Katalog

Antropolojiİktisat Tarihi hılların başında gelen pirinç, bugünkü geleneksel toplumlarda da statü sembolüdür. Sözgelimi Sulawesi adlı Endonezya adasmdakı Torajan kültüründe yoksul aileler bazı bitki kökleriyle beslenirken, pirinci saygın konukları için saklarlar. Hatta zenginler bile ğunluk olarak diğer yiyecekleri tercih ederken, konukları olduğu zaman pirinç yerler. Taş Devri'nde aynı şey buğday ve arpa için ğeçerliydi. Uzmanların çoğu ekmekten çok biranın bu tahıllardan elde edileıı ilk ürün olduğuna inanıyor. Ayrıca ziyafet sofralarında alkolün ne denli önemli olduğu açıktır. Hayvan etleri de aynı şekilde, günlük yiyecek olarak değil, kutlama törenlerinde yeniliyordu. Bugünün yoksul toplumlarında aynı adet geçerlidir. bir hal alıyor. Smith bu koııuda şoyle konuşuyor: "Tahılların yemek masalarımızı istilası farklı değişkenlerin, farklı zamanlarda kendi aralarmdaki etkileşimi sonucu ortaya çıktı. Bu arada ana tetikleyicinin ne olduğunu anlamakta zorlanıyoruz." Ortaya atılan iddialardan birine göre leknolojinin gelışmesiyle daha fazla sayıda insan prestij yiyeceklerine ulaşma şansını yakaladı. Çiftçiler tohumlardan daha fazla miktarda ürün kaldırnıaya başladıkça, daha fazla sayıda insanın bunları yeme şansı doğdu. Bu arada nesiller boyu süren seleksiyon, totııım kalitesinde iyileşme sağladı. Tahılları depolama olanaklarının artmasıyla bazı insanlar zenginleşirken, sosyal açıdan eşitsizlikler meydana geldi. Elit tahaka alt smıflardan daha fazla üretim yapmalarını isteyince, aU tabakaların avcılık toplayıcılık yapacak zamanları kalmadı. Dolayısıyla bu sınıflar da tahıllara yönelmeye başladı. Bir diğer açıklamaya göre ise çiftçilik insanların daha yerleşik bir düzene geçmelerine neden oldu. Bunun sonucunda insanlar nüfus tuzağına düştüler. "Çiftçiler, avcı toplayıcılara gore daha fazla sayıda çocuk sahibi oldu" diye konuşan Piperno, "Evrimsel açıdan bu daha başarılı bir stratejıdir. Çiftçilige geçiş yapamayan avcı toplayıcılar bu rekabete dayanamadılar ve dünyanın pek çok bölgesinde varlıklarını sürdüremeyip yok oldular." diyor. Şu anda arkeologların elinde, tarıma geçişi açıklayan bu kuramları destekleyecek çok az sayıda kanıt bulunuyor. Ancak bilim adanıları eski insanların kemiklerini inceleyerek bazı yanıtlara erişebileceklerini düşünüyor. Eğer aşırı nüfus artışı ve yiyecek azlığı atalarımızı çiftçiliğe yönlendirdiyse, tarımsal ürünler yeterli düzeye erişinceye kadar bunların iskeletlerinde beslenme yetersizliğinin izlerinin bulunması gerekir. Yok eğer insanlar prestij ve güç kazanmak için ekip biçmeye başladıysa, çiftçiliğin yerleşmesinden sonra da sağlık sorunları yaşanmış olabilir. Hasatın her zaman iyı olmaması açlık ve hastalıklara yol açabilir. Bııgüne dek iskelet incelemeleri bu sorıılara kesın hir yanıt getiremedi. Ancak bilim adamları dünyanın dört bir yanından lopladıkları iskeletleri inceleyerek çok geniş bir verı tabanı olıışturmayı planlıyor. Zaman içinde Avrupa'dan 75.000 ve dünyanın geri kalanından 200.000 iskelet toplayacaklarını umut ediyor. Kemikler öykülerini dile getirmeye başlayınca antropologlar hangi koşullarda ve ne zaman sağlık sorunlarınm ortaya çıktığını kesin olarak saptayabilecekler. Ve bunun sonucunda bilim adamları insanoğlunun en büyük icatlarından biri olan tarımın, sosyal statüyü güçlendirmek amacıyla mı, yoksa aç insanların boş midelerini doyurmak için mi çıktığını anlayabilecek. Reyhan Oksay '&< Insanlar biiyük av hayvanlannm sayısı azaldıkça çiftçilik yapmaya mecbur kalmış olabilir. 12.000 yıl önce, soiı buzul çağının sonlarına dogru Doğu Akdeniz bölgesinde başladı. Bu dönemde bitki ortüsü ve hayvan çeşidi çok lıızlı bir değişim geçiriyordu. Kuzey Amerika'daki avcı toplayıcılar bir zamanlar kolayca beslenmelerini sağlayan av hayvanlarının hızla yok olması karşısında çok büyük sıkıntılar yaşamış olabilirler. YVashington DC'deki Smitbsonian Enstitüsü'nden Dolores Piperno, "Kkolojik koşullann dramatik olarak değiştiğini biliyoruz. Eskiderı kolayca yakalanan hayvanlar artık ortalıklarda gorunmüyordu. Bu aşamada insanların giderek ana besin maddesi olarak bitkisel gıdalara yöneldiğini görüyoruz" diye konuşuyor. İlk tahılların, günlük yiyecek gereksinimini karşılamaktan çok prestij ürünleri olması, uzun süre diyetlerin küçük bir bölümünü oluşturmasına açıklık getirebilir. Ayrıca tahıl ürünlcrinin ilk ortaya çıktıgı yerler ve dönemler Hayden'in "rekabet ortamında ziyafet" senaryosu ile ortüşür. "Bütün bu veBuzul çağının sonlarmda insanlar beslenmelerinin tek kaynağı riler, bitkilerin ehlileştirildiği topluluklarm daha zeııgin ve olan hayvanların azalması üzerine tarıma geçmiş olabilirler. daha karmaşık olduğunu somek o zamanlarda bir statiı ğöstergesi. nucunu çıkarmamıza yol açtı. Kaldı ki biz yandaş kazanma taktiği ve politik açıdan de bunu kanıtlayan bulgulara eriştik" diUyum yeteneği modern avcı toplayığeleceğe yatırım yapmaktı. "Ziyafetler ye konuşan Hayden, depolanabilir, statü cı topluluklarm tipik bir ozelliğı idı. "Bu kultürel dönuşümün motoruydu ve bu sağlayan tahılların diğer lüks mallarla insanlar açlık riskini azaltmak için yiyemotorun yakıtı da yiyt'ceklı" diye konucilalı baltalar gibi takas edilmiş olabilecek kaynakları konusunda sürekli olarak şan Kanada, Vancouver'deki Simon Fraceğme dikkat çekiyor. yeni arayışlara yöneliyorlardı" diye konuser Üniversitesi'nden arkeolog Brian şan Smithsonian Enstitüsü Arkeobiyoloji Columbia'daki Missouri ÜniversiteHayden, "Bugünün sosyetesi bunu gayet Programı Direktörü Bruce Smith, "Dolasi'nden palaeoetnobotanist Deborah Peiyi bilir; konuklan etkılemek için sunulan yısıyla buzullar eriyip, ikliın şartları tahıl arsall. çiftçiliğin lüks yiyecekler elde etyiyeceklerin az buluııur ve pahalı olması ekiminc daha uygun bir lıale gelince, Taş mek için yapıldığı fikrine katılmakla birçok önenılidir" diyor. Üevri toplayıcıları diyetlerine tahılları da likte, bu tezin sınanması gerektiğini düHayden, ehlileştirilen ilk bitkilerirı katmaya başladılar. Ayrıca bu ekinlerin şünüyor. Arkeologların bu bağlamda, tapek çoğunun günlük sıradan yiyecekler büyümesini kolaylaştıcı yollar arayıp, toprıma ğeçiş yapan topluluklarm ziyafet değil, lüks sınıfına dahil edilebilecek türrağı eski ürünlerin artıklarından temizlemasaları kurabilecek kadar karmaşık bir ler olduğuna dikkat çekiyor. Sözgelimi nıek için yakma yöntemini buldular. Bu yapıya sahip olup olmadıklarını irdelememercimek, her bitki sapında iki tane yetiyarıevcilleştilmiş ürünler, nesiller boyu leri gerekiyor. Yakındoğu ve Kuzey Avruşir ve toplarnası oldukça eziyetlidir. Aç temel yiyecek kaynağı avcılık, toplayıcılık pa'daki bazı topluluklar bu tanımla örtübir insan karnını daha kısa yoldan başka olan insanların mönüsünde yalnızca bir şüyor. Aralarında Amerika ve Yeni Gine bitkilerle doyurabilirken, mercimeğin Yaseçenekti" diyor. topluluklarının olduğu diğer gruptakiler, kındoğu'da ilk ekilen bitkilerden biri oltarımın doğduğu dönemlerde çok basit ması ilginçtir. Orta Amerika'da ilk ekilen bir sosyal yapıya sahiptiler. Dolayısıyla REKABET ORTAMINDA BİR bitkiler acı biber, avokado ve sukabağı bunlarda ziyafet masaları kurma alışkanZtYAFET idi. "Bu ürünlerin açlıktan ölmek üzere lığı henüz gelişmemişti. Ancak bu açıklama çok sayıda arkeolan insanlara bir yararının olmayacağı oloğu tatmin etmiyor. Bunların tarıma açıktır" diye konuşan Hayden, "SözgeliTARIM ÜRÜNLERİNİN TEMEL geçiş gerekçesi tümiiyle farklı. Bunlara mi sukabakları yenilemeyecek kadar sertBESİN KAYNAĞI OLMASI göre ılk evcilleştirilmiş tahıllar bugünün ti, ancak ziyafet masalarında servis tabaİkinci aşamada tarımsal ürünlerin kaz ciğeri veya havyarı gibiydi. Başka bir ğı olarak şık bir görüntü yaratıyordu" ditemel besin kaynağına dönüşmesi yer alıdeyişle, ziyafet sofraları için yetiştirilmiş yor. yor. Burada öykü biraz daha karmaşık lüks yiyecek maddeleriydi. Ziyafet verKaldı ki sıradan, fazla tüketilen ta918/16 23 Ekim 2004 Kaynak. New Scientist, 18 Eylül 2004