Katalog

Pilotların, uçuşta ani tıbbi yetmezlik durumları Muzaffer Çetingüç* ' •î • blda yururken veya ıstırahat esnasında büe ortaya çıkabılecek olan ani tıbbi yetmezlik ATY (ınkapasıtasyon) durumları uçuş sırasında bır pılotun başına geldığınde dogacak tehlıkenın boyutu bıreysel olmaktan çıkar, pılotun taşıdığı yolcu sayısından da fazla olabılir Hatta yer koşullannda yaşamsal olmayan ve basıt mudahalelerle yatişunlabüecek olan bazı tıbbi problemler uçuş koşullannda pılotu yetersızlıge duşurme ve agır kazalann nedenı olabılme potansıyelındedırler Bırçok pılot bu rahatsızlıklan hıssetügınde tam veya kısmı yetersızlık içine girer, ancak çeşıtlı nedenlerle kendını ıyı gosterme, kuraandayı dığer püota devretmek ıstememe, uçağı emnıyetle ındırmeye çabşma egüımındedır Bu gibı durumlarda kural, ıkı kez aynı soruyu sordugunda cevap alamayan 2 pılotun kumandayı almasıdır Gıda zehırlenmesı olasüığına karşı uygulanan bır kural da, pilotların deniz mahsullenn yememelen ve farklı menuler almalandır ATY nedenı olabüen hastaliklar şunlardtf ^ P knn, beyın kanaması, paralızı, epüepsı, pnomotoraks, kan şeken ve tansıyon yukseknesı/duşmesı durumları, senkop, mıde kanaması, 6uk,vankosel, bobreksafra taşı kohklen, dekompresyon hastalıklan, kulaksınusdış ağnlan, mıgren,vertıgo, hıpoksı, ateş, gıda zehırlenmesı, bulantıkusma, ıshal, uçak tutması, uçuş korkusu, panık, kullanılan ılaçlann yan etküen, jetlag, yorgunluk, uyuklama, vs. (2,4) Uçuculann tıbbi yetmezhklenne aıt ılk raporlar balon uçuşlanna aitür 1808 yılında bır baloncu uçuşta beyın kanaması geçırmış, 1887 yılmda ıse 2 baloncu yuksek ırtıfa hıpoksısı nedenıyle olmuşlerdır Uçak uçuşlanna aıt ılk ATY olgulan ıse 1911 yüında Ingıltere ve ABD'de gorulmuş, bın kalp krızı dıgerı de epılepsı geçıren püotlar kaza yapmışlardır (7) Amerikan Havayolu Püotlan Bırügı'nın (ALPA) 195566 yıllarını kapsayan ıstatısüklerıne gore ATY nedenıyle lısanslarını kaybeden 891 pılotun ılk sırada yer ?lan rahatsızlıklan koroner kalp hastalıgı olmuştur Ancak buradakı sayüar ABD erkek nufusunun kalp hastalıgı oranından daha duşuk bulunmuştur (3) 196066 yıllannı kapsayan bır IATA (Uluslararası Hava Taşımacıkk Bırlıgı) raporunda, pilotların olmedıgı ancak uçustd tıbbi yetersızlıge duştugu 42 olgu bıldırılmıştır 196168 perıyoduna aıt 17 olguluk bır raporda ıse bu pilotların tumunun kalp krızı nedenıyle ATY geçırdıklerı, bunlann 13'unun uçuşun son safhasında (yaklaşma ınış ve taksı) olduğu 51 ının ıse bu sırada oldugu bıldırılmıştır (4) 36 bın pılotun 10 yıl ıçındekı uçuşlannı kapsayan bır başka IATA araştırmasında, tıbbi yetersızlık geçıren 26 olgunun analızınde, 10 enfarktus, 7 epüepuk bayılma, 6 senkop ve 3 hıpertansıyona baglı beyın kanaması olgulan rapor edümışüı (5) ABD Hava Kuvvetlerinde 120 mılyon saat uçuş yapılan 197887 ardsmdakı 10 yülık penyotta, uçuş sırasında ATY gosteren 23 olgu ıncelenmıştır Bu olgulann 7'sı epılepuknobet, 5ıkalp hastalıgı, 2'sı bobrek taşı, 1 'ı &ük, 11 apandısıt, 1 'ı pnomotoraks, l'ı beyın ıskemısınedenıyle uçagakumanda edemez hale gelmışlerdır, uçuş sırasında bıkıç kaybına ugrayanlann sayısı 14, olenlerın sayısı 3'tur (6) Pılot ve uçuş muhendıslerının uçuş sırasındakı ATY olaylan uzerınde ayrıntılı bır çalışma da Aix France tarafın dan yayınlanmıştır (5) 19681988 penyodunda uçagın yoneümınde gorev dlan 1800 kışırun tarandıgı ve 10 olayın ıncelendıgı çalışmada, 8 olayda bırer kışırun ve 2 olayda da tum kabın personelmın tıbbi yetersızlıge duştuklerı belırlenmıştır Aşağıda ozetlenen bu olaylar uçuş kazasına donuşmeden atlatılmıştır Olgu 1: 53 yaşında kaptan pılot, uçuşta taş±aru hıssetmış, ınışı tabben yapılan EKG değerlendırmesmde atnal übruasyon gorulmuş, ertesı gunlerde hsmı felç ve epılepsı nobeü geçırmış olan pılot uçuştan ayınlnvşür Olgu 2:54 yaşında kaptan pılot, uçuşta taşıkardı nedenıyle yetersızlıge duşnıuş, uçak en yakm meydana ındıntnış, panık ıçmdeh pılotta smus taşıkardısı, hıpertansıyon bulunmuş, sonrah testlerı normal çıkan pılot 2 ay dınlendırılmışür Olgu 3 ve 4 : 45 ve 50 yaşında uçuş muhendıslen 727/10 Y uçuş sırasında epüeptık nobet geçrmiş, tedavıye aknmış ve uçuştan ayınlmışlardır Olgu Sn6:40 ve 55 yaşında ıta pılot, uçuş sırasında mıde kanaması geçrmışler, duodenal ulser belırlenerek amehyat edılmış, 6 ay ısürahate ahnmışlardır Olgu 7:52 yaşında kaptan pılot; uçuş sırasında ani ve şıddeth başdonmesı nedenıyle uçağa kumanda edemez duruma gırmış, nrai labınntıus tanısıyla tedavıye ahnmış, 6 ay uçuştan ahkonmuştur Olgu 9:39 yaşında pılot, uçuşta halsızhk, dermansızhk. ayağa kalkamama behrulen uzerıne uıcelemeye ahnmış, hıpoghsemı belırlenerek 15 gun ıstırahat ettınlmıştır Olay 9 : 2000 yenne 5000 m olarak ydnhş kabm ba1 Room P Berıbaasal J et al Aır accıdents pdot experıence and smçlaması yapılan kargo uçağında tum kabm personelmde hı dısease lelalod ındıght sudden ıncapacıtatıon Avıal Space Envıron Med poksıye bağh rahatsızhklar ortaya çıkmış, bu arada navıgasyon 1988 59 27881 2 Hawkms FH Human Factors ın Flıght Gcwer Tfech Press 1987 Alhatalan olmuştuı 20 dahka sonra laık edüerek ekıbe oksıjen derahot England pp 77 79 venlmış, basmçlama hatası da duzelhlmıştır J Kulak LL Wıck RL Bdlıngs CE Epıdemıologıcal study on ın (lıqht aırhne püot ıncapacıtatıon Aerospace Med 1971 42(6) 670 2 OUy10: Çabuk bozulabüır nıtehkte 20 ton gıda mad4 Leıghton VVhıte RC Aııluıe püot ıncapacıtatıon ın flıght Aerosdesının korunması ıçın kullanılan kuru buzdan yayılan karbon pace Med 1972 43(6) 661 4 dıoksıt, havalandırma problemı yuzunden ium kabm persone5 Marlın Saınl Laurent A Ldvemhe J et al Chracal aspects of ın flıght ıncapacıtatıons ın commercıal avıatıon Avıat Space Envıron Med lmde mtoksıkasyona neden olmuş, baş a^nsı, sık soluk alma 1990 61 2S660 behrtılen uzerme acılen oksıjen maskelen kullanılmış, havalan 6 McCormıck TJ Lyontı 'I] Medıcal causes of ın flıght ın rapacıtatıon USAF expenence 19781987 Avıat Space Envıron Med dırma sıstemı uygun şehlde çahştmlaıak sorun çozulmuştur 1991 62 8847 ATY nedenı olan rahatsızlıklar nıtekklerıne gore tasnıf 1 Parmet A], Undervvood (î Reported mflıghı ıncapacıtatıon the eaılybırds of 1911 Avıat Sp,ıce Lnvıron Med 1987 58 276 8 edıldıgınde, gorece yaşlı olan sıvü pilotların uzıksel hastaliklar, daha genç olan askerı pilotların ıse fızyolojık problemler (veıtıgo G kuvvetlerıne baglı bılınç CBT'nın 10 2 2001 tarıhlı sayısının 15 sayfasmda yayınlanan DrGfiltekln Caymaz kaybı, barotravma) nede ımzalı "Uçakta ani ölömleTİn nedeni elektrik voltajının artması mı?" başlıkh yazı bılırnnıyle yetmezlığe duştuklesel referanslardan yoksun, afaJa ve anektodal nıtelıktedır rı gorulmuştur Genel de Uçuş doktoru olarak Hava Kuvvetlerının hava uslerınde, hava hastanesınde ve Hava ve ğerlendırmede uçucularUzay Hetamlığı Merkezınde gorev yapügım 25 yılda boyle bır nedene bağlanmış hıçbır kaza kınm raponı gormedım Yurtdışı eğıtımlerım ve katıldıgım büımsel toplantüarda da yuksek elektda kalp hastalıklan oranı rik voltajının uçak kazalanna yol açtıgma daır bır bılgı (bella kasten) bıze aktanlmamıştır Büımgenel populasyona gore sel dergı ve kıtaplarda da boyle bır kaza nedenrne rastlamadım Bır uçagın 10,20,30 mılyon dodaha duşuk, yaşam beklar gıbı ortalama maddı değerının olduğu, ıçındekı ınsana paha bıçüemedıgı, kaza nedenı olabılenülerı daha uzun bulunlecek en kuçuk unsurlann büe mıkroskop alüna alındıgı bır havacılık dunyasında bunun gozden muştur Bunun nedenlermkaçması veya gızlenmesı mumkun mudur'' Yazar ekonomı sınıfi yolcu sendromu olarak büınen den bın, uçuculann sağlık bızım derm ven trombozu" dedıgımız hastalıgı da, uçuşta bazı tuzlann alınmamdsına baglayılı hşıler arasından seçıüvermekte, yolculann aklını kanşürmaktadır yor oluşlanndan başlayan, Tum uçuş kazalan ıçınde ani tıbbi yetmezlıge baglı olanlann oranı %lden azdır (1404 olumlu uçak kazasından sadece 13'u ATY nedenıyle olmuştur) IATA ıstatısnklerıne gore uçuşta pılotun ATY olasılıgı 1 mılyon uçuşta 0 44'dur Bırden fazla pılotlu uçaklarda bır tıbbi problem yuzunden kaza olasılıgı 8 mılyon saat uçuşta 1, pılotun kalp rahatsızlıgı geçırerek ınkapasıtasyona gırmesı ıhümalı 20 mılyon saatte l'dır (1,6) Bu yaada uçuş murettebaünın ve ozellıkle de tek kumandaL uçaklarda pılotun tıbbi yetersızlıge duşme durumlanndah olası tehbkelerı ornekleyen olgular ve ıstaüstıksel sonuçlar ozetlenmısnr Ancak yazının bır eksıgı varsa, o da ulkemizdekı durumu gosteren araştırmalarla zengınleştinlememış oluşudur Keşke ılgılı kamu ve ozel loıruluşlann havacıhk tıbbi unıtelen bulunsaydı ve uflcemıze ozel durumlan belırleyıp onlem ve onerüer hazırlasaydüar Keşke Hava Kuvvetlerımızın yaptığı gıbı yıllık uçuş emnıyet toplantlan yapılıyor ve orada her şey tartışüıyor olsaydı Mutlaka var oldugunu ama kamuoyundan ve büım çevrelennden gızlendıgını duşundugumuz ani übbı yetmezlik durumlannın FVansız, Ingılız, Kanada, israü ve ABD kuruluşlan kadar şefiaf bır tutumla ortaya konulmasını dılerdık. Bugun uçuş aletlennın, havaalanı kolayhklannın ve tıbbi destek unıtelennın varmış oldugu mukemmel teknolojık duzeye oldugu kadar, saglıklanna ozen gostererek bıze emnıyeth uçuşlar saglayan pilotlara, uçuş ekıbıne, hava trafik ve uçak bakım personelıne şukran borçluyuz *Doç.Dr, Havacılık Tıbbi Dernegı Bşk. mceünguc@hotmaıl com Kaynaklar. UÇAKTA ANİ ÖLÜMLER ve her yıl bırkaç kez tıbbi kontrollerden geçen, problemı olanlann da gorevden alıkondugu bır sureç ıçmde bulunuyor olmalarıdır Dıger nedenler, kulturel ve sosyoekonomık duzeylennın yuksek oluşu, beslenme ve fızık kondısyonlarına ozen gostermelerı olabilır Aynca bazıla nnın kanyerlerını kaybetmemek ıçın hastalıklarını gızledıklerı ve bu nedenle daha saglıklı bır grup gıbı gorunduklerı de duşunulmektedır (1) Askerı ve sıvü havacdıkta püotlann ve uçakların ani kapasıte kayıplanna yol açan yuzlerce neden vardır Kaza nedenı olabılen ve bazüan püotun bayümasına, hatta olumune yol açan fızyolojık ve übbı unsurlar arasmda, "G kuvvetlenne bağh bıhnç kayıplan oryantasyon bozuklukldnvertıgo, gorsel ve vesübuler uluzyonlar, kalp knzı, epılepsı ve senkop" en onde gelenlerdır Hava Kuvvet lennde sık süc yapüan uçuş emnıyet toplantüarında boyle tıbbi, teknık ve ıdan nedenler tum aynnülanyla gozden geçınhr Sıvrihısar'dakı F16 kazasını, keza Yunan uçaklannın Ege deruzıne çaküma olayını vs hıçbır büımsel verıye dayanmadan, "bence yuksek elektrik voltajindandıf'dıye yorumlamak, gorev şehıdı olan Turk ve Yunan pılotlannın ruhlarını tacız, arkalannda bıraküklarını ıse tedırgın eder Turkkuşu püotlanndan olen ve yaralananlar hakkındakı bence 'h yorumlar da son derece afakıdır 1980'h yıllarda Hava Kuvvetlerımızın Eskışehırdekı 1 Ana Jet Ussunde F4 püotlanna uçuşta Holfer EKG baglayarak yapılan bır araştıımada sıfır artefaktlı çekımler elde edılmıştı Yuksek voltajlı elektrık bulunan ortamlarda bu mumkun olamazdı Havacılık übbı denüen bır büım dalı oldugunu arük kabul etmemız gerekıyor Uçuştakı ani olumler de dahü tum übbı sorunlar ve ınsan faktorunun rol aldıgı uçuş kazalan uçuş doktorlarının ügı alanındadır Yanı uçuş doktorlan ınsan yaşamını tehdıt eden her unsuıla ügüenmektedırler Büım sel temelı olmayan, araşnnlmamıs kanıtlanmamış savların, zümüerı kanştırmak ve gerçek kaza nedenlerıru goımemızı zorldşürmdktdn başka ışlevı yoktur Doç. Dr. Muzaffer Çetınguç, Havacüüc Tıbbı Dernegı Başkanı mceünguc@hoünaü com