Katalog

Sözcüklerin savaşı: Yetenek mi, doguştan mı? I Dil yeteneği doguştan kazanılan bır yetenek mi, yoksa bireyin yaşamı boyunca ulaştığı en büyük başarı mı? Kırk yıllık ateşli tartışmaların ardından Roger Lewin, dil uzmanlarının henüz yolun başında olduklarını beiirtiyor. • nsanoğlu ozunde sozel bır yaraük Insanlann dunyası sozcuklerden oluşuyor oyle kı dılden yoksun bır ya şamı duşlemek bıle olanaksız Durum boyle olunca ın sanbılrmcüenn dılın neden ve nasü evrüdığını ınsanda dü yetenegının nasü gekşügını bulmak ıçın verdıklerı onca çabaya hıç şaşmamak gerek Tarıh boyunca dü yetenegının edınılmesıyle ügüı araşürmalar üa karşıt okul tarafından surdurulmuştur Bun lardan bırı dılın üpkı ekın gıbı salt toplumsal bır olgu oldu gunu one surmekte bu yuzden de onun egıbmın bır sonu cu olduguna ındnmaktadır Otekısı ıse dılın temelını oluştu ran dübügısı kurallannın doguştan edınılen bır şey oldugu nu savunmdktadır Bu yü her ıkı okul da yenı bulgular ortaya koyarak bu alana gosterüen ügının yenı bır soluk kazanmasına ve kendı yorumlannı kabul ettırmeye çalışarüar arasında yoğun bır goruş alışverışının yaşanmasına neden oldu Bu arada Noam Chomaky de kuramlannı dılın doguştan bır yete nek oldugunu savunan akımın 40 yılı aşkrn bır sure once ortaya çıkmasına neden olan kuramldnnı yenıden gozden ge çırme olanagını buldu Kımılenne gore bır guçsuzluk gostergesı olan bu sureç kımılen tarafindan gucun bu belırtısı olarak yorumldndı Kanşıklık bır olçude doguştan sozcugunun bıraz yanıltıcı olmasınddn kaynaklanıyor Chomsky nm de düm doguştan edınüdıgı yonunde herke sın kendıne gore bır savı var' sozcuklerıyle belırttıgı gıbı hepımızın beynınde doguştan gelen bır dil ogrenmemıze oldnak tanıyan bu şey oldugu su goturmez bır gerçek Ancak asıl sorun bunun dü ogrenmek ıçın doguştan kazanümış bır duzenek mı yoksa doguştan edınüen bır dübügısı mı oldugu' dübügısı oldugunu one suruyordu Chomsky boylelıkle otuz yü boyunca dübüım dunyasına egemen olan ve düın doguştan edınıldıgı goruşunu savunan okulun temelını Mdssachusetts Teknolojı Enstıtusunde atmış oldu Enstı tu nun onde gelen bır başka büım adamı olan David Pesetaky bu goruşun kanıtlanması çabalannı amaçlann amaa bıçımınde nıtelendrnyordu Bu arada düm ogrenme yoluyla kazanüdıgını savunan okul yok olmadı ama gıderek yaygırüıgını yıtıre rek azınlıgın savunduÇfu bır gonış durumuna gel dı Bu okulun gereksındıgı tek şey çocuklann düın her turlu ıncelüderını çevrelennde tanık olduklan dü karmaşasından ogrendıklen yonunde somut kanıtlardı Kalıfornıya Unrversıtesı ruhbüım uzmanı Elizabch Batea, Çok kışı bebeklerın ogrenmede zorlandüdannı ve çok karmaşık bır yapısı oldugu duşunuldugunde düın tum ıncelüderını ogrenebümelen açısından belleklennın ve ügı alanlannın yetersız oldugunu sanıyordu Bence bu dogru degü ve bu goruşun tersını destekleyen kanıtlar gıderek çogalıyor dıyor Omeğm son zamanlarda gelıştrnlen çağdaş bü gısayar ve ıstaustık yontemlen sınır ağlan ve düın edınımı konusundakı araşurmalarda son derece etküı oldu Sınır ağlan basıt ışlerın yapüması ya da belh dızgelenn belırlenmesınde tıpkı beyındekı sınır hucrelen gÜDi ışlev goren bügısayar ışlem sureçlerı ya da algorıtmalardır Guney Kalıfornıya Unrversıtesı sınırbüım uzmanlanndan Mark Seidenberg e gore bu ışlem sureçlerının en onemlı ozellıgı bunlann bır bakıma karman çorman gırdı verüennden yapısal duzenler turetme yete negıne sahıp olmalandır vunan okul egemendı O srralar Pennsylvanıa Unrversıtesı nde genç bır araştırmacı olan Chomsky bu açıklamayı doyurucu bulmuyor bır çocugun dılın karmaşık ve soyut yapısını yaşamının çok erken bır evresınde hem de oylesıne kısd bır surede nasıl olup da kdvrayabüdıgını anlamaya çalışıyordu Çocuklara dü sıstemlı bır bıçımde ogretümez yalnızca gramatık ya da gramatık olmayan bır dızı konuş mayla karşı karşıya kalırlar Ustelüc bu da genellıkle eksıktır Ama çocuklar yıne de aynı dübügısınde bırleşırler Uyannın yetersızhgı goruşunden yola çıkarak Chomsky çocuklann beyınlerrnde düe yonelık temel bır yapıyla dunyaya gelmış olmalan gerektıgını duşunuyordu Çocugun ogrendıgı tıpkı ıskeletoı uzennı orten et gıbı onun karşı karşıya kaldıgı düdır Chomsky 1957 de doguştan edınüen dübügısı kuramını ortaya koydugu Sozdızım sel Yapüar başlüdı bır kıtap yayınladı Bu btapta üpkı organlar gıbı dırımsel olan ve doguştan edınılen evrensel bır Bilgisayar ve beyin Bu aglardan hıçbırı gerçekte düı ınsanlannkını andıran bıçımde ogrenmemış olsa da bunlann düm krmı yapılannı tanıma açısmdan son derece başanlı olduklan gorul muştur Bu durum Seidenberg ve otekı büım adamlannı m san beynınm genış bır alana yayılan sınır aglan sayesmde çocuklann karşı karşıya kaldıklan turde karman çorban gırdüerden düı ogrenebüdıgı olasüıgı uzennde duşunmeye ıtmıştır Rochester Uruversıte^ı nden Elissa Newport, Richard Aslin ve Jennifer Safiran bu tur dü oğrenımının yal nızca bır olasüık degü buyuk bır olasüık oldugunu ortaya koyan basıt ancak son derece etküeyıcı bır araştırma ger çekleşürdüer Araştırmada bügısayar kokenh tumcelerle karşı karşıya gelen bebeklenn tek tek sozcuklerın smırlan m bekrleyebüdıklenne taruk olundu Sozcuklerle sozcuk aglan arasında bır ayvnm yapabüme yetısı düm ogrenümesı ve kullanımında can alıcı bır rol oynar AraşUrmacüar bu yeünm olçulebüecegını sozcuklen oluşturan ymelenen ses dızımlennm bır sozcukle bır sonrakı sozcuk arasında olu şan gehşıguzel ses dızımlennden çok daha sıklüda ortaya çıktıgını one suruyorlar Bu goruşlermı sekız ayhk bebeklere üa dak±a boyunca her bırı uç heceden oluşan anlamsız dort sozcuk dırüeterek smayan uzmanlar bebeklenn yenı hece dızımlerını çok daha ozenle dınleme egüımı gosterdüdenne tanüc oldular Bu deney sonucunda bebeklenn yalnızca üa dakı kalüc kısa bır sure ıçınde hangı heceleı m sozcukler arasın da sınır oluşturabüecek derüı yenı oldugunu kavrayabüdüc lerı goruldu Bu da onlann guçlu ve son derece hızlı ıstaus tıksel bır tumevanm yetenegme sahıp olduklannın çarpıcı bır gostergesıydı 1950lerin tezi 50 lı yülarda uzmanlar arasında dürn ogrenüdıgını sa •|^j^ln beyninde, doğtiftaıt 720/18 yeteneği olduğudur. Gelgelelım Saffiran ve ekıbınm bu goruşu kımı çevrelerm tepkısme yol açü Massachussetts Tteknolojı Enstıtusu büışsel uzmanlarmdan Dü İçgudusu adlı yapıtın yazan