şekılde hava da molekullerı arasında buyuk mesafeler olan bır gazlar karışımıdır Bu nedenle hava bu yuk mıktarda su buharı ıçerebılır Su buha rı havada çozulme? ve hava su buharını tutmaz veya taşımaz Su buharı yanı su molekullerı havada azot oksıjen vb gıbı sa dece ' bulunur Sıvı suyun sıcaklıgı ne kadar yuksek ıse sıvı su molekullerı o kadar çok enerjı tıktır Dıger bır deyışl bır sıvı uzenndekı ha vada bulunan su buharının mıktarı sadece ve tamamtn sıvınm sıcaklıgına baglıdır dı ger bır deyışle havanın alabıltctgı nem sı nırı dıye bır şe> yoktur Su yuzeylerınııı uzerındekı hava sadece suyun sıcaklıgına baglı olarak ısınır veya sogur Buradan go ruldugu gıbı, su yu/eylerının denge buhar basıncı mıklarlarında hava sıcaklıgının da herhangı bır rolu yoktur Dıgtr bır deyışle havada hıçbır gaz dıgerının hamalı degıldır' Ayrıca bugun bırçok kışı hala sıcak hava nın soguk havadan daha fazla su buharı ta şıyabılecegını duşunmekte 1 kılmıştır ÖSS'DEKİ YANLIŞ SORU Bır ulkede yer alan X ve Y yorelerın de ormanların bır bolumu yangın nedenıyle tahrıp olmuştur Bu alanlar kendı halındt bırakıldıgında X yoresındc ornıan bır s u a sonra kendını yenılemış Y yoresınde ıse ve nıleytmtmış ve agacjandırma yapılması ge rtkmışlır Buna gort, X ve Y yorelerı ıçın aşagıdakılerden hangısı kesınlıkle dogru dur? A) X yoresınde nem oranı Y yoresın dekınden fa7İadır B) X ve Y yorelerının enlemlerı farklı dır C) Y yoresınde akarsu agı X yoresın dekınden daha sıktır D) Y yoresının ortalama vukseltısı X yoresındekınden fazladır E) X yoresının yuzolçumu Y yoresın dekınden buyuktur Halbukı nem oranı nın (yanı bagıl nemın) vuksek olması havanın ve/vtya to|> 1 ragın nemlı olması anlamına gelmez Avrı ca nem oranı nın yuksek olması o yerın vagışlı bır ytr vtva t»pragının sulıı oldugu anlamına da gtlınt/ Bunlarm ttrsı duşunu lerek bu sorunun yanıtına (A) denılmış ıst soru yanlıştır Nem oranı o sıcaklıktakı havada huharlaşma ıle >oguşmanm nı ka dar dengede oldugunu gosterır Ayrıca en çok ncnıÜLii şıkaytt edılen ya/ avları a>lık ortalama nem oranının en duşuk oldugu ay lardıri Havada gozle gorulmeyen nemın ulaşması gtrtkır (s 76) Yoguşma ve bu harlaşma su buharı basıncına baglıdır Yu zeyın buhar basıncı havanın buhar basıncından buyukse yuzeyde buharlaşma ku çukse yoguşma oluşur Dıger bır deyışle yoguşma, buharlaşma gıbı her sıcaklıkta ve bagıl ııtm oranında oluşur C.erçek bu ta nımda kı gıbı olsaydı dunyada kı herşey ku rurdu YAĞMUR NASIL OLUŞURMUŞ? Havadakı su buharının damlacıkları halınde yogunlaşmasıyla yagmur oluşur (s 77) Anlaşılan onca bulut ve yagış fizıgı 1 kıtabı boşuna yazılmış Yagış bu kadar kolay bır şekılde oluşmaz Yagışm bu şekıldt oluşabılmesı ıçın bagıl nemım yuzde 300 400 olması gerekır Bu da hava gorulmedı gıne gort bu durumda hıç yagmur yagma ması gerekırdı Havadakı yogunlaşmanın 0 C nın al tında gerçekleşmesıvle vagmur damlacıkla rı krıstalleşerek kar tanecıklerıne donuşur 1 (s 77) C.tr<,tkte durıım hunun tam tersıdır Tropıkler harıç dunyada oluşan butun ya gışlar buluttan kar olarak başlar Yere du şen kar krıstallerı ıçındtn geçtıklerı hava nın sıcaklıgına gore yagmura tekrar donar sa sepken sleet veya 'freezıng raın donan yagmura donuşerek yere ulaşır Bırbırıne yaklaşan hava kutlelerın den sıcak ve hafıf olanı soguk hava kutlesı nın U7erınde cephe boyunca yukselır sogur ve yagış bırakır Bu şekılde oluşan ctphtle re soguk cephe denır (s 79) Amerıka da atmosferık cepheler U7erıne doktorasını yapmış bırı olarak bu tanımında yetersız oldugunu soylemek zorundayım Anlaşılan bunu yazanlar hayatla "1' rında meteorolojı harı > tasında bır cephe ışa atlemış Ya da bır harı tadan herhangı bır soguk cepheyı takıp et memıştır "Bır bırıne yaklaşan hava kutlele rı ne demek' Hava kutlelerı zaterı temas halındedır aralarında boşluk filan yoktur Bu tanıma gore sıcak cephe ıle soğuk cephe arasında da bır fark yok tur Polar cephe ttorısıne gore soguk cepheler ılerlerken onlerındekı sıcak havayı U7erlerıne dogru yukselmeye zorlarlar Cephe ışaretlerı de harıta uzerıne ılerleyen havanın karakterıne ve yonune gore konu lur Soğuk hava sıcak havanın yerını alıyor sa o hat soguk cephe olarak ışaretlenır sayılmaktadır Halbukı boyle bır merkez filan yok hayalı ıhracat gıbı bır şey bu' Aksıne dunyanın bıldıgı ve Guneydogu ıl lerımızı de etkıleyen "Kıbns Alçak Basınç Merkezı"nın ulkemızde ıse adı bıle yoktur "antisıklon: Yuksek basınç (1013 mılıbarın uzerınde) alanı (s *ÎO1) Bu tanıma gore merkezındekı basınç degerı 1013 mb'dan daha kuçuk olan bır antısık 1 lon yoktur Meteorolojık yer kartlarına basınç merkezınde ruzgarlar saat ıbresı yonunde donuyor vb nedenlerden dolayı orasını "Y harfi antisıklon olarak ışaret1 Iememi7 gerekıyormuş Dıger bır deyışle tum dunya meteorologları antısıklonları 1 her gun yanlış bır şekılde belırlıyor Ayrıca karıkaturıstler tarafından goz yaşı damlası şeklınde çızılen yagmur dam lası bırçok kıtap çızgı film ıle bırlıkte çocuklara yonelık yayınlarda yanlış bır şekılde kullanılmakta Halbukı gerçekte yagmur damlalarının yok denecek kadar çok a7i bu populer şekıldedır Lavabo vc kuvetlerdekı suyun donuş yonıınun dunya uzerınde hangı yarım kurede bulıın dugumuza gore degıştıgı veya buna dun yanın donuşunden dolayı ortaya çıkan Conolıs kuvvebnın neden oldugu gıbı açık lamalar da kotu meteorolojı"dır Sonuç olarak gerçekte mevcut ol mayan Basra Alçak Basınç Merke/ı adlı hayalet bır merkezle sıcak havanın etkısıne gırıp çıkıyor sıcaklık verırıt sık sık "ısı", turbülans yerıne "hava boşluğu" ozon gazındakı seyrelme yerıne "ozon delığı" Peru kıyılarındakı sıcak su akınbsı olan I I Nıno'ya "kasırga" deyıp Turkçeye bırçok meteorolojık kavram ve kelımelerı yalan yanlış bır şekılde yerleştırıp kullanıyoruz Şuphesız tutucu ve turşucu' yak laşımlara bılını denıleme/ Bılımsel kavram ve kelımelerı bu kadar çok yanlış kullanan bır halk da bılımde ılerleyeme/ Bu konuyu gundeme getırdıgınız ıçın tekrar teşekkur ederım Yanlış kavram duşunce ve uy gulamalardan bır an once kurtulabılmek dılegı ıle selam ve saygılarımı sunarım Prof. Dr Mıkdat Kadıoğlu YANLIŞLIK KOLAY ANLAŞILIR Aslında butun bunların yanlış oldugu çok basıt bır deney ıle gosterılebılır Hava gerçekte su buharı mıktarını taşımak ve ya ' tutmakta lııç zorlanma7 Eger temız ve duzgun bır kapa saf su buharı koyarsanız, yoguşma gerçekleşmeden onte kapta % 300 den daha yuksek degerde bagıl nem oluşturabılırsınız Atmosferde yoguşma çe kırdegı rotu oynayan (tu/ to/, vb gıbı) çe şıtlı partıkullerın bulunması bunu engellemektedır ÖSS/ÖYS sorulannda bıle bu yanlış ogretının orneklerıne hala rastlamak mum kun Ornegın Iklım Bılgısı nı olçmek ıçın sorulan sorularda sık sık havanın taşıyabı lecegı su buharı mıkturı şeklınde yanlış bır meteorolojık ıfade yer alır 1994 ve 199b yıllarında bu soru Sıcaklık arttıkça hava nın taştyabılecegı su buharı mıktarı da ar tar şeklınde ıfade edılmıştı Aynı sotu tıpı ve yanlış ıfade ÖSS 2000 de de havanın ta şıyabılecegı maksımum su buharı şeklınde tekrarlandı Benzer şekılde bululların olu şum nedenını Soguk havanın sıcak hava kadar su buharı tutamaması şeklınde ogre tenler var Bagıl (nısbı) nem mutlak nem ıle doyma noktası arasındakı orandır Bu oran yuzde veya bınde olarak ıfadt edılır s 75) Bu tanım veya formul tamenıen yanlıştır Yui'de olarak ıfade bu buyukluk teorık ola rak yerde 1 ıla 100 (bulutta 102) arasında degışen degerler alır Her /aman bırden bu yuk olan bır oranı 1000 ıle çarpmak da an lamsızdır' Bagıl nem çok yaygın olarak kullanılan bır meteorolojık degışkendır Bununla bırlıkte yukarıdakı tanımda belırtıldıgı ve yaygın bır şekılde duşuldugunun aksıne ve ısmınden de anlaşıldıgı gıbı bagıl nem ha vadakı su veya su buharının bır olçusu de gıldır Bu yanlış duşunce sonucu 2004 OSS'de şu soru ıle oğrencılerın karşısına çı 1TU Meteorolojı Muh Bolumu ()g retım Uyesı kadıogluöPıtu edu tr Kaynaklar 1 Stetn M Babın nın http//ftrmıjhu ıipl edu • / people/babın/vapor/ındtx html 2 Adams AW 1973 A 1 txtbook of Physıcal Chemısty Academıc Press NLW York 1074 pp 3 Bnhırn (. F 1487 Clouds ın a Glass of Beer Sımple Experıments ın Atmosplu.ru. Physıcs VVıley Pub New York 145 pp 4 Brutsaert W 1991 Fvaporatıon ınto At mosphere Thıory Hıstory and Applıcatıons Kluwer Academıc Publıshers Boston 244 pp 5 Cardvvıll Ü S L ed 1968 John Dalton and Progress of Scıence Manchester Unıversıty Prtss Manchester UK 352 pp 6 Daiton J Soc 5 550 1801 Mtmoırs Manchester Phıl su 7errecıklerı veya bıi7 krıstallerı halıne geçmesıne yogunlaşma denır (s 76) Bu rada Ingılızcedekı "condensation"a karşılık yanlış bır şekılde "yogunlaşma" kelımesı kullanılmış Yogunlaşma aynı maddenın aynı hacımde mıktarının artışı (yanı kon santrasyon) anlamında kullanılmalıdır Bu nedenle yogunlaşma yerıne yoguşma kullanılmalıydı Yoguşma, suyun gaz (bu har) halmdtn sıvı hale donuşmesıne denılır Suyun gaz halındtn dırekt olarak katı hale (buza) donuşmesıne ıse bırıkme (deposıtı on) denır Yogunlaşma yoguşma ve bırık me aynı şeyler degıldır Kıtabın sozluk kıs mında doyma noktası Doyma noktası aşılınca yoguşma başlar (s 302)' şeklınde belkı de farkına varılmadan, tanımı aldıkla rı yerde kullanıldıgı gıbı yoguşma' kelıme sı dogru bır şekılde kullanılmaktadır 'Yogunlaşmanın gerçekleşmesı ıçın havadakı bagıl nem oranının yuzde 100'e HAYALİ BASRA MERKEZÎ 2 Alçak basınç (sıklon) alanları a) Basra alçak basınç merkezı" (s 83) Boyle bır basınç merkezı meteorolojı lıteraturun de yoktur Butun ya/ boyunca gazetelerden, televızyonlardan, bızı etkıleyen sıcak havadan "Basra Alçak Basınç MerkezTnın 7 Crtenavvay I 1966 John Dalton and the Atom Comell Unıversıty Press Ithaca NY 244 p 8 Oshvald W 1891 Solutıons Longmans Green and Co New York NY Tlb pp 9 Rogers R K and M K Yau 1489 A bhort Course ın Cloud Physıcs Pergamon Press Ntw York 293 10 Bad Meteorology 2004 http //www ems psu edu/frastr/BadMeteorology html 11 Bad S u ı n ı ı 2004 http //www ems psu edu/fras« r/BadScıence html sorumlu tutuldugunu duyar dururuz Ay rıca butun vılayetlerımızın ınternette yer alan tanıtım bılgılerı arasında ve bazı kıtaplarda Basra Alçak Basınç Merkezı ıklımımızı etkıleyen onemlı faktorler arasında 919/19 30Ekım2004