Katalog

TartışmaEditöre Mektup Bilimde okuryazarlık ve toplumsal algılama Sorunlarla dolu eğitim sistemimizin yarıeğitimli yurttaş ve bilimden uzak ulus yetiştirdiğini artık kimse yadsımıyor. Yurttaşın bilim açısından cahil oluşunun neden önemli olduğunun açıklanması yaşamsal, zira bu yurttaş yönetici ya da politikada ö'ncü olabilmekte, kamu yönetiminde, medyada, camilerde ve kiliselerde, çoğu kez endüstride ve hatta eğitim sisteminde bile yer alabilmekte. umhurıyet Bılım Teknık Dergısının 2 Ckım 2004 larıhlı sayısmda (CBT 915) Savın Buısalı bılım topluın ılışkılerı konusunu tartışmaya a(,ıvor So zunu ettıgı Turkıve Bılımler Akademısı (TUBA) Bultenı GUIICL de okunması gere ken guzel yazılar var (bk/ www tu ba gov tr Nısan 2004 sayısı) Bu koııuda I'rof Ür Nejat Ince ıle bırlıktc hazırladı gımızbıryd7i kısaltılarak Bılımde halkın okur yazarlığının arttınlması üzenne baş lıgı IIL Ikrgıde 2') Mayıs 2004 tarıhınde (CBT 897) yer aldı (yazının tamamına http //www3 dogut. tdu tr/lsevgı adre sınden ulaşılabılır) OzLlleyerek ve hırkaç eklemevle vınelemckte yarar var degıl de nedır' BİLİMSEL YAKLAŞIM Bılım onemlı Bunu her yerde kul lanılmasmdan kolayca anlayabılırsınız Bır şeyın başına bılımsel on ekının gelme M bılımdtn krtdı ıtıbar ka/anmaya yone lık Nukleer bıyolojık kımyasal sılahlara, atom bombasına, teknolojık kırlenmeye ragmen bılım ınsanlarda toplumlarda (,ok olumlu çagrışımldra neden olmakta Bılımt ınanmak, bılıme guvenmek egıtı mı urttımı sağlığı bılımsel yontemlerle tle almak htp bılım sozcugunun ıtıbarın dan kaynaklanmakta Nedır bılımı bu ka dar ayrıcalıklı kılan" Nedır bılım' Bırısı çıkıp bu soııut, dogrudur ya da "elde et tıgın sonuç yanlıştır" derse anlıyoruz Ancak bu sonu<, bılımseldır ya dd değıldır dendıgınde ne anlıyoruz' AnaBrıtanıca bılımı 'nesnel dunya ya ve hu dunyada var olan olgulara ılış km tarafsı? gozlem ve sıstematık deneye dayalı zıhınsel etkınlıklerın ortak adı' olarak tanımlamakta "butun bılımlerın amacı genel dogruların ya da temel yasaların bılgısıne ulaş C Ilemen her gun bugun yagmur yagma olasılıgı yuksek ışı alma şansı duşuk , Istdiıbul da deprem olma olasılı gı yuksek buı/erı tumceler kurarı/ Rısk, olasılık ve ılerıye dogru ongoruler de az/çok duşuk/yuksek gıbı muğlak somıkler kııllanmak konuşma dılınde olagdiı Aııtak rakam venldıgınde dutıım fdrklı Orneğın, Fenerın bu sene şampı yoııluk şansı % 91 ya dd otu? yıl iL.erı sınde Istanbul dd 7 VL ddha şıddetlı dep rem olma rıskı % 75" dendıgınde ne anla malı? «>ans % 80 va da rısk % 45 olsaydı ne anlama gelecektı fener şanıpıyon ol maydCdk mıydı, ya da deprem yaşanmaya cak mıydi1' Ne değışecektı' Kd(,ımi7 teldt fuz cttıgımız rakdmlarm ne diıldma geldı gını bılıyoruz? Ne demek rakam vermek, rakamlarla konuşmak? Rdkamlarla konuşmak hesap yap mayı hesap yapma (matemdtıksel ya da degıl) bellı bır modelı, bellı bır model ıse kabulkrı varsayımlan gozkmlerı dtnty lerı yasaları gerektırır Tum bunlaım toplumda algılanmasının temelınde ıse bılım de okur/yazar olma yatar tık ışıma ıle yapılabılenler (radyo TV ra dar uydu vb ) radyoaktıvıte guneş sıste mı ve evren konusunda nıutlaka bellı bır alt yapı ıle donatılması zorunlu Ornegın bılımde okur/yazar olma alt yapısı olmadan yurttaş Bırleşmış Mıl letler Gelışım Programı çerçevesınde her yıl sundugu Insanı Gelışım Endeksı (Hu man Development Index) sıralamasında neden Turkıve nın AztrbayLan dan Bul garıstan dan gerı oldugunu anlamada zorluk ^eketektır Dogal olarak yurtta 1 Şu Istanhul un zengınlığıne luksune egltnceye akıtılan paraya bakın nasıl bu 1 ulkelerden gerı olabılm/ '' dıye soracak gelışırnın sadece ve oncelıkle gunluk eko nomık verılerle gokdelenltrle, borsadakı sıçramalarla ılgılı olmadıgını yaşam suresınden dogumdakı yaşam bek ./ lentısıne okullaşma oranından kı/ coeuklarının okullaşma ora nırıa bılgıye erışım olanakla rından kışı başına duşen ulusal gelıre dek bır çok pa rametre cınsınden oluştu rulan bır modele gore be lırluıdıgını fark edemeye cektır Yıne orntgın bu alt yapı olmadan yurttaş (po lıtıkacısından askerıne akademısvenınden sanatçı sına tULLarından kasabına kadar herkes) TV lerde rad yolarda bellı bır koııuda ılerıyt \ "\"] donuk ongoıukıde bulunan bıı ~*^* J kışının gerçek bır bılım ınsanı mı yoksa medya şarlatanı mı oldugunu lark edemeyea ktır Algılama ve degerlendırebılme ıçın îbe bıreyın verı toplama ılışkılendırmt neden ve sonuç bagı kurabılmc yonttm model epıdemıyolojı rısk (gorecelı ribk rısk yonetımı ve ıletışımı) gerek/yeterko şullar bılgıye dayalı karar mekani7ması ve en onemlısı bılımın sınırları gıbı konu lar hakkında yeterlı bırıkımle donatılması gereklı Bır olayın bır dıgerıyle ılışkılı ol ması onun nedenı ya da sonucu olacagı anlamına gelmeyecegı neden sonuç ba gı kurabılmt vetenegıyle ılışkılı Tanııımış bır gazetecmın kıtahmda Turkıye gıbı laık bır ulktdt bılımın gtlış memesındtn vola ı^ıkarak laıklıgı tleştır meye kalkmabi (art nıyel taşımıyorsa) gL rek/yeter koşııl kavramlarını bılmenıtsı 918/20 (knovvledge) olarak ta kullanılabılıııtktt bazen de ınsan etkınlıgı olan araştırma ıle eşdeğer tutulmakta Gelıştnme ıse dogrudan muhendıslığı ve teknolojıyı ı,agııştırnıakta VL problem <,ozme olarak algılannidkta Aıaştırma sozeugu son /a manlarda teorık uygulamalı voııİLiıdırılmış, askerı/sıvıl hukumet/oztl sektor desteklı gıbı on ekler almakta Aldıgı on ekler ne olursa olsun araştırma ve gelıştırnıt (ARGE) kavramla rının ve etkınlıklerının bır ı,ük ortak yonu hıılunmakta her ıkısı de bıı vcnılıgı, ılk defa yapılan bır şeyı bır konunun ılk defa anlaşılmasını çagrıştırmakta go/lem ve denevlerc dayalı yasaları ve bu yasalara dayalı ılerıye dogru ongorultrı (kestı rım predıctıon) ıçermekte ARGE kav ramlarının onemlı bır yonu de her zanıan beklenen sonucu/urunu vermeyebılece ğı, bu nedenle rısk ve belırsızlık ıçermek te Ustelık yaygın olarak bılmmemesıne karşın bılım sanıldıgı gıbı kuşkusu/ ve kesın olmayıp gerçeklerı olasılıklarla ve rebılmekte BİLİMSEL SÜREÇ VE SÜZGEÇ Nesnel dunya VL bu dunyada var olan olgulaıla ılgılı olan bılım problem lerle başlayıp yasa hukmunde genel «,o zumlere ulaşmavı ve oluşturulacak modelkrle ongoru ve kestırım ya pabılecek duruma gelmeyı hedef ler Taııhstl gelışım ıiçerısmde probleme genelde uı, yaklaşım soz konusu dınsel, felsefı ve bıhmsel MO III Yu^yılda Platon ılt başlayıp ogrencı sı Anstoteles ık sureıı do nemlerde bılımı ftlseft VL dın ıle bırleştırıiK <,abaları meyvelerını verdı ve bılım sayesınde dını mançlar zengınleşırken dın de bılı mın şanını yuLelttı Bılımsel devrım ya da aydııılanma donemı olarak adlaııdııılan XVII ve XVII yu/yıllaıa dek dın ve telsefe kalıbında tutulan bılım Gahleo lar Nevvton laı Bernoullı ler Faraday lar Clasıus larla bdşlayan ve yakın donemdL EmstLin lar VL Ftyn man laıla buren donemkrde dın VL felse feden ayrı, bagımsız ve ozgun bıt sureLe donuştu Bılınibel <,alışma ya da bılımsel sureç problemm tanımı ık başlaı Problem, bırıkımlerden bılgıden ıastlantılardan meraktan hayal ederek ıi(,uk aykırı du şuiKeler oııt surLrek tanımlanabılır Çı kış noktası ne olursa oli>un aiKak ıyı tanımlanabıkn probknılerde (bılımstl) ^ozume ulaşnuık olası BılıırısLİ SUILL, genelde yogun gozlem algılama hukunı VLr me, ayrıntılı denev ve testlerden ve bun lar arasındakı yanılsamalardan sonra ge nel ı,ozume ulaşır, yanı yasalaşır Yasa ve yasalarla oluşturulan mo BİLİMSEL ALTYAPI EĞÎTİMİ? (,unku guııdelık yaşantıda hemen her turlu konuşma habeı a<,ıklama vc yorum bellı oranda bılımsel ve teknolojık ı^erıgt sahıp ve dogru algılanabılmesı ve degtrltndırıkbılmtsı IL.HI bır bırıkını ge rektırmekle Bu ISL ancak VL aiRak ttmel bılımsel altvapı tgıtımı ık olası Bunuıı saglanahılmesı ıgn ıst bıreyın (yurttaşın) temel egıtımı suresınce saglık ve çevıt (fı /ık kımva ve bıyolojı) eksenınde enerjı kaynakları vt donuşuınu elektromanye maktır' dıyt a^ıklaınakta Bu ve btn/erı tanımla rın neyııı bılımsel oldugunu/olmadıgını açıklamada ne denlı doyurucu olduğu tartışma goturur Bılım ve ontınla anılan teknolojı so/cukltrını bıra/ a^alım Gerçekte bılım bır eylem olmayıp bır eylem olan araştırmanın bır urunu Bır dıger ınsan etkınlıgı olan gelışmenın bır urunu olan teknolojı gıbı Bu yuzden bılım vt teknolojı (Suence and lechnology S&T) ıle araştırma ve gelıştırme (RtstarLİı and Dtveleopıntnt R&D) so7 Luklerı bıılıkte anılmakta Baztn sozcuk leı ver degıştıımekte Bılım bılgı bırıkımı 23 Ekım 2004