Katalog

dekı notlar yalnızcd gezegenlerden degü Evrendekı her cısımden soz edıyordu Keşfin onemıru tam anlamasa da bunu sezuılıyordu ve keşfı 1684 de bır büdırı şekhnde Kıa lıyet Cemıyetı ne sundu Halley şımdı de Newton a büdırı sıru kapsdmlı bır kıtap halıne getırmesı konusunda ısrar edıyordu Halley m ıçten davranısları Nevvton ın ısteksızh ğmı yendı Npvvton ıçın uykusuz geceleı başlamujtı Odası na kapanmış konu u/erınde odaklanmış halde durmadan çalıştı Nıhayet 1685 yüında tamamı uç cılt olan yapıtn ük cıltını tamamladj yazın sonunda ıkıncı cıldte bıttı 1686 yüında Kralıyet Cemıyetı ne büım tanhındekı en buyuk yapıtldrmdan bırının (belkı de modern büımı başla tan demek daha doğru olur) ük cüdınTsundu Phılosophıa Naturalıs Prmcıpıa Mathematıca P o ğ a Felsefesının Matemd hk Pkelerı) Cemıyet uyelerı Prmcıpıa yı hayrarüıkla (ve şaşkınlüda) okudu yalnızca bırı dısında Robert Hooke. Hooke terskare yasasını ük olarak kendının buldu gunu üerı surerek Nevvton ı Prmcıpıa da buluşunu çalmakla suçladı Ama Nevvton ın terskare yasasını on yü once za ten ıspatlamış oldugunu bümıyordu Halley tatsız haberı Nevvton a üettı Nevvton m yanıtı şoyle oldu Bu çalışma da onun hak ıddıa edebüecegı bır tek onerme bulunmu yoı Kralıyet Cemıyetı bu şaheserı basmaya karar verdı ancak kasasında yeterlı para yoktu Kıtap ıçm malı destek bulunmalıydı Halley çok varhklı bır kımse olmasa da basım gıderlerını ustlenmeyı kabul ettı 168/ yüında zamarun büım düınde Latınce yazüan Prmcıpıa yayımlandı Kıtap her büım adamının anlayabü mesı ıçın dıferansıyel hesaplar yerıne klasık geometrı kullanüaıak yazüdıysd da bdşlangıçta sağduyuya aykırı bu lundu tıpkı 1915 yüında Eınsteın genel gorelüık kuramını açıkladıgındd oldugu gıbı Bovle olması da çok doğaldı Çunku Prmcıpıa ya dek bır maddenın doğal durumunun duragarüık yanı yerınde durma hab oldugu duşunuluyordu Duraganhk heı maddenın ulaşmdsı gereken ıdeal durum du Nevvton ıse hareketın dogal bır durum oldugunu gos terdı Yer dekı bır cısırrı duıağan gorunuyordu ama aslında Yer le bırlıkte Guneş ın etrafinda dolanıyordu Ustelü< Prmcıpıadakı mekaruk kavramı Descartesın mekanık felsefesınden de farklıydı Mekaruk felsefesı doga olaylarmı hayalı pdrçacıkların arasındakı hayalı meka nızmalarla açıklıyordu Oysa Prmcıpıa nın mekanıgı gorunen maddesel varlüddnn hareketını tanımlıyordu Nevvton m hareket yasalan şoyleydı 1 Her maddesel parçacık duragan durumunu ve duz bır dogru boyunca sabıt hızlı haıeketını ancak uzerıne bır kuvvet etkırse degıstırır (Eylemsızlık Ilkesı) 2 Bır maddesel parçacıgın ıvmesı (a) ona etkıyen kuvvet (F) üe dogru orantüı ve parçacıgın kutlesı (m) üe ters orantüıdrr (F = ma) Kuvvetın yol açtığı ıvme üe kuvvet aynı dogrultudadır 3 Her etka ıçın ona karşı ve eşıt bır tepkı vardır Prmcıpıa fızıgın temel dallanndan bın olan meka nıgın ana bügüerını ıçerıyordu Nevvton ın yasalan makıne lerın tasarldnmdsından uydulann yorungeye urlatümasına yarayan roketlere kadar bırçok alanda kullanüacaktı BİR GEZEGENİN KEŞFİ Newton'dan sonra gelen bılımaler onun hesaplannı gezegenlerın hareketlerıne uyarladı 1781 yılında Willlam Hersc hel Uranus'u keşfettığınde, gezegenın yorungesı Nevvton'ın ılkelerıne gore belırlenmıştı Ama gezegen, belırlenen yorungesınden sureklı sapıyordu Bazı bılım adamları, bu sapmanın Newton'ın evrensel kutleçekımının bır hatası oldugunu one surdu, onlara gore belkı de Cunes'ın kutleçekımı o kadar uzağa ulaşamıyordu Newton'ın kuramının doğru oldugunu savunanlar ıse yorungedekı duzensızlığe bılınmeyen bır gezegenın yol açtığını duşunuyordu Fransız jean joseph Leverrier ıle Ingılız John Adams bılınmeyen gezegenın tahmını yorungesını bırbırlennden bağımsız olarak hesapladılar Adams, 1845 yılında Creenwıch Kralıyet Cozlemevı'ne uzayda olası gezegenı aramaları gereken bolgeyı gosterdı "Altı ustu bır oğrencı" olan Adams'ın soyledıklenne Creenwıch kulak asmadı Leverrier de hesaplannı tamamlayarak Berlın'de bır gozlemevıne gondermıstı 23 Eylul 1846 yılında Berlın'dekı teleskop Levemer'nın soyledığı doğrultuya çevnlınce neredeyse tam ongorulen noktada yepyenı bır gezegen gorundu ve ona Neptun adı verıldı Kâğıt uzerındekı hesaplamalar, "yalnızca murekkepten ıbaret olan formuller" goklerdekı somut bırgezegene ışaret etmıştı Insan aklı Nevvton'la bırlıkte yenı bır "ısletım sıstemıne" kavustu Principia'nın hikmeti Pımupid bır sure sonra Nevvton a buyuk bır un ka zandırdı Bırçok genç Ingüız büım dddmı Nevvton ı kendüe nne ıdol olarak seçtüer Ikı yü suresınce geçırdıgı ruhsal bunalıma karşın 1696 yüma dek Cambrıdgedekı profesor luk gorevını surdurdu ama büıme bır daha asla eskısı gıbı ügı duymadı Aynı yü darphane mudurlugune atandı 1701 yüında profesorlukten ıstıfa ettı ve Londra ya yerleşü Nevvton un yaptığı en onerrüı ış Dunyadayururlukte olan fizık yasalannın Evren ın her koşesınde geçerb olabı leceğını evrensel bır formul yardımıyla gostermıs olmasıdır Ük kez Klazomenaüı (bugun Lapsekı) Anaksagoras ın (MO 500 428) goksel cısımlerı bır arada tutan kuvvet yeryuzundekı maddeler uzennde de etküı olmalıdır şek hnde sezgısel olarak one surdugu evrensel kutleçekımı fik n 17 yuzyüa dek ıspat edüemedı Yeni ufuklar Kepler ın uçuncu yasasında gezegenlen yorungede tuttugu soylenen merkeze dogru olan (merkezcü) kuvve un Guneş e olan uzaklıgın karesıyle ters oranülı oldugunu Hooke Wren Halley gıbı buyuk bıhmcıler bırbırlennden bağımsız olarak sezdüerse de bunu matemdtıksel olarak ıspatlayamadüar ta kı Nevvton a dek Ay ı yorungede tutan ve Kepler ın merkezcü kuvvet adını verdığı kuvvet Yer ın kutleçekımı kuvveüyle eşdnldrnlı mıydı9 Anaksagoras tan berı belkı bırçok büım adamı bu soruyu kendıne defalarca sorduama yanıtın Evet oldugunu yıne ük kez Nevvton ka nıtladı Nevvton ın yasalanna duyulan kuşku onların deneyleıle acımasızca sınanmasma yol açtı Her sınama başka bu keşfin yapümasına neden oldu Olumunden 152 yü sonra dunyaya gelıp onun evrenını altust eden dâhı şoyle dıye cektı Doğa Nevvton ıçın sozcuklerını hıçbır çaba sarfet meden okudugu onunde açık olan bır latap gıbıydı Doga nın gızlerını çozmeye kendıleıını adayanlar sonsuz sayfdsı olan bu kıtabı Nevvton ın kaldıgı yerden okumayı surdurdu Aı ük başka gezegenlere ulaşmak Ev ren ın gemşledıgını bulmak ük sanıyelerınde olanlan ya da yazgısmı taruşmak gokyuzunde müyonlarca yü geçmışı gormek ışüdanndan yararlanarak yüdızlann ıçerdığı elementlerı keşfeünek yalnızca bıı Zdinan meselesıydı 1Bıxby VVıllıam 1964 Gaheo ve Nevvton un Evrenı (The llnı verse o! Gaheo and Nfvvton) Çevm Nermın Ank Yapı Kredı Yayınlan 1 Basım Hazıran 1997 2Boorstın DanıelJ 198S Keşıfler ve Buluşldr Imaıun Kendını ve Dunyayı Araştırmasının Oykmu ( Thf> Dıscovtttr^ A Hıstoıy oi Mdns SearchtoKnow Hıs Woıld and Hınısel!) Turkçesı fatoş Düber Turkıye Iş Bankası Kultur Yayınlan 1 Basım 1994 3 Encyclopedıa Bntannıca Nevvton Sır Isaac www brıl rnnı ca com 4 Project Gulcnbenj Etext o! A Hıstory otScıence V 2 by VVıllı ams U? A Hıstory ofScıtnce Volume<i byHenrySmıthWıllıams(1863 1943) [Etext H1706] Chapter 12 Nevvton tnd the Law of Gravıtatıon http II promo netl pg (Aynı adresten bu kıtabm y ımurd başka eserler de [Darmn m Ongın ofSpecıe*; ı gıbı] bulunuyk ıııduılebdtr) SSullıvat Rosemary VVhen the apple falls A>tronomy 04/üll 1999 6Tıme 3111211999 (4) Nevvton yere duşen bır elmanın Yer ın çekırdegınrien yak la^üc 4000 mıl uzakta oldugunu kabul ettı Ay ıse bunun (paıalaki yon temıne gore) yaklaşık 60 katı yanı 240 000 mıl uzaklıktaydı Npwion Ay ın bır dogı u boyunca hareketınden bır sanıyede merkezcü kuvvet yuzunden ne kadar sapü<Jını ( Pnncıpıada Ay ın bır an ıcırı yorun gesını buakıp sankı yere duşpn bır cısım qıbı Dunyi y \ duştugunu var sayın dıyordu) hesapladı Bunu dunyad ı yere duşerı herhangı bır cıs mın bır sanıyede aldıgı yolla karşüdşürdı Ona gore terskare yasası uyarınca yeryuzune yaklaşıkça merkezcü kuvvet arttıgı ıçm yeıe duşerı cısmın bır sanıyede aldıgı yol Ay ın saprnd (duşuş) mıktaıuun 3600 (60x60) katı olmalıydı Chrıstiririn Huygpik, ın sarkaçla ügılı deneylerıdebunudogıuluyoıdu Boylece Kepler ın merkezcı] kuvvpt admı verdığı Ayı yoıungede tuttugu soylenen kuvvetın Ti»lıtıda Yer ırı kutleçekımı kuvvetınden başka bır şey olmadıgını ıspatlddı Prmcıpıada Eger ıkı kuvvet bubınndın fııklıysn bu ycıc dı^en asımlerın bır sanıyede şımdıkınden ıkı kat lazla yol almalan anlamına gelu bu ıse deneylere dyhrıdır dıyoıdu Daha sonra kutleçekımı kuvvetının dıger gezegenlerın yörünge gozlemlerıyle de uyunüu ul dugunu gosterdı (?) Flbette elmaran yerc duşrnebiyle Nevvton evrensel liltleçe kımını bıı anda bulnıadı Ancak Voltarıe ırı efsaneleştırdıgı plma hıka yesı aslında butunuyle uydurma degüdıı Newton lıoylc bıı ı lınanm varlıgından gerçekten so7 Ptmıştır) Newton'ın Royal Soclety'ye götterlmlnl yaptığı yansıtıcı teleskobun blr örneğl. Daha sonra yaşdmının sonuna dek dıne ve üâhıyat ko nulanna ügı duydu ve bırçok yapıt verdı Ornegın 1690 lar da John Locke ye gonderdıgı yazüarında Kıtabı Mukad des te Kutsal Uçleme nın onjınal metne sonradan eklendıgını ıspatldmaya çalıştı 1703 yüında Kralıyet Cemıyetı nın başkanlıgına getı rüerek Londrada Ingüız büımınm babası rolunu ustlendı Dort yü once Fransız Büımler Akademısı onu sekız yabancı uyesınden bırı olarak seçmıştı 1705 yüında Kraliçe Anne ona bır bıkm adamınd ük kez verüen sır unvanını verdı Kaynakça TARTIŞMALARLA GEÇEN SON YILLAR Nevvton 1704 yılında (Robert Hooke oldukten bır yıl sonra) Optıcks adlı yapıtını yayımladı Aslında bu yapıt yıllar once yaptığı çalısmalan ıçerıyordu, yalnızca kıtabın sonuna tam 38 yıl once keşfettığı dıferansıyel ve ıntegral hesabını eklemıştı Bu ek bolum, bılım tarıhının en ateslı tartısmalarından bırıne onculuk ettı Unlu Alman fılozofbılımcı, Berlın Akademısı'nın kuruluşunda en çok emeğı geçen, Buyuk Frederıck'ın "baslı basına bır akademı" dedığı Leibniz (16461716), dıferansıyel ve ıntegral hesabını Newton'dan bağımsız gelıştırmış ve ondan 20 yıl once yayımlamıstı Bu yuzden ılk olma serefı ona aıt olmalıydı Nevvton "ılk " olma mucadelesı yuzunden yasamının son 25 yılını Leıbnız oldukten sonra bıle aynı konuyu tartışmakla geçırdı (Bugun hala suren bu tur oncelık tartısmalan belkı de "Cutenberg'ın matbaasının" bılım kurumuna olan bır "armağanıydı") Nevvton'ın Kralıyet Cemıyetı'nı bır dıktator gıbı yonettığını soyleyenler de vardı Orneğın Kralıyet Astronomu John Flamsteed (1646 1719) boyle duşunuyordu Flamsteed, Greenvvıch Kralıyet Cozlemevı'nde yırmı bınden fazla essız gozlem yapmıs, yenı aygıtlar gelıştırmıstt Nevvton Prmcıpıa ıçın kendısıne gereklı verılerı ondan almıştı ve "aylar kuramını" gelıştır mek ıçın yenıden onun verılenne gereksınım duyuyordu Verılerı ıstedığı anda alamayınca ofkelenen Nevvton, Flamsteed'e duşmanca bır tavır takındı, hesaplamalarını bıtırmeden gozlemlerını yayımlaması ıçın baskı yapıyordu Nevvton nufuzunu kullanarak Flamsteed'ın tum hayatını verdığı gozlemlerıne el konulmasını sağladı ve bunları tamamlayarak yayımladı Flamsteed ıse mahkeme karanyla kendı urunu olan tum basılı yıldız kataloglannı dağıtılmadan once ele geçırdı ve basım ıçın hazırladı ğı sayfaları alarak gen kalan basılı metınlerın hepsını yaktı Nevvton Pnncıpıa'nın sonrakı baskılarmda Flamsteed'e yaptığı atıf ları çıkararak ondan ıntıkam almaya çalıştı Flamsteed çalısmasını tamamlayamadan oldu 1725 yılında asıstanları uç cıltlık yıldızlar kataloğunu tamamlayarak astronomının en onemlı yapıtlarından bırının yayımlanmasını sağladılar 676/10