Katalog

1 100 000 yıllıktır Avustralya'da bulunan 65 000 yıllık ıskelet Homo erektus ve Neanderthal kanşımı bır melezdır Avru pa'da bulunan en eskı ıskeletler 780 000 yıHıkor O halde Afn ka latasından çıkıp dunyayı ıstıla eden varlığm Homo turu olduğunu soylpyebılınz (6,13,15,16,20) Afrikalı Havra an* tezı mıtokondnal DNA'nın takıbı ıle ortaya çıkmıştır Mıtokondrıler hucre ıçınde ona enenı sağ~ layan oluşumlardır Aynca kendı DNAlanrun olması onlann ü kel devırlerde bır bakten turu olduklannı gostermektedır Kendılennı koruyacak bır oluşumdan yoksun olduklan ıçın, bolunmeyle çoğalan, ancak oksjenı kullanıp enenı sağlayacak bır orgaru bulunmayan hucre ıle beraber yaşama (sımbıoz) koşulu ıle bırleştıklen duşunulmektedır Hucre bolunur ken mıtokondrıler de kendı aralannda bolunmektedırler Tabudır kı, hucre bolunurken DNA kopyalama ışlemmde nasıl mutasyonlar meydana gelıyorsa, mıtokondn DNA kopyalama sında da mutasyonlar oluşmaktadır Mutasyonlann bazı hastalıklann da oncusu oldugu bılınmektedır Bu tur mutasyonlan takıp ederek, buyuk değışımlenn yaklaşık 2000'3000 yılda bır oluştuğunu hesaplayan bılgınler, goçlenn yonlennı ve tanhlenru behrleyebılıyorlar llk atanın Afrıka'da bulunduğu açık Mıtokondrıler yalnızca anneden evlada geçügme gore ılk Homo turu atamız Afnkaü Havva ana oluyor (R*sim 2) (19) Pekı, neden dığer turler yok oldu ve yalnızca 4 (wurm) buzul çağından sonra ortaya çıkan Homo sapıens sapıens kaldı' Bu konuyu açıklıga kavusturmak ıçın homo turunu hem fi zıksel hem de beyın ve davramşsal olarak ele almak gereJar dedırler(14)" Ancak lımbık sıstemleı m duygulan yonetımı kışıye gore farklılıklar gostenr Genetık ve çevresel etkı ıle oluşan varyasyonlan duşunuısek bunu normal karşılamak gerekır Yme bu farklılıkldr kışılık ve karakter boyutunu da beraberlerınde ge urmısnr (11) Kışıler ve kışılıkler toplu halde yaşadığı zaman ortaya kultur çıkmışür Kultur kışıler tarafrndan, memler gıbı kopyalanmış, degışunlmış, ılavelerle zengınleşünlmışür Lısan ve kognıüf sureçler ıle eldekı venlere degışık boyutlar ve anlam ka zandırmıştır Bır ornek venlecek olursa Kopek kavramı, bır hayvan, bır dost ya da baş belası olarak algılanabılır Bır olay, koşuyor kaçıyor, yaJteslm 2: MHokondri DNA'smm mutasyonlannı taklp ederek şam savaşı venyor, bır yer resmı denız layısı, Afrikadan çıkan göflerln saptanması kumluk ya da plaj olarak algılanabılır O halde, kışının gordugune anlam vermesı olgudurum hafiza üeüşım ve hsanın gelışımıne neden oldu Kultur sunun, kendı beynının algılamasına ve yorumuna baglı olduve gelenek, genetık mutasyonlann ve "doğal seçım"ın onune gunu soyleyebüınz (18) Evnm yonunden ınsan, dıs etkenlenn geçü Buzul devnnın sert dogal şartlan Homo turunde, en sınıflandınlmasını ılkel beynın kognıüf fonksıyonuna, seaJollı, hafrzası en gelışmış, hızlı ve doğaya uyumlu olanın sağ bep/sonuç ılışküennı ekleyerek zengınleşürmışür Bunun da kalmasına ve turunun devamını sağlamasına neden olmuştur ıkı yaran olmuştur 1) Bu tur algılama sorun çozumunde yarO halde prefrontal korteksı en gelışmış olan sağ kalmışür dıdımcı olmuş 2) toplumsal yaşamda başkalannı anlama yeteyebıknz Pekı "Mem"ler, lısan, kultur ve teknolojı nasıl gehşü 9 negını kazandırmışür Boylece adım adım toplumsal kultur, Bır taşı dığenne vurarak keskın bır alet yapmayı ıcat evnm surea ıçınde gelışerek devam etmışür (18) eden Homo habüısı duşunun Onun bu fiknnı kopya eden ar kadaşlan ve gençler teknıgı daha da ılerı gotururlerse bu kopyalanan, taklıt edüen ve varyasyonlar eklenerek daha ılen goturulen fikre "mem" adı venlmektedır S u a a Blackmore memlen genlere benzetmekte ve onlar gıbı evnm gecırdıklennı belırtmektedır Tekniğin gelişmesi Ük keskın taş bıçagını Homo habıhsın yapügını büıyo ruz Ancak kesınlık yonunden oldurmek degıl leşı parçalamak amacını guttugu, bıçagın şeklınden, araştıncılar tarafın dan denenerek anlaşılmışür Homo erektus ıse avlanma teknıgını gelışürmek ıçın taş aleü bır sopa uzerıne baglayarak baltayı ve daha sonralan zıphnı ıcad etü Aynı teknık Neanderthal'de de gorulmektedır Homo sapıens sapıens ıse hem oldurme hem de avlanma teknığını akrabalarından daha ustun bır şekılde gelışürdıgı ıçın daha çok hayvan oldurebılmış ve bır hıpoteze gore o kadar çok avlanmış kı akrabalarını açlıga ya da başka yerlere goç etmeye zorlamıştır (2,13) Homo sapıens sapıens Neanderthal akrabalan gıbı dogayı oldugu gıbı kabul etmemış onu degıştırmeye kendıne gore bu dunya ya ratmaya çalışmışür Johanıon'a gore Homo sapıens sapıens akrabalannın gehşmış turu degıl tamamıyla kendıne ozgu, onlardan degışık bır kavramdır (12) Boylece Homo sapıens sapıens avlanma devrınden sonra tanmın davesıyle yerleşık duzene geçmış ve teknık ılerleyış zaman zaman duraklama devırlen geçırmısse de en hızlı aühmı 100 150 yü once yapmışür Son zamanlarda başdondurucu bır hızla ılerleyen sanayı devrınu ve eleküonık devrım, evnmı nereye surukluyor sorusunu da berabennde getır mekte Nıtekim, 150 mılyon yılda oluşan ozon tabakası son 50 yılda delmdı Hava kırlılığının oluşturduğu sera etkısı ormanlan yakıp hayvan ve bıtkılerı olumsuz etkılıyor Insanlar beton bınalarla doğayı tahrıp edıyor Kendı varoluşunurı ve akıabalanndan ustun oluşunun nedenı olan aklını kullanma zamanı gelmedı mP Homo sapıens sapıens bu gıdışe dur dıyecek 9 akıllılığı gostermezse, yok oluşunu hazırlaı mı dersınız Bunu duşunmek gerekır Kaynaklar 1. Beradslpy T The ııuchıneıy oftlıoughl Scı Am 277 (2) Augusl 1997 2. Blackmore S The Meme Maphıne Oxfo|d Unıveısıty Pıt'M 1999 3. Cditer S Lederhend ler I Kırkpatnck D Edıtoıs The Inleractıve Npmubı ology of Affüiatıon Arınals of the New York Academy of Scıences Volume 807 199 / 4. Çd^layan !; Yaıjdm Bılı mı Fızyolojı Panel Matbaacüık Islanbul 1999 5. Davıes Paul The Fıfth Mıracle Sımon and SrhuütPi 1999 6. Dawkıns R Rıver Out Eden Basıc Books London 19951. Foıtey R üfe Alfed A Knopl New York 1998 8. Go odall J Reason For Hope VVarner Books New Yoık 1999 9. Cîoıp R Peoplp lıke IUS Natıonal Geographıe 198 (1) Jury 2000 10. Grafrnan ] Holyoak K Bolleı F edıtors Sturture and F unrtıons of the Humarı Prefrontal Cortex Annals of the NPW York Arademy of Scıences Vol /69 199b 11. Hamer D Copeland P Lıvırıg Wıth Our Genes Doubleday New York 1998 12. Johaıuon D Why humans are hunıan'3 Scı Arn 278 (3) March 1998 13. Jordan Paul Neandprthal Sutton Publıshıng lepruı ted İOOü 14. Khalsa D S Braın Longevıty VVaıner Boota New York 1997 İS. Reader J Afrıca A bıography of the rontınent Alftpd A Kııopf New York 1998 16. Tattpısall I Once We were not alone Scı Am 282 (İJ Januaıy 2000 17. Tattersall 1 Out of Afrıca agaın and agaın Scı Am 2/6 (4) Aprıl 1997 18. Tomasello M The Cultural Ongıns of Human Gognıtıon Harvard Uraversıty Press Mdssarhuspfts 1999 19. VVrdlare C D Mıtorhondridl DNA m agıng and dıaeaae Scı Am 277 (2) Augtıst 1997 20. Wonq K Global Posıtıonıng Sn Am ?81 (?) Augııst ?000 Fiziksel olarak Reıim 3, ıkı ayak uzerıne dık durma açısından şempanze, Australopıthecus ve Homo turlennı gostermektedır Gorulduğu gıbı Homo turunde bacaklar uzun ve bırbulerıne paralel durmakta Bel ıçen goçmuş, dışarı dogru egılen sırtla beraber S harfinı oluşturuyor Bu durum boynun uzamasma ve dık durmasına neden olmuş Bu da kafatasuıın boyun uzerıne dık otuımasına ve beyın onundekı frontal lobun gelışmesıne neden olmuştur Resim l'de goruldugu gıbı şempanze ve bı çım olaıak benzerlık gosteren Neanderthal ınsanında kafatası onden basık olup frontal lob yetennce gehşmemışnr Buna karşın ınsanda kafatası boyun uzenne dık olarak oturmuş olup çene yapısırun dığerlenne gore daha kuçuk olması, kafayı hafifletrnışur (13) Lisanın gelişmesi Konuşma ve lısanm gelışebılmesı ıçın once beyinsel ve gırtlaktakı ses tellerınde yapısal değışmelerın gerçekleşmesı gereklıydı Neanderthal ınsanınm sol tarafında ılkel bır Broka konuşma merkezının var oldugu duşunulmesıne karşın, boy nun egık olması nedenıyle gırtlagın konuşma ıçın gelışmedığı anlaşılmıştr O halde onlar sesler çıkararak ve ışaretle anlaşabılıyorlardı Homo sapıens sapıens, sol beynındekı VVernıcke alanı ıle Broka konuşma merkezının ve bunun yanı sıra gırtlaktakı ses tellenrun gelışmesıyle konuşma yeteneğıne sahıp oldu Gırtlagın dıgerlerıne gore daha uzun boyunda bıraz da ha aşagıda, dılın daha yuvarlak agız boşlugunun daha yuvarlak ve arkada gırtlaga açık olması Homo sapıens sapıens'ın konuşmada değışık seslen çıkarabılmesıne neden oldu Du şunursek, bır papağan da 50 kehmeyı ogrenıp soyleyebılır, ancak arkadaşına 'gel senınle denız kenanna balık tutmaya gıdekn sorua da bır ateş yakıp onlaıı pışmp yıyelım" dıyemez Bunun ıçın cumle kurmak ve cumlelerı manüksal bır sıraya sokmak (synthax) gerekır Bu da ancak VVernıcke alanında gerçekleşebıhr O halde bu alan seslen, seslenn oluşturduğu kehmelerı, kehmelerın oluşturduğu cumlelerı kurma fonksıyonunu ustlenmıştır Aynı zamanda soylenılen cumlelerı anlama da bu alanda belırlenmıştır (4) Lisanın qelışmesı memlerın yayümasını hızlandırdı Aynı zamanda Homo sapıens sapıens'ın algılama ve zıhınsel yetenegı (kognıüf) de ge lışugınde, o bunu lısan yoluyla yaydı Menıler, beyının ve lisanın gelısmesme, kavramlann oğrenılmesme katkıda bulunmuştur (2,18) Beyinsel olarak Son buzul devırlen Afnka'nın zengın ormanlarını otluklara ve savannah denılen meralara çevırdığı sırada Homo tu ruııun ortaya çıktıgı sdnılmdktddu Bu sırada beynın buyudugu anlaşılmaktadır Homo erektus beynm 1 lOOcc, buyuk kafa lı ın yan Neandeıihalıs'lerın beynı 1700cc olmasına karşın Homo sapıens'ın 1400cc cıvarındadır O halde zekâ ve davranış olgusu beynın buyuk olması kadarfrontallob ve bu lobda kı pıeuontal korteksın gehşımınde yatar Modern ınsanda, on dekı prefrontal korteks, arkadakı vızuel (gorme) korteksıne gore çok daha gelışmışür Prefrontal korteks dogrudan duyu yu almaz ancak beynın butun bolgeleıı ıle ıleuşım halındedu 13u durum ınsanın çevresını ıncelemesını, belırlı aynntılan al güamasını, ehndekı venlere gore olaylan beyinsel olarak sınıf landumasını sağldmış ve onu dıger organızmalarddn ustun kılmıştir Prefrontal korteks davranışlan, kışının bügı dağarcı gma gore ayar edebılmektedır Aynı zamanda "ışlevsel hafi za" denılen yetenegı ıle gozunun onune geürme, duşunme ve yaratma gucunu de ustlenmış bulunmaktadır (13.10,13,15) Beynın buyumesı, prefrontal korteksın gelısmesı, Homo turunun et yeme ahşkanlığı ıle dogru oranülıdır Oncelen Homo habüısın etobur hayvanlardan kalma leşı yıyerek et yeme ye başkdığı duşunulmektedır Homo erektus ıse ateşı keşfetmış, ılk ılkel kap kacağı kullanmış ve daha ıvı avlanabılmek ıçın Homo habılısten üerı teknıklerle taş süahlar kullanmıştır Homo sapıens ıse teknıgı ddha da ılerı goturmuştur (15) Ancak Homo nufusu arttıkça, tek bır hayvanı oldurmek yeııne surulerı takıp etme olgusu 1 600 000 yıl once Homo eıektusle başladı Surulere saldıımak ıçın once buyuk olasılıkla aslanlann, kurtlann stratejılennı gozlemledüer Avlanmak ıçın Homo erektus grup taktıgı gebştırdı Takük gençler taıa fından da kopyalandı ve bır ogrenme surea başladı Hayvanların saldın sırasında nasıl davrandıklan, nerede toplandıklan onlaıı avlamak ıçın neleı yapılması, nasıl bu takük kullanılması gerektığı hatırlanmah ve ona gore davranılmahydı Işte bu Kültürün gelişmesi Burada duygulanmızı yoneten ve beyının ıç kısmında bulunan lımbık sıstemden soz etmek gerekır Bu sıstem beynın ılk oluşan sıstemı olup butun memelılerde bulunur Bızde neokorteks (yenı korteks) onun etra unda dıgerlerıne gore daha kalın bır tabaka oluşturur En onemlı bolumu ıse daha once sozu geçen prefrontal kortekstır Dharma S. Khalsa'ya gore hmbık sıstem 'Duşunrenın duy gu ıle buluştugu başka bır deyışle aklın vucutla karşılaşügı" bolgedır Ona gore lımbık sıstem duygulan bır boşluk ıçmde yaratmaz Duygulan ve vucudun bu duygulara reaksıyonunu neokorteks'e danışarak ve onunla sıkı bır ışbırlıgı kurarak oluşturur O halde her ıkı sıstem de duygu ve duşuncelenmızı oluştururken koordınasyon halın 727/19