Katalog

Uygarlığın doğuşuTezler Uruk kenti sakinlerinin dünyanın ilk kentlileri olduğu düşünülüyordu. Oysa Mezopotamya'nın kuzeyinde yapılan son kazılarda daha eski yerleşim bölgelerinde kentleşmenin başladığı ortaya çıktı. Mezopotaröyfl nezam başlad uzey Mezopotamyd'nın en eski yerleşim bölgelerırıden bıri Tell Brak'tır. Tell Brak bölgesinde, M() 2000 yılında yaşamış güçlü Âkad İmparatorluğu mın başkentı Nagar da yer alır. Bu kent ayrıca dunyanın en eski dini merkezlerınden birıni Göz Tapmağı de içjııde barmdırıyordu. Tell Brak'ı bu kadar öze! kılan yalnızca bunlar değildi. Buranın önemını ortaya çıkarmak için kayıtlı tarihin gerısiııe gidip, 6.000 yıl öncesine bir göz atnıak gerekir. () tarıhlerde yazi henüz icat edilnıemiş, taş, aleller yerını metalle K re bırakmamıştı. Bölgede kazı yapan arkeologlar yanılmiyorlarsa, Tell Brak dünyanın bilinen en eski kentiydi. Bazı uzmanlar bu ıddiayı gerçekçi bulmuyor. Bu, Norveç'te orta çağlarda yapılmış bir gotik katedrali keşfetmekle eşdeğer tutuluyor. Bu henzetmede zaman ve mekan yanlışları olduğuna kesin gözüyle bakılıyor. Ancak bu iddia gerçekse, kentlerin kökeni uygarlığın ortaya çıkmasındakı en önemli aşamasanılanın tam aksı yönde bir gelişim göstermiş demektir. ESKİ GÖRÜŞLER Kski göriişe göre dünyada ilk kentler MO .'İ500 yıllarmda Tell Brak'ın 600 kılometre guneydoğusunda ortaya çıktı. Bugün ı;ok uzun gıbı görıınmeyen bu nıesafe, elılileştirilmış atların ve tekerleğin olmadığı bir dönemde çok uzundu. Bu kentlerin en eskisi Sümerlerin kurdugu llruk'tu. Bugünkü Giiney Irak'taki Fırat Nehrı kıyılarında kurulan kent, Ortadoğu'da MÖ 8000 yıllarında ortaya çıkmaya ba^layan sabit yerleşim alanlarından biriydi. MÖ 3500'lü yıllarda bolge 2.5 kılometrekarelik bir alanı kapsayan gerçek bir kent görünümü almaya başladı. Nüfusu yaklaşık 50.000 idi. "Uruk'u kent olarak tanımlamak mümkun" diye konuşan New York kentindeki Melropolitan Sanat Müzesi'nden Orladoğu tarihi uzmanı Paul Collins, "Burada büyük binaların ve f'arthenon ölçeğinde anıt yapıların bulunduğunu varsayıyoruz" diyor. Büyük binalar bir kentı tanımlayan özelliklerin başında gelir. Ancak yalnızca Karadenîz M0DERN TÜRKİYE * # \ HTell Hamoukar YUKARIMEZOPOTAMYA büyük binaların bulunma.sı yetmez; dıni amaçla inşa edilmemiş resmi binaların bir hükümetin, mali yönctimin olduğunun işaretı olması gerekir. Tapınaklar bu bağlamda önemli değildir, çünkü bunlara yerleşim bdlgelerinin dışında da rastlanır. Bir yerleşim alanınm kent smıfına dahıl edılebilmesı ıçin özel bölgelere ayrılmış olması gerekir. Yani yönetici lerin çalıştığı bölgeler ile kent sakinlerinin evlerinin bulunduğu bölgeler, pazar yerlerı farklı alanlarda yoğunlaşmalıdır. Ayrıca kentin çevresinin güçlendirilmiş olması getekir. Böylece ıçerıde savunulması gereken bir zenginliğin bulunduğu anlaşılır. MO 3500 yıllarında Uruk bütun bu ozellıklere sahıpti. Sözgelımi MÖ 7. binyıl'dakı Çatalhöyuk bütün bu özelliklerden yoksundu. Uruk\mm \ AŞAĞI MEZOPOTAMYA Jt MODEL KENT Uruk yalnızca ilk gerçek kent değildi; aynı zamanda Mezopolamya ve Levant'ta (Akdeniz'in doğu salıili) MÖ 3400 ile 3100 arasında görülen kentleşme eğilimının ilk çıkış yeriydi. Ozellikle MÖ 3400 yıllarmda güneyden gelen insanlar tüm bölgeyi elc geçirıp, yerlı halkı yerlerinden ettiler ve burada Uruk ıçin kentler ınşa etmeye başladılar. Uygarlığın doğuşu (harita) Uruk en eski kent olarak biliniyordu. Ancak kuzeyde yapılan kazılar bu resmi değiştiriyor. 919/1030 Ekim 2004