Katalog

Minik teknoloji uygulamalan Mikroçip küçüklüğünde laboratuvar cihazı mümkün mü? Doğan Yücel(*) V Zümrütten akisler A. M. C Şengör Hakem sistemi ve yararları Ve nihayet altı aydan fazla bir zamandır bana nefes aldırmayan iş bitti! 1998 yılında Amrlkan feolofl Cemlyetl'nin Kanada'nın Toronto şebrinde yapılan yıllık toplantısında Kanada feolojl Servisl araştınalanndan Ricbard Emst ve Ken Buchan bir sempozyum düzenlemişlerdi: Eski manto sorguçları nasıl tanınır? Benden de bu konuda bir katkı istendiydi. Ben manto sorguçlannın topoğrafyaya yaptıkkm etki ve bunun jeolojik zabıtta nasıl görundüğü konusunda bir tebliğle katıldım sempozyuma. Sempozyumdan sonra Richard bana 1995 yılında yayımlamış olduğum dünya rift (yani normal faylarla sınırlı çokuntu havzast ömeğin bizim Büyük Menderes Havzası gibi) haritasını kısa bir açıklama metni ile tekrar yayımlayıp yayımlayamayacağımı sordu. "Tabiî," dedim, "ama önce onu genişletip güncellestirmek gerek." Richard bunu yaparsam memnun olacağını söyledi, ben de İTÜ'deki meslekdaşım Prof. Dr. Borls Natal'ln'den Rus riftleri için yardım isteyeceğimi söyleyerek tekiifi kabul ettim. Sonra araya depremler girdi, program aksadı ve nihayet Boris ile ben ancak bu yıl başında Richard'a verdiğimiz söz üzerinde çalifmağa başlayabildik. Ben tek bayma, verdiğim tebliğle ilgili, büyük ölçüde Kızıl Denlz/Aden Körfezl ve Etlyopya rift vadisi kavşağındaki Afar lltosfer kubbesinln evrımini anlatan 105 sahifelik bir makale yazdım. Borls İle de dünya yüzünde bllinen 1000 kadar rlftin feolojlk özelllklerlnl özetleyen yaklaşık 200 sahifelik makaleyi olusturduk. Makaleler gıttı ve hakemlere dağıtıldı. Ben Richard'a makalemı mutlaka eskı hoçam Kevin Burke ile okuyucuların belki geçen Aralık ayında Istanbul'a yaptığı ziyaretle hatırlayacakları Dr. Mary Lou Zoback'ın eleşttrmesini istediğimi söyledimkanımca bu iki isim benim yazdığım konuda dunyanın en yetkili iki ismidir. Richard makaleyi ayrıca kendi seçtiği iki hakeme daha yolladı. Dolayısıyla benim makale dört kişi tarafından ve aynca Richard ve Ken tarafından da eleştirilerek geri geldi. Bir bilimsel makalenin Dört hakem de yazıyı satır satır hakemler tarafından okuyup Ingilizce'den en detaylı teknik konulara, literatür eksikliklerine kadar eleştirilmesi ve hakemdikkatimi çekmişlerdi. Cerigelen metinler kırmızıdan gelincik tarlasına donmuştü. lik sisteminin yararları Her birini tek tek okudum: Kevin o muazüzerine... zam yerel bilgisiyle kuzeydoğu Afrika'da adım adım gozümden kaçmi} olan, yanlış anlamıs olduğum, ters yorumladığım yerleri isaretlemiş, hemen her sahifede bilmediğim makale ve kitaplar önermişti. Bazı sahifelere yazdığı derkenarlar neredeyse sahifenin içeriği uzunluğundaydı. Mary Lou gozümden kaçmıs olan çok önemll üç yazıyı hatırlatarak beni dddî blr jeoflzlk mahcubiyetten kurtardı. Bana ayrıca henüz yayımlanmamif kendi verllerinl de yolladı. Aynca Amerikalı sadelığı ile yazının gereksiz uzunlukta bulduğu yerlennı, bazı fazla suslu cümleleri, ağdalı kelimeleri acımasızca çizerek "at bunlart" diye notlar düsmüstü (Ahl Sami Karaören Beyefendi'nin muhakkak kulakları çınlamış, Türkçe'de ne mal hem, Ingilizce'de de aynı mal olduğumu sezinlemiştir). Diğer iki hakem, Kanada jeoloji Servisi'nden Bob Ralnbird ve Ingiltere'den Marge Wllson, büyük ölçüde kısaltma teklifleri getirmişlerdi. Ancak Marge karşılaştırma öğesi olarak kullandığım Doğu Avrupa hakkında benimle aynı fıkirde değildi. Kendisıni telefonla aradım, uzun uzun tartıstık. Sonunda aynı çizgiye gelemedik, ama tartısmadan ikimiz de çok şey öğrenmiş olarak çıktık. T eknolojıdekı kuçulme suruyor Nanoteknolojı urunlen (nano, Yunanca cuce demekür) her alanda kendını gostenyor, gosterecek te Bu urunler ozellikle üp laboratuvanna daha da once girdı gıbı gorunuyor Eskının dev otomatık cıhazlan, çok daha kuçuk, çok daha hızlı ve taşınabüır laboratuvar cıhazlanna yennı bırakıyor Genel olarak kımya bıyolojı ama ozel olarak bıyoteknolojı alanındakı gelışmelerle elektronık alanındakı gelişmelerın sentezı mınık laboratuvar cıhazlannın dogmasına zerran hazırlıyor Boylece bır bakıma bu farklı bıhm dallan arasındakı diginden, hem de bıyoteknolojı uygulamalan üaç urenmınde payını gıtükçe artırdıgından, bu boyle Ornegın, bugun 70 avannda bıyoteknolojı urunu üaç var, 1999 yüında 22 yenı bıyoteknolojı urunu üaç pıyasaya gırdı 300 yenı bıyoteknolojı urunu üacın çalışmalannın ıse son aşamaya geldıgı ve bunlardan 35'ının bu yü pıyasaya surulebüecegı belırtılıyor Laboratuvarda en mınık teknoloji uygulamalan temel olarak ıkı şeküde karşımıza çıkıyor Mınyatur mıkroçıpler ve bıyolojık mikroçıpler Minyatür mikroçipler. Bunlara "Labçıp' de denüıyor Labçıp teknolojısı çeşıtlı laboratuvar uygulamalannı yapabüecek bıçımde gelıstırümıs çok sayıda mınık sıvı kanalcıklan valfler ve rezervuarlar taşıyan mınyatur çıplerın uretımıne dayanıyor llerı duzeyde mınıkleşürme çok kuçuk hacımlerde sıvı akımı teknıklerının uygulanması ve entegre edümesı sonucu ortaya çıkan mınık çıpın tıpkı bır sıvı entegre devre gıbı davrandıgı belırtüıyor Çıp uzenndekı sıvı akışı mınık elektrodlarla ızlenıyor Boylece, çok sayıda entegre laboratuvar ışı, çok hızlı (sanıyeler ıçmde) ve nanoktre hacmınde (1 nanohtre, 1 lıtrenın mılyarda bındır) ornek kullanüarak yapüabüıyor Daha açık deyışle orneklerın analıze hazırlanışı, ayıraçlarla kanştırümaRtslm: sı ve bıyokımyasal analız, tumuyle ömtk hazırîama, örnek v€ tek bır mikroçip uzermde olup bıayıraçlann kartftınlması v* bfyoklmyasal anallz, tıyor (Resım) Labçıp teknolojisı, tümOyle bu mikroçip Uzerind* gafekkflyor. Çlpln şımdüık DNA ve RNA dızüennın boyutlan blr pul büyüUUğunU gcfmlyor. elektnk akımı altında suruklenerek ayrümasında (elektroforez teknıgı) kullanüısınırlar aşınıyor Gene bıyoteknolojı alanınyor dakı gereklüikler bu tur gehşmelenn ıtıcı gucunu oluşturuyor Gen hantamızm çıkanlmasıyla ış bıtmıyor, yaklaşık 80 bın ınsan genının hastalıklarla üışkısının ortaya konulması veya ozellikle kanser ve otojmmun hastakklarda tedavı sırasında ve hastalıgın gıdışı boyunca genlerın ne durumda (aktıf mı, ınaktıf mı) oldugunun belırlenmesı çok onemlı Çok buyuk sayıdah genlerımız ve bunlann kombınasyonlan goz onune ahndıgında, hangı genlerın hastalıkla ve tedavıyle ügüı oldugunu bulmak, çok hızlı ve çok kuçuk ornek miktarlanyla çalışmayı gereknnyor Biyolojik Mikroçipler. Bunlara ıse "Bıyoçıp" denüiyor Büınen çıplerdekı transıstorler ve elektronık şalterlenn yennı, bırderce kımyasal büeşık, ornegın oügonukleoud dızılen alıyor Ozellikle üaç araştırmalannda klasık yan üetken teknolojısı urunlennın yenne bıyoçıplerın kıülanüdıgı belırulıyor Kanser bagışıklık sıstemı hastalıklan gıbı bugun henuz üaçlarla koklu bır bıçımde tedavısı yapüamayan hastalüdara karşı üaç gelıştırme çalışmalannda bıyoçıplerın onemı vurgulanıyor Bellı bır hucre ya da doku üpınde hangı genlerın akuf durumda oldugunun saptanması veya bır üacın bellı bır hucre grubu uzenne etkısının gen duzeyınde araşürümasında, üacın yarannın ve toksıDcvanu 21. sayfada Işte başta bu gereklılık, nanoteknolojı uygulamalannı laboratuvar ortamrna getınyor Bunun yara sıra yenı üaç gelıştırme çabalan da laboratuvarda nanoteknolojı uygulamalanna kapı açıyor Hem klasik üaç gebştırme çakşmalan çok buyuk sayıda kımyasal yapının hızla ve ucuza taranmasıra gereknr Makalemi hakemlerin eleştirileri ısığında adam etmem neredeyse bir ayımı aldı. Hem de geceli gündüzlü çalışmacasına. Bana en çok sıkıntıyı vermis olanlar da benim istediğim hakemlerdi: Kevin ve Mary Lou. Fakat sonunda kendimi onlara ve dığer hakemlere çok borçlu hissettim. Makalem benim tek basıma yazabileceğimden daha güzel olmustu. Üzerinde benim adım olmasma rağmen artık o en az bes kişinln eserlydl. Buna bir de Richard ile Ken'in katkılannı koyun, yedi eder. Bir de, makalenin olusum surecinden yalnız ben değıl, benimle tartısan, mektuplaşan hakemler de yararlandılar. Yani bu işten herkese fayda payı çıktı. Blr araştırmanm sonucunu dünyaya öğretmenin aracı dlye görülen bilimsel yayın, yazarmı ve çevresini eğlten blr araç olmuştur hakem sistemi sayesinde. Hakem sistemi, yazann fikirlerinin özgunluğünü bozmadan onlan nesnellestlrlr, fıkir kendinden birsey kaybetmeden yazarıyla özdeşleştirilmekten kurtulur. Uygar toplumlarda yergi fıkirlere, ovgu kisilere yöneltilir. Beğenilen fikirler övülmez, onlarla daha iyilerini uretebilmek amaayla çalışılır. Kisilere yöneltilen övgü hem onlan hem de başkalannı iyi fikirler üretmeğe teşvik içindir. Işte blllmsel yayının da, hakemlik sisteminin de, bilimsel ödüllerin de amacı bundan ibarettir. Bunlarla hasır nesir olmayan, geri kalmıs ülkelerde doktor olabilir, doçent olabilir, profesör olabilir, dekan olabilir, rektör olabilirama bilim adamı olamaz! Zira bu kavramın hem bllim hem de adam bilesenl vardır. 699/5