Katalog

Evren nasıl son bulacak? Evrenin yazgısı konusunda elimizde birkaç VE ipucu var; bunlann içinden iyimser olanı Evrenin büyük bir olasılıkla en azından 100 milyar yıl daha yaşamı konuk edeceğini gösteriyor. Kötümser olana göre, Evren yok olmayabilir, ancak giderek yaşanmayacak bir yere dönüşebilir. ız dunyahlar evrenbılımın yenı konuklanyız ve artık evrenın nasıl son bulacagı bulmacası dışında yanıtsız bır sorumuz kalrnadı Gelgelelım, evrenin yazgısı konusunda ehmızde en azından birkaç ıpucu var Bunlann kımı ıyımser kımı son derece kasvetlı lyi haber: Kovulmayacagız Evren, bır olasılıkla, en azından 100 milyar yü daha yaşamı konuk etmeyı surdurecek Bu sure dunyanın varoluşundan ben geçen surenın 20, Homo sapıenlenn ıse 5 mılyon kanna eşıt Oyle la. 100 000 000 000 yüına gırerken havaı fişek firlatacak kımse kalmazsa bunda evrenin bır suçu olmayacak Kötü habere gelınce, hıçbır şey sonsuza dek surmez Evren yok olmayabilir ama zamanla koşullar kotuye gıdebılır ve sonunda yaşanmayacak bır yere donuşebılır Bunun nasıl ve ne zaman olacagını hesaplamak*gerçekten de ıç karartıcı bır bılımsel uğraşı gerektırmekle bırlıkte, belh bır çekıcıhgı oldugu da su goturmez bır gerçek Edwin Hubble'ın 1929 yüında evrenin genışlemesmı buluşundan on yülar sonra son bıçımıru alan Buyuk Pdtldma (Bıg Bang) kuramı evrenin yazgısını ıkı karşıt guç arasındakı kıyasıya savaşın sonucunun belırleyecegıne dıkkat çeker Bu guçlerden bırı on rrulyar yılı askm bır suredır gokadalan bır bırlennden daha da uzaklaştran uzaydakı genışlemedır Otekı guç ıse soz konusu gokaddldr ve evrendekı tum otekı kut lelerın karşılıklı oluşturduklan ve genışlemerun hızını azaltan bır fren ışlevı goren çekım gucudur Bu durumda, çekım gucu genışlemeyı durduıacak denlı guçlu ıse, evrenin enınde sonunda çokmesı ve bır ateş topuna donuşmesı kaçınılmaz olur Yok çekım bu denh guçlu degılse ve genışleme baskın çıkarsa o zaman evren sonunda hıç de hoş olmayan bır karanlıgd gomulecek ve soguktan kırıldcdktır Yıldızlar genellıkle hıdro jen ve helyumdan oluşan hafif atom çekırdeklerrran daha agır çekırdeklere donuşmesıyle enerjı uretırler Hıdrojen ve hel yum mıktarı azaldıgında yaşh yıldızlar yerlennı genç yüdızlara bırakamadan çevreye saçılacak ve giderek evrenı karanlığa boğacaklardır Işte şaır Robert Frost, uzaybılımcı Harlow yor Evrenbılımın en onemlı ogretısı evrenin genellıkle bızlenn ezelden b e n dogru olduguna ınandıgımız goruşlerle bagdaşmadıgı, onu kavrayabılmek ıçın yepyenı bıçımlerde duşunmemız gerekügıdır Einsteinın bukumlu uzayı, Heitenbergın belırsızhk ükesı gıbı, akü çehcı 20 yuzyüa ozgu kavramlar çagdaş evrenbıhmın aynlmaz parçalandır ve onumuzdekı yuzyılda çok daha garıp kavramlann ortaya çıkması ışten degıldır Durum boyle olunca, belkı de karanhgın ıçınden belıren ufacık bır ışıktan yola çıkıp evrenin yazgısı yonundekı kesünmlerımıze yenı bır boyut kazandırabıhnz Bılınmeyen konulardan bır tanesı şışmeyle, bır başka deyışle, evrenm ılk başlarda ışık hızından bıle daha yuksek bır hızla genışleyen boş bır uzay baloncugu olarak ortaya çıktıgını one suren kuramla ılgıh Buyuk Patlama ıle ügıh eskı goruşlen yerle bır eden sorunlara çozum getırdıgınden evrenbıhmcıler şışme konusunu oludukça cıddıye ahrlar Ne var kı, şışme kozmık son konusunda da kımı gondermelerde bulunmaktadır Anı şışmeye yol açan ve Eınsteın'ın genel gorecıhk kuramlarmda gosterılmesınden sonra kımı zaman Yunan abecesındekı lambda harfiyle behrtlen, gucun şışme eylemı bıtükten sonra tumden yok olmadıgı tam tersıne bu gucun gunumuzde de varolabılecegı ve uzay boşlugunda pusuya yatarak geruşlemeye neden oldugu yonundekı gonderme de bunlardan bındır Uzak gokadalarda gozlenen kımı yıldız patlamalan ışte tam da boyle bır gucun varhğını ortaya koymaktadır Eğer gerçekten oyle ıse, evrenin gelecegını behrleyecek kıyasıya savaş yalnızca genışleme ve yerçekımının frenlenmesı arasındakı bır çekışme olmakla kalmayıp, aynı zamanda can ç e b ş mekte olan şışmenın de yaratugı ve evrenin sonsuza dek genışlemesım engelleyıcı bır etkı yapan gızh turboşarjı da ıçermektedır Gelgelehm, ınsanın kafasını en çok karışüran bekrsızhk bızzat akdh yaşamın oynadıgı kozmık rolle ılgıhdır Fızık uzmanı Freeman Dyson'un da belırttıgı gıbı, "Yaşam ve zekânın etküerı goz onunde bulunduruhnadıkça evrenin gelecegı konusunda kesın bır şey soylemek olanaksızdır" Yeryuzunun buyuk bır bolumu çevresını kendı çıkarlanna gore degışurebılen aküh bır canh turu taranndan ıyı ya da kotu yonde, degışıme ugramıştir Benzer bıçımde, uzak bır gelecekte gehşmış uygarlıklar, yıldızlan dahası gokadalan erıtmeyı ya da uzun erımlı olumsuzluklan kendı çıkarlan yonunde degışürmeyı başara büırler Giderek sonmeye yuz tutan kozmık alacakaranhkta yaşam çok yavan olabıhr ama uzun sure varlıgını surdurebılır Onumuzdekı bır milyar yıl ıçınde gozlenebılır evrendekı dogal ve yapay zekâ kaynaklannı bır duşunun O zaman hangısı nın ustun gelecegını ıddıa edersınız o duzeyde keskın bır zekânın mı yoksa 19 yuzyıldan kalma termodınamıge dayalı goruşlenn mı ? Oyleyse, Eınsteın'ın deyımıyle "sakm olun ve bekleyıp ne olacagını gorun1" Rita Urgan Kaynak Tıme B Shapleyden aldığı bılgıler ışıgında kaleme aldıgı şurınde bu tur kasvetlı seçeneklerden bırını ışlemektedır Kınv der dunyanın sonu ateş, Kımıdebuz Sanınm neteh yetennce tanıdım Yok oluş ıçm buzun da hanka olduğunu Ve yetıp de artacağını büecek kadar Her ıkı seçenek de yaşamın sonu gıbı gozukuyor Bu son ateşlı olursa Buyuk Çatırtı, atomdan da kuçuk parçacıklar da dahıl, her şeyı enüp yok edecek Tam tersıne evren soguktan kınlıp karanhga gomulurse, yaşam kara dehklerdekı yer çekırrunı emerek daha uzun bır sure varlıgını surdurebılır Ne var kı, tum canlılann sıcaklıklan aşagı yukan aynı duzeye, yaru salt sıfırın az ustune duştugunde ınsanlann geçımlennı saglamaya çalışmaları durgun suda bır su degırmenını çahşürmaya çabalamaktan farKsızdır Kısmen yerçekımının mı, yoksa genışlemenın mı ustun gelecegı henuz tam olarak bılınmedıgınden sonumuz, yıne de, belırsız sayıhr Araşürma sonuçlannın buyuk bır bolumu genışlemenın baskın çıkacagı yonunde olmakla bırhkte henuz aydınlığa kavuşma mış çok sayıda belırsızhk de soz konusu Bunlardan bır tanesı "kara madde' konusu Gokadalann uzayda nasıl devındıklerıyle ılgılı araştrmalar uzayda yogun mıktarda fazladan çekım olduğunu ortaya koyuyor Bu da, gorebıldıgımız yıldız ve nebulalann evrendekı maddenın yalnızca % 1 lO'undan olustugunu gostenyor Gerı kalanı ıse gozle gorulemıyor, herhangı bır ışık yaymıyor Bu kaıa maddenın ne olduğunu henuz kımse bılmıyor Bır olasılık bunun kısaca WIMP olarak bılınen, duşuk etküeşımlı kıtlesel parçacıklardan oluştugu Kara maddenın kımlıgı belırlenene dek yalnızca gorebıldıklerımızle evrenin gelececiı konusunda bır kesünmde bu lunmak, bır avuç ınsanla yapüan bır ankete dayanarak seçım sonuçlannı kestırmek gıbı bır şey olacaktır Bu arada alaysamacılar ve yazgıcdar hıç kımsenın canlı çıkmayacagım yansıtan ateşya da buz senaryosundan acımasız bır haz alryorlar Işte bu ınsanda daha çok kuşku uyandrn 696/20