Katalog

• * *.* lc'y»'*. £ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ' •" ' Duygusal zekâ: Duygu mu, zekâ mı? Duvau+zekâ mı? Isterseniz sorular sormayı biraz daha sürdürelim ve yukarıdaki başlığa şu soruları da ekleyelim: . • "Zekâ" duygusal olabilir mi? • "Duygular" zeki olabilir mi? • Duygusuz zekâ ne işe yarar? • IQ'nun boyutları, EQ'yu kapsar mı? • IQ mu, EQ mu daha önemlidir? • EQ, IQ'yu yönetebilir mi? • Yaşamda "başarı" hangi zekâ ile açıklanıyor? • Peki... ya hem başarılı hem mutlu olmak için ne gerekiyor? • Sizin IQ'nuz kaç? EQ'nuz kaç? Kaça kaç galipsiniz? Kaça kaç yenik? Binnur Yeşilyaprak (*) ugun bir beyinfirtınasıyapalım ve tüm bu soruları tartışakm. Şu anda belli yanıtlannız var mı? "Evef'se, yazıyı okumayı sürdürünüz lutfen. Çunkü yanıtiannız yazının sonunda degişebilir. "Hayır"sa yazıyı okumayı surdureceksiniz dogal olarak. Çünkü böyle ilginç bir konuda yanıtsız kalmak size yakışmaz! "Zekâ nedir?" sorusu insanı anlamada ve tanımlamada davranış bilimcüer tarafindan sorulagelen en eski sorudur belki de. Soru eskidir ama sürekli olarak yeniden soruldugu, verilen yamtiann da sürekli degiştigi ve tartişmalann güncelligini sürdürdügü için hiç eskimeyen bir sorudur. 2O.yüzyılın başlanndan itibaren bu soruya verilen yanıtiara kısaca göz auldıgında zekânın tek bir genel yetenek oldugu görüşü (tek etmen kuramı); genel yetenek ile birlikte özel yetenelderden oluştugu görüşü (çift etmen kuramı) ve farklı alanlardaki yeteneklerin toplamı oldugu görüşü (çok etmen kuramı) günümüze dek ileri sürülen görüşler olmuştur. Ancak zekânın "genel yete' nek" oldugunu kabul edenler büe bu genel yetenegin "ne" oldugu konusunda anlaşamamışlardır. Onlara göre zekâ "soyut düşünme" "problem çözme" "muhakeme" "uyum sağlama"... yeteneklerinden birisidir. mize girmiştir. v gan edılen bu kitap için' 'mükemmel bir kitap, çok ilginç, çok sevoüm." sozleriyle onun önemini ve degerini teslim etmıştir! Duygusal zekâ; bireyin, "duygularını zekıce, duyarlı, yararlı ve bilgece bir tarzda kullanabılme yetısi" olarak tanımlanabilir. Uzmanlar "duygusal zekâ"yı, duyguların gücunu ve hızlı algdayışını; insan enerjisı, bilgisi, üışkileri ve etkisının bir kaynagı olarak duyumsama anlama ve eüan bir biçımde kullanma yetenegi olarak kabul etmektedır (2,3). O halde, sadece duygulara sahıp olmakyeterlı degildir. Duygular her üısanda vardır Duygusal zekâ; kendimizin ve başkalannın duygularını tanıma ve değerlendirmenin yanısıra, duygulara ilişkin bilgileri ve duyguların enerjisını gunlük yaşamımıza ve işımıze etkın bir biçımde yansıtarak onlara uygun tepkıler vermemizı saglar Buna gore; eger ış, egıtım ya da özel yaşamımızda ıstedıgımiz sonuçlara ulaşmak ıçın duygularımızı ıstedıgımiz yonde ve akıllıca kullanabüıyor ve ıstedıgımiz sonuçları elde edebilıyorsak kendımize "duygusal zeki" diyebiMz. Duygusal zekâ hangi yetenek alanlarını kapsıyor? Duygusal zekânın kapsamına giren yetenekler genel olarak beş ana kategoride toplanmaktadır (3, 4, 5). 1) Özbilinç (selfawareness): "Benlik büinci" olarak da ifade edilebürr Kendını tanıma, kendi duygulannın farkında olma ve dogru değerlendırme yetenegi Bir duyguyu oluşurken farkedebilme, duygusal zekânın temelini oluşturur. Bu bir bakıma psikolojik içgorudur. 2) Duygulan yönetebilmek (Emotional selfregnlation): Duygulan uygun biçimde yönetebilme, denetleyebilme yetenegi. Bununla kastedüen, ne tutkulann kölesi olmak, ne de duygulan bastırmaktır. Kastedilen duygulan dengeli, uyumlu biçimde ortaya koyabilme, gerektiginde "doyumun, hedefe yönelik olarak kişinin kendisince, ertelenmesi" olarak ifade edebilecegimiz "duygusal özdenetim"dir. 3) Kendinl hamkete geçirebilme (Motiration): Duygulan bir amaç dogrultusunda harekete geçirebilme, içsel güdülenme. Motivas.; yon, bir işe başlamanın ve sonuna ', kadar götürebilmenin anahtarıdır. Teknik olarak, enerjiyi belli bir amaç ugruna, belli bir yönde harcamaktır. Duygusal zekâ bagla, mında ise, duygusal sıstemimizı aracı olarak kullanarak bir işi başlatmak ve bitırmektır. 4) Bafkalannın duygularını anlayabilme (Empathy): Kendını başkalannın yerıne koyabüme yetenegi. Empati, başkalan ile ilişkı kurmada temel yapı taşıdır Kokenı, "özbüinç"tır Kendi duygulanmıza ne kadar açıksak, başkalannın duygulannı okumayı da o kadar ıyi becerırız. 5) tlişkUeri yürütebilmek (social skills): Etküi kişileıarası iliş kiler kurabılme ve surdurebilme yetenegi. Sosyal becerüere sahip olma. Bu yetiye Goleman "sosyal B Duygusal Zekâ Nedir? "Duygusal zekâ (Emotional Intelligence" terimi ilk olarak 1990'da Harvard Unıversıtesı'nden psikolog Peter Salovey ve New Hampshire Umversıtesi'nden psikolog John Mayer tarafindan kullanılmıştır (2). Başan için onemli gorulen "empati, duygulan ifade etme ve anlama, mizacı kontrol etme, bagımsızlık, uyum sağlayabilme, begenilme, kişilerarası sorunlan çozme, sebat, sevecenlik, nezaket, saygı.." gibi duygusal nitelikleri betimlemek için kullanılan bu kavramın "şöhret" olması, ancak 1995'de psikoloji alanında doktorah gazeteciyazar Damial Golman'ın "Duygusal Zekâ" kitabını yayınlaması ile gerçekleşmiştir (3). Işte bu kitapla "Duygusal Zekâ" Time dergisinin kapagmda boy göstermiş, okullardan şirketlere dek yönetim odalannda sohbet konusu yapılmış, ünü Beyaz Saray'a kadar uzanmıştır. ABD Başkanı Clinton, eşi Hillary tarafindan kendisine arma 2O.yüzyılın son çeyreğinde bu konudaki "kabullenme"lere bakıldıgında egitimcilerin zekâyı "ögrenebilme yetenegi" olarak gördükleri, psikologların ise bireyin çevresine uyum gucu ile zekâ duzeyi arasında onemli bir ılişki bulundugu goruşunu benimsedikleri söylenebilir. Ancak "başan"ya odaklanan bir sistemde, klasik anlamda zekâ deyince bugün de daha çok matematik, fen, mantık, dil gibi alanlardaki yetenekler anlaşılmaktadır. Uzmanlar bu alanlardaki kapasiteyi tanımlamak için "akademık zekâ" terimini tercih etmektedırler (1). Ancak yaşamdaki başarı ve mutlulugun sadece okulda en yüksek notlan almakla saglanamadıgı gerçeginı goren uzmanlar gıderek zekânın "sosyal alandakı yetenekler" ve son olarak da "duygusal alandaki yetenekleri" de kapsaması gerektigini kabul etmişlerdir. Işte "duygusal zekâ" boyle bir sureçte 1990'larda gundemı 698/4