Katalog

Türkiye'de bilimsel gelişme ve "Araştırma üniversitesi" ETİK DEĞERLER Mİ, YİTİK DEĞERLER Mİ? 1 0 Şubat 2001 tanhla Cumhunyet Bılım Teknık Dergısınde yayınlanan Prof Dr Metin Balca ımzalı "Turkrye büunsel arastırmalardd duraklama devnne gudı" başlıklı yazı ulkemn bazı onemlı gerçeldennı bır kez daha goz ler onune senyor Oncelıkle, Prof Bala Tuıiaye'de bıhmsel uıetıının olması geıekenın çok gerısınde oldugu konusnnda son derecede haldı Turkrye'nın uluslararası ındekslere kayıtlı dergıleıdekı yayınlannın yınnı yıl ıçmde 250'den 6000'e çıktıgına bakıp sevınmek gerçekçılıkten, büımsellıkten çok uzak bır davranıs olur Çunku, genel olarak baküdıgında bu gelışmemn Turkıye'de yeterh bır bıhmsel urenm ortamının yaratılmıs olmasına degıl, Prof Bala'nın da deginchgı gıbı daha çok akademık yukseltmelerle ılıskılendırılen yayın yapma ıhüyacından kaynaklandığı çok açık Turtayc'nın nufııs buyuldugu ıle orantılı bır bilimsel uretım potansryelıne ulaşabılmesı ust duzeyde bılım pohükasının degısurümesıne ve buna bagh olarak da bilimsel uretnne destek verecek yasal ve ıdan duzenlemelenn yapılmasına bagh. Duraklama? Her şeye ragmen, Turkıye'de uluslararası yayın geleneğının yerleşmesıne yonelık onemlı adımlann auldıgını da ka bul etmek gerekh Buyuk olçude kadro kaygıldnyld beslenen bu gelenegın, bılım polıhkasının destegı olmadan Turiaye'yı bilimsel ureum sıralamasında çok yukanlara taşıyamayacagı bır gerçek Ancak, Prof Balcı'nın yukanda sozu edılen dergının kapagına da yansıyan bilimsel araşnrmalarda duraklama" yaıgısının dogrulugu sorgulanabüır Herşeyden once, 2000 yılına aıt yayın sayıla nnı "Saence Cıtatıon Index" (SCT) kayıtlanna gore degerlendırmek ıçın erkendır Her yüa aıt yayın kayıtlannın ındeks kapsamına gırmesı ızleyen yılm Hazıran ayına kadar sarkabılır Prof Bala'nın sundugu Tablo l'ın ıncelenmesıyle "Dun yadakı toplam yayın sayıa"nın da 2000 yılında 1999'a gore azalmış oldugu ızlenımı edınüebüır Benzer olarak, Amenka, Japonya ve Fransa'nın da 2000 yüındakı yayın sayılannın 1999'a gore az oldugu goze çarpmaktadır Oysa, SCI kayıt lan yülara gore degerlendınldıgınde gerek toplam yayın sayılarının, gerekse bilimsel ureumın onemlı bır bohımunu gerçekleştren bu ulkelenn yaym sayüanmn her yü belırlı bır oranda artugı gorulebüır Turkıye'ye aıt sayılar da, dunyada kı toplam yayın sayısı ıle bırhkte onumuzdekı ayiarda artış gostereceknr Bu degışıkhk her hafta guncellenen SCI kayıt lannın ıncelenmesıyle ızlenebüır Ornegın, 5 Şubat 2001 tarıhınde yapılan guncelleme sonrasında, 2000 tanhlı "Tur key" adresh yayın sayısının 6256'ya ulaşmıs oldugu saptanmışür Bilimsel araştırma sayısmda durakladığımız teşhisi biraz erken. Artış eğılımı hala suruyor.... bazı unıversıtelerdekı artış oranının Turkıye ortalamasının uzennde, bazılannda ıse altında oldugu gorulmektedır Prof Balcı, bu farkhhklara bakarak ulke genehnde bır duraklama olmasına karşıhk, omegın Ortadogu Teknık Unıversıtesı'nın "dmamızmının" surduğu yorumunu yapmalctadır Bu unıver sıtenın 1999'da 350 olan yayın sayısı 2000 yılında 399 a ulaşmıs, yanı yuzde 14 artmıstır Buradan hareketle 'dınamızmı suren unıversıtelere" ozel statu verüerek, bunlann 'Araştırma Unıversıtelerıne" donuşturulmelen onerümektedır Ge çen yıllarda çeşıth platformldrda tarüşılan ozel statulu unıversıte fıkn zaman zaman mezunıyet sonrası egınmın (en azından doktora egıomının) de bu unıversıtelerde verümesı gerekhhgını kdpsdmışur Bu ozel statulu unıversıtelenn ısımlendırılmesınde ıse buyuk olçude uç buyuk şehırde yer alan unıveısıteler oncehk alnuşlardır Yukanda soz konusu edılen "dınamızm olçusu" esas ahnacaksa bu dınamızme sahıp tek unıversıte ODTU degıldır Ornegın JUcdeniz Ünivenite•i'nın 1999 dan 2000'e yayın aruş oranı ODTU'ye çok benzer olarak yuzde 15'dır Bazı "taşra unıversıtelerınde" ıse bu oran daha da yuksektır Orne G enei bır değerlendırme üe nufusumuzdakı her 10 000 bşıden sadece 3' u unıversıte ve yuksek okullanmızda bıhmsel çahşma ve eğıümle akademısyen olarak uğraşmaktadır Bu mesleğı seçıp surdurebdme cesaretı goste renlenn kendı ıçlennde ve dışlannda saygınlık ükesını korumak ve yuceltmek zoruruuluklan bulurunaktadır Utık, tum ınsanlann ınsanca yayam koşullannı yaraüna ve yakalama sureçlennde, hıç ödun vermeden uygulama ve uymd zorunluluğunu taşıdığı "ahiah değerlerın tumu" olarak tanım lanabıhr Bıhmsel etık ıse, tum akademısyenlerm oluşturduklan tahmın "paydaşlan ' arasında en ozenle uygulanması gereken temel deÇerlerdendır Dığer bır ıfade ıle, araşürma yaparken yaymlarken gereken ahlato yolu belırleme yanmda, bunu değerlendırme durumunda olanlar ıçm de aynı doğrultuda aJcademik etiği uygulama zorunluluğunu kapsamaktadır Bıhm ozgurluğu çerçevesındeh toplumsal ve bilimsel sorumlulukldr tum paydaşlann uyması ve taşıması gereken zorunluluklar ara smdadır Eükten soz edebılme hakkı, etık gerçeklenn gereğme uygun davranmasını bueruerın olmahdır Aksı davranışlar' etığı kendısme kalkan yapmış, ashnda yıtık değerlenn peşınde ko şanlann uğraşlan arasmdadır" Bu platformda yonetsel aynca hklar artık sadece formal dongunun sağlanmasmdakı duzenın araçlandır Temel amaç bıhmsel çalışmalarm nıtehk ustunluklennı korumak, bu platformdab bıreysel performansm ve uret kenlığın ust duzeyde tutuhnasını sağlamak, bıreylen motıve ederek daha ustun değerlen uretmelennı ve bunun da ulusal sınırlan aşarak uluslararası duzeyde ortak değerlen yakalaya büecek ustunluğe ulaştırmakur Ne yazık kı ulkemızde genelde sadece tum yoneülenlerın sorgulanması yonetenlenn ıse bu sorgulamayı ıstedıklen duzeyde ve boyutta yapabüeceklerı, ıs tedıklen ıfade ve uygulama bıçımı ıle de sergıleyebıleceklen, key6 uygulama ve engeîlemeler getırebıleceklen gıbı yanlış bır anlayış yedeşmışur Oysa tum uygar ulkelerce de benımsenen gunumuz anlayışına gore, "yonetenlenn yönetimi sistemleri" yerleştı nlmektedır Boylece ınsanlara "ben merkezli değü, Uk* merkeıli odaklaşmalar" benımseühnekte ve bunun temel gereklen oğreülmektedır Buna gore sadece çahşmalan ger çekleştırenlenn sorgulanması gıbı bır alışkanlık yenne, gunumuzde bu alanda gorev yapanlann da her şeyden once bır ta hm nıhu ve hder yaklaşımı ıle bu kurallara gore hareket etme zorunluluklannm da bulunduğu bır duzen kurulmaktadır Boylece tum katmanlardah yonetıcılere de objektıfve duygulardan uzak, hşısel çıkarlann egemen olamayacağı bır anlayışla sonımluluklannı yenne getırme ışlevlen yuklenmektedır Bıhndığı gıbı akademık yaşamı paylaşan tum ınsanlar yülarca sıstemlı olarak çahşır, uretır, bıhmın ve toplumun yararlanması ıçın yayınlar, sonra da behrh ılke ve kurallara gore duzenlenmış temel knterler doğruitusunda behrh aşamalara gelmek uzere kuramsal bır duzende başvurularda bulunurlar Butun bu aşamalarda kendüenne duşen ve zorunlu olduklan behrh bır periormansı gostererek, bu knterler doğruitusunda değeriendmhnelennı beklerler Işte bu, karşıhkh sorumluluk ve etık de dahıl tum kuralla n üe ışlemesı gereken bır sureçtır Bu ozel surecın behrlenmış bır stratejısı vardır ve hatta bu strateji, yasal değerlerle de behrh bır sısteme bağlanmışur Bu sureç bır bakıma bır akade nvsyenın omrunu verdığı hızmetm, emeğın ve urunlennın de sorgulanması ve penbrmansının değerlendınhnesıdır Bu ozdenetım mekanızması sonucunda da akademık hyakat değerlendmhnektedır Boylece soz konusu sureç ve gorevler tum platformlarda çok onemlı bır sorumluluk anlayışını geıekunr Hıçbırjun uyesının hayah senaryolar uretebıhne buna taraftar bulabüme gıbı bırgayretı ve ıstedığı zaman dıhmınde yanıtlamak gıbı bır hakkı da luksu de bulunamaz Bu hem yasal hem de etık bır smırlamadır Genel sonuç kesuıdır, tartışılamaz ve polemık konusu asla yapüamaz Iste dıkkatlen bu noktaya çekmek ıstıyorum gın Sftleyman Demirel üniverıitesi'nde yuzde 34 Gaziantep üni•enitesi'nde yuzde 48, Dicle üniversitesi'nde ıse %97'dır Buna karşı lık, aynı tablodakı verüere gore 2000 yüı yayınlannda 1999'a gore Hacette pe ünivenitesi'nde yuzde 0,4, An kaıa Unıvoreıtcsı'nde yuzde 5, Ege Unrversıtesı'nde ıse yuzde 17'hk bır azalma gorulmuştur Bu durumda, dınamızm olçusu esas alınırsa bu unıversıtelerden hangılerıne 'Araştırma Üniversitesi' statusu venlecekür' Mükemmeliyet merkezleri olmalı Oncekı paragraftd adı geçen buyuk unıversıtelerın Turkıye'nın bıhmsel uretımındekı çok onemlı yerı bu unıver sıtelenn kahtesı ve yetkınlıklen tarüşılmaz Ancak, yazdr gene ıyı tanıdıgı ornekten hareketle, Turkıye'nın bu seçkın unı versıtelennın butun bolumlennde aynı bilimsel kahtenın var olmadıgını duşunmektedır Dolayısıyla bu kapsamda değer lendınlen unıversıtelenn bazılannın butun olarak "Arasurma Üniversitesi" üan edılmesı ve degışmesı ozlemle beklenen bıhm pohükası çerçevesmde araştırmaya aynldn kaynaklann, dıger unıversıtelerın aleyhıne, agırlıklı olarak bu kurumlara aktanlması, ozellıkle bazı alanlardd dıger unıversıtelerde var olan araştırma potansıyehnı cıddı bıçımde baltalaya caktır Bu nedenle, kurumlann butun olarak ozel statuye kavuşturulması yenne her bılım alanında on yargısız olarak yapılacak, bıhmsel, objeküf ve kılı kırk yaran' degerlendırme lerle "mökemmeliyet merkezleri" behrlenmehdır Bu mukemmehyet merkezlerının buyuk bır bolumu gene bu "herkesın aklınddn geçen" kurumlarda yer alabılır Ancak, ulkenın degışık koşelennde bu statuyu hak eden araştırma gruplannın var oldugu da gorulecektır Dıger taraftan, Prof Bala'nın sundugu Tablo 2'de 71 unıversıte ıçın verdıgı sayılann toplanmasıyla da 1999 yüı ıçın 6487, 2000 yılı ıçın 6644 sayüanna ulasılmaktadır Bu sayılann Tablo 1 'den farkh olmasınm nedenı tarama yapılırken kullanılan kelımelerle ılgılı olabılır Ancak, Tablo 2'de gorunen de, Turkıye adresh yayınlardakı arüş egıhmının, bırkaç yıl oncesındekı kadar hızh olmasa da, surdugudur Prof Bala tarafından soz konusu yazıda sunulan venlere gore, Turkrye'dekı 71 unrversıtedekı yaldaşık 28000 ogretım uyesı sadece 6600 kadar yayın uretmektedır Gerek Unı versıtelerarası Kurul tarafindan yapılacak olan Doçenthk Sınavına başvuru ıle ılgıh duzenlemeler, gerekse unıversıtele^ rın akademık yukseltme knterlerını gehşunp, tınzhVde uygulamalan 'yayın sayısı/ogretım uyesı sayısı" oranının ortalama 0,24 duzeyınden yukan çekümesme onemh olçude katkıda bulunabıhr Bilim Politikası 2000 yılında yayınlanan Turkıye adresh yayınlann unıversıtelere dagılımı ıncelendıgmde, 6644 yayının yaklaşık uçte ıkısının uç buyuk şehırdekı 30 unıversıteye, uçte bınnın ıse dıger ülerdekı 38 unıversıteye aıt oldugu gorulmektedır Turkıye'nın bıhm pohnkasının behrlenmesınde de bu oran dıkkate ahnmalıdır Bıhmın sadece uç buyuk şehırde ureümı esas alınırsa, ulkenın araşürma potansıyehnın uçte bırı yok sayıbnış olacakür Dıger taraftan, bılım pohnkasının behrlendıgı kuruluşlarda bu 'uçte bınn" de uygun şekılde temsü edflmesı gerekhdır ProfDr Oğuz K. Başkurt Akdenız Üniversitesi Ogreum Uyesı E maıl baskurt@akdenız edu tr Jüri olarak nasıl davranmalı? • Jurı uyesının kendı alanı dışında olan bır adayın de ğerlendınlmesıyle karşılaşması halınde, kendını yeterh hıssetmedıgı ve alanı dışındakı bır konuda gorevı ıade yolunu 727717 Araştırma Üniversitesi Prof Bala'nın yazısmddkı Tablo 2'nın ıncelenmesiyle