Katalog

Yer içi ve jeofizik: Tarihsel gelişim Modern bilim ve teknoloji sayesinde yer içinin gizemini aydmlatmada epey mesafe kaydedildi. Y yogunlugunun, suyun 5,48 kaü oldugunu ve bu değerın yeryuzunde bulunan kayaçlann ortalama yogunlugunun neredeyse ıh kati oldugunu bulmuştur Kaşıf ıklım büıma, cografyacı ve hatta jeofızıkçı Baler" adlı yapıtında, Yerkure'yı tutan kuvvetın gravıte kuvron Friedrich Von Humboldt (17691859)'un kışısel gıFerhat Ozçep ve Şahin Akkargan (*) vetı oldugu ve merkezkaç kuvvetının bır sonucu olarak, rışımlerı sonucu 1830'lu yıllarda Magneük Gozlemevlen dunyanın çapının ekvatorda kutuplardakınden 1/229 kat dunyanın bekrlı yerlermde kurulmuştur Buyuk matemaer Bılımlen'nın tanhçesıne donup bakügımızda, daha fazla olması gerekügını beürtmışür Newton ve Rıctıkçı Karl Ferdinand Gauss (17771855), 18071855 ınsanoglunun yerkureyı bıkmsel anlamda modelher'ın gozlemlerı sonucu, üası de gravıtenın ekvatorda yüllan arasında Gottıngen Unıversıtesı Rasathanesı muduleyıp ıfade etme ve ekonomık yarar sağlama çaazaldıgı goruşunde bırleşmışlerdır ru olmuş ve bır yuzyüdan fazla kullanılan çok duyarlı bır bası ıçensınde oldugunu goruruz Tarıh boyunca mate magnetometre ıcat etmıştır Gauss aynca, 1836'dan Daha sonra Fransız jeodezık araşürma grubunun matık, fizık ve kımya bügınlerının devrım nıtelıgındekı 1841 'e kadar tum Avrupa'da rasgele magneük gozlemleAkdenız kryılanndan, Manş Denızı Adalannın kıyılanna bulgulan, dıger pek çok alanda oldugu gıbı yer büımlerın koordıne edıldıgı Magneük Araşürma Dernegı'nı de kadar olan araştırması, 1718 yılında araşürma başkanı rınde de onemlı üerlemelenn kaydedılmesme, yerın fızı(Magnetıscher Vereın) kurmuşrur 1835'de Gauss, yer Jacques Caasini (167717 56)'nın açıklamasıyla tamamgıne yonelık yenı kavram ve goruşlenn ortaya çıkıp olmagneük alamnın dıpolden turemeyen kuçuk bır alana lanmıştır Araşürma sonucunda Cassını, Newton'un tahgunlaşmasına yol vermıştır Bu amaçla yer ıçının anlaşüsahıp oldugunu keşfetmıştır mmlennın aksıne dunyanın şekhnın yumurta gıbı (elıpsomasına yonehk, tarıhte devnm nıtelıgınde olan onemlı bııd) oldugunu açıklamışür 1735 yılında ıse uç Fransız mahmsel araştırmların gelışırnını kronolojık olarak ıfade et XVIII yuzyıl sonlannda buhar gucuyle çalışan pommeyeçalışük. ,,•, 5*" paların kullanüması madenlerde kazı yapüırken daha derıne ınme ımkânı sağlamışür Sonuç olarak yerın ıçıne ınüYerkuremızın büımsel olarak andıkçe sıcaklıgın artügını olçebılme ımkanı sağlamışür laşılmasına ılışkın ük goruşler, M O VI (1800'lerın ük yülan 500 m yer ıçı derınlığene ınümıştır) yuzyılda başını unlu matemaükçı Pisa1797 yılında Iskoçya'da James Hall (1761 1832) kayaç gor'un çektıgı bır gurup büım adamı enyıklerını yuksek ısıda erıüp, bırleşürıp .krıstalıze edetarafından ortaya atılmaya başlanmıştır rek deneyler yapmaya başlamıştır 1830 yılında maden Esasen Ege'nın Samos Adası yerlısı lerde olçulen eksüapole edılmış sıcaklık artışı en az 80 olan Pısagor ne yazık kı Italya'nın gukm dennlıktekı bılınen kayaçlann erıme egrılerı ıle ortuneyındekı bır Yunan Kolonısı'ne surguşur Ergımış bır kaya rezervuan uzerındekı ınce katı bır ne gonderümıştır Pısagor dunyanın yerkabugu modelıru ıçeren bır Yerkure kavramı tarüşılyuvarlak oldugunu savunuyordu çunmışrırBunlar 1838 yılında Cambrıdge'de matemaükçı ku ay rutulması esnasında dunyanın ay olan William Hopkins ın açıklamalanyla son bulmuştur uzennde daıresel bır golge oluşturduHopkıns yer gel gıtlennın olmadıgını (Eartiı tıdes) ve gunu gozlemlennştı M O III yuzyılda Str haac Newton (16421727) dunya eksenınde, guneş ve ayın etkısı ıle meydana gelen Iskendenye'dekı kuruphanenın ıkıncı B e n 0 Gutenberg (18891960) yonlenme kaymalarının oldugunu ve dunmuduru olan Eratosthenes, yaz mevsımı ortalanndakı yanın en az 1600 km derınlığe kadar kaü bır gun dunyanın çapını hesaplamışür Bu hesaplamayı tematıkçı Pierre Louis Moreau olması gerekügım ortaya koymuşrur gun ortasında guneş ışıgının Iskenderıye'ye gelış açısı ıle de Maupertuis (1698 1759), PiYer'ın ıçıyle ılgüı en buyuk ve onemlı buAswan'ın 750 km guneyı, yanı Yengeç Donencesı'nın buerre Bouguer (1698 1758) ve luş XIX yuzyılın sonlarında 'sjsmografm lundugu yerdekı guneş ışıgının gelış açısı arasındakı farkAlexisClaude Clairaut (1713 keşfiyle meydana gelmışür Sısmograf bır tan, dunyanın yuvarlak oldugu on kabuluyle hesapldmış1765) kendılerıne Kralıyet Bılım deprem sonucu oluşan yer harekeünı suür Daha sonrakı donemde ıse Ronesans sonrasına kadar Akademısı (L' Academıe Royal Des reklı olarak kaydeden bır duzenekür SısYerkure nın şeklı ve ozellıklenyle dgılı kuçuk üerlemeler Scıences) tarafından maddı olanak mograf ıle uzaktakı depremlerın ütreşımkaydedılmıştır sağlanarak, Peru ve Lapland'dakı lerını ük olarak Ingılız fızıkçı Jamea enlemlenn derecelerını araştırmak XVI yuzyılda Ingılız Donanması'nın yukselışı ve Evrlng (1856 1935) Tokyoda çakşırken ve karşılaşürmak ve de Yer'ın esas Amerıka kıtasının keşfi gıbı olaylar açık okyanuslarda ko1880 yılında kaydetmışür 1889 yüında Jaşekbnı bulabılmek ıçın yola çıkmışnum belırleme konusunda buyuk gehşmelere esın kaynaponya'da meydana gelen deprem, kazaylardır Lapland'dekı araştırma 14 ay gıolmuştur 1576yüındaLondra'dadenızcüıkmalzemelela Almanya'dakı çok hassas bır gravımetre ıçınde tamamlanırken Peru'dakı n satan Robert Norman mıknaüsın ıgnesının yatayla tarafından kaydedümış ve bu da deprem araşürma tam 9 yıl surmuştur Araşolan egım açısını dıkkatlıce olçmuştur Aynı gozlemı 1580 dalgalannı tum dunyayı dolaşügını kamtlanrmanın sonucu, Newton'un dedıkyılında emeklı Denız Komutanı William Borough (1536Korf ftnttnond Coııu (1777185 mışür 1895 yılında Ingılız John Milne lerıra dogrulamıştır yanı Yerkure1599) daha da hassas bıçımde yapmıştır Magnetızma ko(18501913) onbeş yü sonra Japonya'da depremler uzerımızın kutuplardan basık oldugu kabul edümıştır Maupernusunda kı aynı merak, Kralıçe Elızabeth'ın doktoru olan ne çalışnktan sonra, dunya çapında bır sısmık netvvork tuis, Bouger ve Claıraut çalışmalan sırasında Yer'ın çeWilliam Gilbert'ı (15401603) cesaretlendırmışür Wılkurmak ıçın Ingütere'ye donmuştur Mılne kayıtlanm, Italkım kuvvetı konusunda uzmanlaşmışlardır Claıraut gravılıam Gübert, Yer'ın magnetık alamnın mıknatıstaşından yan sısmık ıstasyonlanyla ışbırlıgı ıçersınde tutarken, Hıntenın enlemle degışımı arasındakı ılışkıyı saptamış ve Bo(magnetıt) yapılrruş bır kure etrafına konan magneuk ıgdıstan Jeolojı Kurumu eskı başkanı Rlchard Dixon Olduguer'de Peru'da kı araştırmasında yuzeye yakın kayaçnelerle modelıru oluşturmuştur Sonrasında Norman ve ham (1858 1936) bu kayıtlardan yararlanarak 1906 yılınlarının yogunlugunun gravıte ve yukseklık uzerındekı etBrough'un olçumlerı 1622 ve 1635 yülannda tekrarlanında dunyanın tam zıt tarannda meydana gelen ıkmcü kısmı keşfetmıştır ca gorulmuştur kı Londradakı magneük egım açısı 50 yd "transverse (shear) dalgalannm" Yer'ın çekırdegınden ıçersınde 7 dereceden fazla degışmıştir Bu jeomagneük 1744 yılında Ingılız astronot Royal Nevll Maskelygeçerken yavaşladıgını açıklamışur Oldham aynca bagü alanın dınamık bır yapıda oldugunu gosteren dıkkate dene (1732 1811) ıkı nokta arasındakı en kısa mesafeyı, hızlar ve bundan dolayı yenn dışı kabugunun yogunluklager bır gozlem olmuştur gokyuzundekı sabıt yüdızları referans alarak olçmuştur nna dayanarak yerkabugunun dunyaya kıyasla çok çok Iskoçya'da ızole edümış Schıehallıon dagının her ıh yaBoylamın belırlenebılmesı ıçın ıse zamanın kesm kuçuk kalınlıkta olacagım soylemışur nında konumlanmış ıkı çekul dogrultusunda duşeyden olarak olçulebümesı gerekıyordu 1670 yılında Fransız uzaklıgı olçmuştur Bunlann bagıl gravıtasyonel çekımınYerkure'ye aıt metalık bır çekırdegın varlıgı Geze'Acadâmıe Royale Des Soences' (Kralıyet Bılım Akademıden dolayı, Maskelyne Yer'ın ortalama yogunlugunun, olgenımızın yogunlugunu oldukça buyuk hesaplayan Cası), Jean Richer (16301696) adında bır golbılımcıye çum yaptıgı dagın ortalama yogunlugunun ıkı kaü olduvendishden bu yana, bır yuzyıdan daha fazla bır zamanmaddı olanak saglayarak, Fransız Guyanası'ndakı ıdarı gunu soylemışur Daha duyarlı bır belırleme, agırbklan dan ben soylenmektedır Alman jeofizıkçı Emll Wiecbolge merkezı olarak büınen Cayenne'e gondermıştır bılınen ıkı kutle arasındakı çekımın hassas olarak olçulhert (18611928) meteontlenn bırleşımmı ve metorıtlerBurada Richer, Parıs'e gore ayarlanmış bır sarkaçlı saatın mesınden yola çıkarak Nevvton'un 'yerçehm sabıtı'ra ol dekı elementlenn dagılımını goz onune alarak, demırnıgunde 148 sanıye gerı kaldıgını fark etmışür 1687 yılında çen Henry Cavendish (17311810) tarafından XVIII kel kanşırm bır yer çekırdegın varlıgını üerı surmuştur Sır ISMC Newton unlu yapıü 'Pnncıpıa' sını (Doğa Yasayuzyılın sonlarında yapmıştır Cavendish, Yer'ın ortalama Daha sonra 1909 yılında Oldman tarafından yanlış olarak lannın Matemaüksel Hkelen) ortaya koymuşüur Bu "Dke 698/20