Katalog

Deprem sırasında ne yapmalı? Sayuı Dr Ulkümen Rodopln ve Sayın Yrd Doç Dr Gorkan Ersoy tarafından kaleme alınan Cumhurıyet Büım Teknık Dergısı mn 16 Aralık 2000 Sayı 717 de Acü Tıp Derneğı ve depreme hazırlık çahsmalan adlı yazısını dıkkatle okudum Acü Tıp Derneğı nı 1995 yüından bu yana yaptık lan etkınlıklen ozluce tanıtan ve Afet Hekımlığı uygulamala nnda gozlenen kımı eksıklıklerı ışaret eden değerlı çalış malanndan oturu burada kutlanm Bu tartışma yazısı sozkonusu çaİLşmada değınüen bazı hususlann daha aynntılı şekılde ıslenerek kamuoyuna ıletılmesı bu konularda varolan tereddutlerı ortadan kaldırmak amacı ıle hazırlanmıstır dı Sarsıntı bıttı Karanlıkta dışanya çıktık Sarsıntı çok guçluydu tkı kolumla tutunarak guçlukle ayakta kalabıl dım Yan odada yatan oğlumun yanına gıtmek ıçın ıçgudusel bır hareketle yataktan firladım Ama kapaklanarak yer dustum' One arkaya sağa sola gıdıp gelen oda kapısından destek alarak ancak ayakta durmaya çabalıyordum' Korkunç brr uğultu ıle gelen bır ses duydum1 Bır sarsıntı başladı ' Karşı odada yatan krzıma dogru koştum Hemen kucagıma aldım Ûa adım attım kapı ağzında yere duştum korıdora gıdemedım AVRUPADA DELİ DANA Almanya ve Pransa da hayvan yemlerıne kerruk unu ve et unu katümasının yasaklanmasından sonra Bruksel de alınan bır kararla tum Avrupa Bırlığı Ulkeleıınde hayvanld nn kerruk unu ve et unuyla beslenmesı yasaklandı Ocak 2001 den ıhbaren geçerlı olacak bu yasakla amaç son haftalarda BSE (delı dana) nedenıyle ortaya çücan sığır etıne olan guven sorununu aşmak ve tuketıcıyı yenıden kazanmak Hâlen delı dana hastaüğınm yayümasmdakı en buyuk neden olarak hayvanlann bu yemlerle beslenmesı goruluyor Deli dana hastalığı nedir? BSE (Bovıne Spongıforme Enzephalopathıe) sığırların beynınde meydana' gelen bır değışımle ortaya çücan bır hastalık Hastalığın daha çok 24 ay ve uzerındekı yaşlarda olan hayvanlarda gorulmesı yaşla bağlantüı olarak gelıştığı nı duşunduruyor Kesın bır kanıt olmasa da ınsanlarda gorulen CreutzfeldtJakob hastalığıyla BSE arasında bır bağlantı üensuruluyor 01 01 2000 tanhınden ıtüoaren Avrupa Bırlıgı'nde yururluğe gıren (EG) Nr 820/97 sayüı yasayla sığır lann dogumundan et olarak pazara sunumu da dahü olmak uzere geçen surecın gereklı numaralandırma ve etıketleme sıstemlerıyle şeffaflaştmlması ve her an kontrole hazır olmasının sağlanması hedeflendı Fakat alınan onlemler bulaşıa çıfthk hayvanlan hastalüdannın yayümasını onlemekte yetersız kalıyor • Sarsıntı suresı boyunca yapılacak en dogru davranış yaşadığımız ve bulundugumuz mekanlarda emnıyetle sakDeprem sırasında uygulanacak eylem planında şu lanabılecegımız yaşam boşluklan na dogru hızla ve panoktalar yasamsal onem taşımaktadır mksız şekılde yonelmek ve deprem sonuna kadar bu ha• Deprem sırasında ük olarak P (bırıncıl) dalgalan cımlerde sığınmaktır Yeterlı yukseklıgı bulunan sağlam ka sonra sırası ıle yayılma hızları daha az olan S (ıkıncıl) ve yu nepe çekyat ve yatakların kenarlan ıdeal yaşam boşluklazey dalgalan ulaşır S ve yuzey dalgaları yıkıcı ozellık tan dır (Anoğlu Ergın Anoglu N Yümaz Gırgm 2000) Bu şıdıklarından P ve S dalgalannın yoreye gekş zamanlan ara rada yatıs pozısyonu vucudu olası enkaz parçaları ve dusındakı fark bır anlamda deprem sırasında yapabüeceğışen ağır eşyalann darbe etkılennı azaltmak amacı ıle yana mız eylemler (konuttan dısanya çıkma yaşam boşluguna dogru olmalı ve vucudun kafa kısmı ıse yastık battanıye ya yonelme sığınma vb) ıçın gereklı zaman aralığını tarumlar da kalın cıltlı kıtap ıle ozenle korunmalıdır Aynca solunum Bu buyukluk matematıksel olarak bağıntısı şoyle ıfade edılebüır yolunu sıva tozlarından koruMerkez üssünde depremi hisseden mak amacı ıle deprem sıra Dt= S ve P dalgalannın ge hş surelen arasındakı fark sn vatandaşlar arasında yapılan çalış smda (3060 sn) agız ve burunun solunumu engellemeR= ıncelenen yore ıle dep ma sonucuna göre can kaybı/yara yecek olçude ortulmesıne rem odagı arasındakı uzaklıkodak uzaklıgı km lanma olaylarının riskinin deprem dıkkat edılmelıdır Kuvvetlı sarsıntı bıter bıtmez bulunuV s V p = Sırası ıle S ve P sırasında binaları terkedenler ara lan mekân hazırlanan eylem dalgalannın ortam ıçınde yayıl planı gereğınce hızla tahhye ma hızlan (km/sn) (Ortalama desında arttığı ortaya konmuştur edılıı gerler olarak Vs~ 3 41 km/sn V p = 5 9 km/sn kabulu yapılmısnr Anoğlu Ergın Anoğlu N • Ahsap masalann altları depremde guvenılır yaşam Yümaz Gırgın 2000) boşluklan oluştururlar Bu ozellık tamamen ahsabın hfsel Formulden anldşüacdgı uzere zaman arahğı doğru ozellığı nedenı ıle sunekıhbarlı kınlma modu sergüemesındandoğruya odak uzaklıgı üe orantüıdır 17Ağustos 1999 den ve darbe yuklemesı altında yıkınünın çok anı olarak deprerrunde Istanbul ıçın (R= 100 km) sozu edılen zaman Dt belırlı yukseklıkten duşerek masayı etkılemesı dayanımı @ 12 5 sn hesaplanır Açıktır kı boylesıne kuçuk bır zamdn nın statık dayanımına kıyasla yaklaşık 1 5 ıle 2 katı olmasınaralığı ancak daha once çok aynntılı bıçımde planlanmış ve dan kaynaklanmaktadrr Bu oranı denetleyen bellı başlı bır kaç kere yerınde uygulanmış eylem programını deprem ozellıkler ahşabın turu nem ve yukleme dogrultusu ıle lıf sırasında belırlı bır başan ıle gerçekleştırme olanağını sağ aıasmdakı açıdır (Ahşabın kalıtesı dıger bır deyışle yogunlayabılır Dıger kelımelerle bu nokta sık sık kamuoyunda yılugu arttıkça tum dayanım buyukluklen de artmaktadır (Bınelenen depreme hazırlıklı olma nın temeknı oluşturmak ron Anoglu, Ergın 1981)) tadır • Bu konudakı lıteratur dıkkatle ıncelendığınde sağ• Kuvvetlı sarsıntının etkın suresı bır anlamda dep rem kınğının yırtılma suresı deprem sırasında bıreym davranış bıçımını denetleyen dıger bır temel buyukluktur Anı lan buyukluk ıse genel olarak depremın buyuklugu ve sısmık enerjının boşaldığı alanın jeomekanüc ozellıklerı ıle ya kından üıntüıdır Chang ve Krınıtzsky (Naeım 1989) çakş masına gore ornegın buyuklugu M=7 5 olan bır depremde zemınde merkez ussune 10 km uzaklıktakı kuvvetlı sar sıntının suresı 45 sn olarak belırlenırken aynı koşullarda deprem buyuklugu M=6da sozu edılen sure yaklaşık 15 sndır 45 sn suren yüacı ozellıktekı bır depremde (M=7 5) bınanın dışına çıküması fizıksel olarak mumkun değüdır Ancak gırış ve bırıncı katlarda oturan konut sakınlen kuvvetlı sarsıntı koşullannda bınanm dısına kaçabüırler Orta ve yuksek katlı bınalarda oturanlann deprem sırasında dışarıya kaçmalan bılınçsızce konut ıçınde mekan değıstırmele n kendı yaşam guvencelerı açısından son derece tehlıkelı bır davranıstır Unutulmamalıdır kı kuvvetlı sarsınhlarda ınsanlann yerdeğıştırmelen fizıksel olarak mumkun değüdır 17 Ağustos 1999 Doğu Marmara Depremı nde Izmıt te bulunan va tandaşlarımızın deprem sırasında hıssettıklerını belırten ıfadeler yukandakı savı doğrulamaktadır Bu ıfadelerden bır kaç ornek (Bır Kabusa Uyanmak Kocaelı Unıversıtesı 2000) aşağıda sunulmuştur "O kadar çok sallarayordu kı kalkmak mumkun degıl lam bır masanın ya da çalışma masasının altına saklanüması masanın ayağına süaca tutunarak deprem suresı boyunca hpırdamadan beklenmesı onenlmektedır (Levy ve Salvadon 1995) (Anoğlu Ergın Anoğlu N Yılmaz Gırgın 2000) Tekrarlanmalıdrr kı deprem sırasında bulunan hacmın panık ıçınde terkedılerek bınalardan dısanya çıküması ınsanlann can guvenlığı açısından fevkalade sakıncalı bır davranıstır Merkez ussunde Golcuk depremı hisseden vatandaşlar arasında yapüan tıtız bır çalışma sonucuna gore can kaybı/yaralanma olaylannın rıskının deprem sırasında bınalan terkedenler arasında arttığı ortaya konmuştur (Dedeoğlu Erengın, Pala 2000) Prof Dr Muh Ergın Anoğlu TM M OB Maden Muhendıslerı Odası Istanbul Şubesı Eskı Başkanı Kaynaklar ' Anoglu Erqın Arıoglu N Yılma? A O Gırgın C Deprem ve Kurtarma tlkelerı Evrım Yayınevı Mart 2000 Bıron C Anoglu Ergın Madenlerde Tahkımat lşlerı ve Tasarı rru Bırsen Kıtabevı 1981 Dedeoglu N Erengın H Pala K 17 Agustos Depremındp Gol cuk te Olum Yardlanmalar ve Yıkıntıda Kalmada Rısk Faktorlerı Tbp lurn ve Hehm Dergısı Cılt 15 Sayı 1 Ocak Şubat 2000 Levy M Sdlvadorı M Deprem Kuşagı Deprem nedır Ne de gıldır ' Çevıren Turgut Guıer Dogan Kıtap 2000 Naeım F (ed) The Seısrmc Desıgn Handbook Van Nostrand Reınhold NY 1989 Kocaelı Uraversıtesı Bır Kabusa Uyanmak Izmıt, Eylıil 2000 Deprem sırasında ne yapmalı7 Hastalık nasıl yayılıyor? Bugun ıçın hastalığın temel yayüış nedenı hastalığı taşıyan hayvanlann et ve kemüc unu olarak hayvan yemı urenmınde kullanümalan gorulmektedır Aynca hastalığın ana hayvandan yavrusuna da aktarüdığı büınmektedır Hay vanlann bırbırlenyle temasında ya da erkek hayvandan sperma yoluyla geçtığıne daır bır kanıt yok Ozellüde behr b organlar soz konusu hastaLğı yuksek tasıma nskıne sahıp 24 haftadan daha yaşlı sığırlann kafatası beyın gozler bademcıkler ve kemık üığı gıbı kısımldrıyld hastalığın buldşmıs olduğu ve koyun ve keçüerde hangı yaşta olursa ol sun dalaklan ozellüde buyuk rısk taşıdığı belırtüıyor Bununla beraber sut ve sut urunlennde BSE varlığına rasüanmadı Hastalüc eun pışırümesıyle ortddan kalkmıyor Avrupa da oldukça yaygın olan kedı kopek gıbı ev hayvanlannın da, hastalığı taşıyan hayvanlardan elde edüen yemlerle beslenmesı durumunda hastalığa yakalanıyor Ingütere'de kedüerde bu hastalüc gorulurken kopeklerde bu gune kadar bu hastalığa rasüanmadı 1 Ocak 2001 den ıtıbaren 6 ay sureyle geçerlı olacak karara gore, hayvanlann kemık unu ve et unuyla beslenmesı tamamen yasaklandı Hayvansal kokenlı yem yasağının yanı sıra butun bırlüc ulkelennde 30 aydan daha yaşlı butun sığırlann BSE testınden geçınlmesı zorunlu hale getınldı 30 aydan daha yaşlı olmasına rağmen test edümemış hayvanlar yetışürıcüerden 2001 de Avrupa Bırhğınde toplam 2 müyon sığınn ımha edümesı planlanıyor (yaklaşık 1 müyar dolarlık malıyet) Test nasıl uygulamyor ? Halen uygulanmakta olan en kullanüıslı ve hızlı test Zunch unrversıtesıne bağlı Pnonıcs ensfttusunce gelıştırüdı (BSE Test PnonıcsCheck) Tfest prensıp olarak hastalığa yakalanan hayvanlann taşıdığı spesıfik bır proteının jel uzennde goruntulenmesıne dayanıyor Hayvandan alınan beyın bır sure sındırım sıvüan ıçerısınde bekletümekte jel uze nnde elektroforez edümekte ve elde edüen bantlar fotoğraflanmakta Fotoğrafta Pnon proteını adı venlen proteıne aıt bantlan taşıyan orneklenn hasta olduğu arüasümakta Bu yontemle hastalığı taşıyan ancak belırtüen gostermeyen hayvanlann teşhıs edümesı de olası Yontem guvenüırhk açısından daha once kullanüan yontemlerle aynı olmakla beraber 78 saat gıbı kısa bır surede sonuç alınmaktadır ' Cemal Un, Unıversıty of Bonn Instıtute of Anımal Scıence 720/17