Katalog

nışılmalıdır(9) 2) Uykulu süriicüler için öneriler Yorgunlugun uyaran işaretlerıne dıkkat edılmelıdır a) Araba kullandıgı son birkaç kılometreyı hatırlamıyorsa, b) Yolda sagasola sapıyor veya yolda ya da yol kenannda bulunan, surucuyu hız ve yol sının açısından uyaran bariyerlere çarpıyorsa, c) Dalıyor ya da dıkkatını toplayamıyorsa, d) Tekrar tekrar esniyorsa, e) Gozlerını açık tutmakta zorlanıyorsa, f.)Onunuzdekı arabaya çok yakın kullanıyor veya trafık ısaretienni kaçınyorsa, g) Başını dık tutmakta zorlanıyorsa, h) Aracı anı duruş ve kalkışlarla sarsa sarsa kullanıyorsa uyuma tehlıkesinin oldugunu bılmelısınız. • Sadece radyoyu açmakla yetinmeyın, pencereyı de açın ve onu uyanık tutmak ıçın diger "numaralan" deneyin. • Mola vermek ıçin güvenlı bir yer bulun •lYafikten uzak, guvenli bır alana gıdın ve kısa bir süre (1545 dakika) uyumasını saglayın • Eger gerekiyorsa kısa sureli uyanıkhk ıçın kahve vb kafeınh ıçecekler alın (kafeınin kan dolasımına geçmesı yaklaşık 30 dakika alır)(9) 3) Yol değifiklikleri: Anayollardakı hız kesıcı ve yol kenannı belirleyen barıyerler surucuyu yoldan çıktıgı an uyarabilir, Tekerlekler bu bariyerlere çarptıgında oluşan sarsıntı ve gurultu anayollarda, aracın yoldan çıkmasına baglı kazalan onlemede oldukça etlalı olabılır. Kazalardakı kesın azalma bılınmemekle birlıkte çalısmalar % 1570 oranında azalma bıldırmektedir Surucu bu bariyerlere çarpügında yorgun olabüeceginı duşunerek dınlenmebdır (9) *Doç.Dr Ege Unıv Tıp Fak. Adli Tıp A D Trafık Gonullulen Demeğı Başanı **Dr., Osmangazı Unıv. Tıp Fak. Adh TıpAD KAYNAKLAR 1 Polat 0, Inanıcı MA, Aksoy ME, Adlı Tıp Ders Kıtabı Nobel Tıp Kıtabevlerı, Is1anbul,2245,1997 2 lıegerD.Thecostofsleeprelatedaccıdents a report for the Natıonal Commıssıon on Sleep Dısorders Reseaıch Sleep Feb,17(l) 8493, 1994 3 Shocford SR et al, The epıdemıology of traumatıc death A populatıon based analysıs Arch Surg May. 128(5) 5715 1993. 4 Caldvrell MT, McGovem EM, Fatal ttauma A five year revıew uı a Dublın Hospıtal i r J M e d S a Aug,162(8) 30912, 1993 5 Gunaydın G ve ark, Selçuk Unıversıtesı Acıl Servısınde verılen adh raporlar ve bunlann hayatı tehlı ke kavramı yonunden degerlendınlmesı 8 Ulusal Adlı Tıp Gunierı Poster Sunulan Kıtabı, Antalya, 271 5, 1995 6 Altun G ve ark, Trakya Unıversıtesı Tıp Fakultesı Acü Servısme basvuran adlı olgulann ozellıklen Adlı Tıp Buhenı 2(2) 626, 1997 7 Gunduz T, Eşıyok B, Akbay M O, Osrrıan gazı Unıversıtesı Hastanesınde Adlı Olumler Goztepe Tıp Dergısı 15(2) 10812, 2000 8 http.//www,dıe,qov.tr/TURKISH/ISTATlS/Esq 2/TURKIYE/ulaşıml htm 9 http.//www.sleepfoundatıon.org/dctıvıües/da10 Horne JA Reyner LA, Sleep related vehıole accıdents BMJ 310 5657, 1995 11 Sagberg F, Road accıdents caused by drıveıs fallıng asleep Accıd Aııal Prev Nov,31(6)639 49, 1999 12 Laube I, et al, Accıdents related to sleepıness revıew of medıcal causes and preventıon wıth specıal reference to Swıtzerland Schweız Med VVochenschı Oct3, 128(40) 148799 1998 13 Horne J, Reyner L, Vehıcle accıdents related to sleep A revıew Occup Envıron Med May,56(5) 28994, 1999 14 Uoberes R et al Self reported sleepıness whıle dnvıng as a rısk factor for traffıc accıdents ın patıents wıth obstructıve sleep apnoe syndrome and ın non apnoeıc snorers Respır Med Oct 94(10) 9716 2000 15 Aldnch MS, Automobıle accıdents ın patıents wıth sleep dısordeıs Sleep Dec, 12(6) 48794, 1989 Zümrüt'ten akisler A. M. C Şengör Darwin, katılaşım kayaçların evrimi ve doğa bilimcinin marifeti Majestderinln araştırma gemisi Beagle 8Ikim 1835 tarihinde kuzeybatı Güney Amerika açıklarındaki Galapagos adalanndan (0° 90°B) şimdiki adı San Salvador olan James adası açığında demir attı. Cemi ada sulanna 15 Ekim'de girmif, 17 Ekim'de ilk önce en doğudaki Chatham adası (şimdi San Cristobal) ziyaret edilmişti. Cemi Ingiltere'den ayrılalı neredeyse dört koca yıl geçmiş, gemiye 22 yaynda hiçbir deneyimi olmayan bir doğa bilimci olarak binen Charles Darwin (18091882), geçen dört yıl zarfında elindeki birkaç kitap ve kişisel gözlemleriyle kendisini birinci sınıf bir gözlemci ve doğa yonımlayıcısı yapmayı becermişti. Ancak genç adamın olağan bir "iyi gözlemci" ve "iyi yorumcunun" ötesinde doğa ile hasbihalde bir dâhi olduğu yaptığı gözlemlerin türünden ve çıkardığı sonuçlann yeniliğinden anhşılmaya başlamıştı. Galapagos adalannda yaptığı gözlemler O'nun büyük şöhretinin temelini oluşturan evrim kuramının da ilk malzemesini oluşturmustur. Fakatjames adasında yapılan gözlemler, çok geçmeden yalnız btyolojinin değil, jeolojinin de bilgl hazinesine yepyeni bir kavram daha kattıl Tüm Galapagos adaları gibi tamamen volkanik kayaçlardan oluşan james adasında iki tane genç krater vardı. Danvin adada balık ve kaplumbağa avlayan Ispanyol balıkçılann yardımıyla önce derhal bu kraterleri inceledi. Kraterlerin güney kenarlan alçak olan asimetrik yapılan genç bilimciye, kraterlerin dış şekillerinin oluşmasında bölgede egemen olan Alize rüzgârlarının ne denli önemli bir rol oynadıklannı gösterdi. Bu arada, FreshWater (="Tatlı su") Körfezinde bulunan bir krater harabesi içinde Damin bir bazalt "gölü" keşfetmişti. Tabii ki bu "göl" artık katılasmış bazaltlardan oluşmuş, tâbiricâizse "donmuş" birgöldü. Grirenkli bazalt kütlesinin kalınlığı neredeyse yetmiş metreydi. Bu kütle içersinde Darvvin albit adı verilen ve bir sodyumalüminyum silikatı olan (NaAISişOg) sayısız miktarda feldspat* kristalinin olduğunu gözledi. Ancak genç bilimci, albit kristallerinin bazalt kütlesi içerisinde tekdüze bir sekilde dağılmamış olduklarını, albitlerin bazalt akıntısının alt kısımlarında yoğunlaşmış olduklarını farketti. "Bu beklenilenin tersinedir. Çünkü, eğer albitler kayaç içerisinde tekdüze birşekilde dağılmış olsalardı, içinde hava kabarcıkları çok olan bu alt kısımda, göreli olarak daha azgörülmeleri gerekirdi." Genç bilimci, büyük jeolog Baron Leopold von Buch'un (17731853) deneylerde sıvı haldeki bir magma içinde feldspatlann önce oluşarak dibe çöktüklerini anlattığını hatırlıyor. Feldspatın özgül ağırlığının 2,4 ile 2,58 g/cm^ arasında değiştiğini, buna karşılık volkanik camın özgül ağırlığının 2,3 ile 2,4 arasında değiştiğini düşünüyor. "Şüphe yok" diye yazıyor Darvvin. Önce kristalleşen albitler özgül ağırlıklarının fazla olması nedeniyle henüz sıvı olan lavın geri kalan kısmı içerisinde dibe çökmüşlerdir. Bu düşünceler genç bilimciyi keşfettiği bazalt gölünün başında birdenbire, yeknesak bileşimli bir magmadan bu şekilde bir "kristal aynlması" sonucunda değişik bileşimde kayaç türlerinin oluşabileceği fikrine götürüyor. Bu olay volkanik kayalarda oluyorsa, yerin derinliklerinde dev hazneler içerisinde yüzbinlerce, hattâ bazan milyonlarca yılda yavaş yavaş soğuyarak oluşan derinlik kayalarında niçin olmasın? Buradan Darwin'in verimli zekâsı O'nu magmadan soğuyup katılaşarak oluşan ve adlanna katılaşım kayalar dediğimiz tüm kayalann oluşumunda bu ayrılma olayının büyük bir önemi olması gerektiği fikrine götürüyor; bir sürü değişik kayaç türünün tek bir ana magmadan türeyebileceğini düşünüyor. Bu fıkirlerini Charles Darvvin, Beagle gemisi Ingiltere'ye döndükten sonra yazdığı ve Mafestelerinin Gemisi Beagle'in Seyahatının Jeolojisi (=The Geology of the Voyage of the H. M. S. Beagle) adını verdiği üç ciltlik eserinin ikindsini oluşturan Volkanik Adalar Üzerlne Jeolojik Gözlemler'de yayımlamıştır (Geological Observations on the Volcanic Islands, 1844). Büyük dâhinin dunyanın bir ucundaki tropik bir adadaki bir krater başında birdenbire aklına gelen ve nice fılizler üreten bu fıkirlerin bugün katılaşım kayaçlann oluşum ve evrimleri hakkındaki bilgilerimizin en temel unsurlanndan birini olduğunu söylemeye bilmem gerek var mı? Danvin bilgilerini gözlem ışığında belki de en eleştirel bir şekilde kullanabilen, gördüğü "yenilikleri" derhal farkeden ve bu nedenle de "buluş yapma" yeteneği bilim tarihinde ender görülen bir düzeyde olan bir dâhiydi. Gördükleriyle bildiklerini kafasında ayrı tutma ve birini diğeriyle denetleyebilme marifeti jeolojiden biyolojiye, jeolojinin pek çok alt dalından biyolojinin pek çok alt daiına, oradan coğrafyaya ve hattâ psikolojiye uzanan geniş bir yelpazede onun kalıcı buluşlar yapmasına, ölümsüz eserler venvesine neden oldu. Charles Darvvin insanoğlunun bilgi zenginliğini bugün bildiğimiz göz kamaştıran o muhteşem servet haline getirmesinde en önemli rollerden birini oynamış, kendisine insanlık olarak pek çok nedenden ötürü büyük şükran borcumuz olan bir büyük insandır. ' Potasyum (K), Sodyum (Na), Kahıyum (Ca), Baıyum (Ba) ve Alumnyum (Al) sılikotlardan olu}an bır mıneral gnıbu. Feidspatlar dunyo kobuğunda en bol bulunan minertıllerdir. 720/S admauıhlml Oramcekler neden uçaktan atlamamalı? Örumcek ıpegınden yapılmıs paraşutler, yagmur yagmadıgı sürece, ınanılmaz derecede saglam ve hafıftırler Ne var kı, yagmur yagdıgında bu paraşutler çekngınden yere çakılabilirsiniz Ancak şımdı Cornell Unıversıtesi'nden David Zax ve meslektaşlan orumcek agının ıslandıgında çekmesını engelleme yolundakı çalısmalannı tamamlamak üzere olduklanna ınanıyorlar Orumceklerın ağlarını örerken ana destek olarak yararlandıklan ıplik esnekliginin yanı sıra, çelikten guçlu oldugundan mühendislerin duşlerını susleyen bır malzeme nıtelıgı taşımaktadır Gelgelelım, bu ıplık ıslandıgında %55 oranında kuçulur Orumcek için bu durum yararhdır, çunku zamanla gevşeyen esb aglar yagmur yagdıgında kendiliginden eskı gergınlıgıne kavuşur Ancak muhendisler ıçın bu durum bırçok soruna neden olur Cornell uzmanlarından Zhitong Yang,"Üstu açılır bir arabada kullanılmadıklan surece, bunlann emnıyet kemerı olarak kullanılmalannın hıç bır sakıncası yok Ama bir paraşut soz konusu oldugunda, bu kesinlikle bir sorun demektır," diyor Orumcek agının çelikten farksız gucu ıplıgın yapısındakı kristalımsi dıkenlerden kaynaklanıyor Bunlann arasmdaki proteın ıslandıgında şışerek knstalımsı bolgelerin sırasının bozulmasına ve ıplıgın aşın derecede çekmesıne yol açabılır Zax ve ekıbı altm ag oren "Nephıla clavipes" turu orumcek ıpegının katı durumdaki nukleer manyetık tıtreşım tayundan yararlanmak suretıyle bu etkıyı araştırdı Sonuçta, çekmeye yol açan en olası nedenm yınelenen 11 amino asıt dızgesı oldugunu ortaya çıkarttüar Eger çekme gerçekten buna baglı ıse, o zaman bundan bir bıçimde yararlanılması da olası Asıl sorun, bu durumun tum aşın çeken ıpeklerde de geçerlı olup olmadıgı Ekıp amıno asıt engelinin yerine geçerek aynı derecede guçlu ve esnek, ancak sudan etküenmeyen benzer bir dızge yaratılmasını oneriyor Engehn geneük dizgesının başka bır dızgeyle degıştınlebılecegine ve tüm genin bakterilere ya da tutun bıtkılenne yerleştırılerek kitlesel bır ıpek uretımının sağlanabılecegine dikkat çekilıyor (ns, 28 Ekım)