Katalog

Küresel ısınma Yeni rekorlara doğru : Şaşırtıcı bir gelişme yok: Bilimin saptamalan doğru çıkıyor ve küresel ısınma bütün hızıyla sürüyor... Dr. Murat Türkeş Devlet Meteoroloji Işleri Genel Mudürlüğü, Ankara ugun yeı/atmosfer sıstemının ısı dengesıru duzenle yen ve onun ısınmasını saglayan küresel boyutiu etmenın 'sera etkısı' oldugu konusunda bır şuphemız yoktur Yerkure, Guneş'ten gelen kısa dalgalı radyasyonun (ışırumın) bır bolumunu yeryuzunde, bır bolumunu alt atmosferde (troposferde) emer Guneş ışınımmın bır bolumu ıse, emılme gerçekleşmeden, yuzeyderı ve atmosferden yansıyarak uzaya kaçar Yuzeyde ve troposferde tutulan enerjı, atmosfer ve okyanus dolaşımıyla yeryuzune dagüır ve uzun dalgalı yer ışınımı olarak atmosfere gerı verüır Yeryuzunden salınan uzun dalgalı ışınımın onemlı bır bolumu, tekrar atmosfer tarafından emüır ve sonra atmosfer ve okyanus dolaşımıyla daha az Guneş enerjısı alan orta ve yuksek enlemlerde kullarulır Atmosferdekı gazların gelen Guneş ışmımmd karşı geçırgen, buna karşüık gerı salınan uzun dalgalı yer ışmımma karşı çok daha az geçırgen olması nedenıyle Yerkure mn beklenenden daha fazla ısınmasını sağlayan ve ısı dengesmı duzenleyen bu dogal sureç sera etkısı olarak adlandırümaktadır (Şekil 1). Ortalama koşullarda, Yer/atmosfer sıstemıne gırerı kısa dalgalı guneş enerjısı ıle gerı salınan uzun dalgalı yer ışınımı dengededır Guneş ışınımı ıle yer ışmımı arasmdakı bu dengeyı ya da enerjının atmosferdekı ve atmosfer üe kara ve denız arasmdakı ddğılışını değıştıren herhangı bır etmen, ıklımı de degıştırebılmektedır sozlerle, küresel ısınma 1998 yüında hem kuıesel hem de yarımkuresel olarak yenı bır yuksek sıcaklık rekoru daha kır mıştır 19611990 klımatolojık normalı (ortalaması) ıle karşılaştırüdıgında, la bu donernın kendısı de sıcak bır devreye karşüık gelmektedır, 1998'de Yerkuıe'nın vuzeye yakın yülık ortalama sıcaklıgının normalden 0 57 C° daha sıcak oldugu hesaplanmıştır (WM0, 1999) Bundan oncekı en sıcak yü ıse, 1997 ıdı (Turkeş, 1998, WM0, 1998) 1998'de, anakaralann tumu ıçın geçerlı olmak uzere, bazı bolgelerde yülık ortalama yuzey sıcaklüdarı gozlem ka yıtlanndakı en sıcak % lO'un ıçerısınde gerçekleşmıştır (Şe kü 3) Bu durum, ozellüde Kuzey Amerıka, Kuzeydogu Afrıka ve Ortadogu'da çok behrgındır Yülık ortalama sıcaklıklar, Avustralya, lrlanda, Katar vb ulkelerde açıklandıgı gıbı, esas olarak mınımum (gece en duşuk) sıcaklıklardakı olagandışı artışlar yuzunden oluşmuştur Ayrıca, Kanada, Amerıka Bırleşık Devletlen ve Kıbrıs gıbı ulkeler de, 1998'ı uzun surelı kayıtldrmdala rekor sıcak yü olarak degerlendırmışlerdır Ortalamaya yakın yülık sıcaklıklar, yalnız Almanya, Izlanda ve Norveç gıbı bırkaç ulkede büdırümıştır Turkıyede ıse, belırgın bır ısınma egüımının gozlenmekte oldugu mınımum hava B Küresel ısınmayı oluşturan etmenler? Bugun ayrıca şunu da çok ıyı bılmekteyız kı, fosıl yakıt yaküması, arazı kullanımı degışıklıklen ve ormansızlaşma vb çeşıtlı ınsan etkınlıklerı sonucunda, atmosferdekı bırıkunlerı sanayı devrımınden berı onemlı duzeyde artan ana sera gaz ları (karbondıoksıt, metarı ve dıazotmonoksıt), dogal sera etkısını kuvvetlendırmeye başlamıştır Yerkure'nın ışırum dengesını bozan bu zorlamanın ıklım uzerındekı en onemlı ve en belırgın etkısı, Yerkure sıcaklıgını arttırma egüımı gosterme sidır Küresel sıcaklıklardakı artışlara baglı olarak, hıdrolojık dongude onemlı degışıklıkler, kara ve denız buzullanmn en mesı ve denız sevıyesı yukselmesı ve ıklım kuşaklannın yer degıştırmesı gıbı, ekolojık sıstemlerı ve ınsan yaşamını doğ Uzay rudan etlaleyecek onemlı degışıkhklertn oluşacagı ongorulmektedır (1PCC, 1996, Turkeş, 1996) Ote yandan, küresel ısınmaya baglı ıklım degışıklıgının etkılerı yalnız küresel ol madıgı gıbı, bunlarla da sınırlı değüdır Geçmıştekı ıklım degışüdıklennde oldugu gıbı, bolgesel ve zamansal farklüıklar oluşabüecektır Ornegın, gelecekte dunyanın bazı bolqelprınde kasırgalar, seller ve taşkmlar gıbı şıddet h hava olaylannın şıddetlermde ve sıklıklannda artışlar olurken, bazı bolgelermde uzun surelı ve şıddetlı kuraklıklar ve bunlarla ılışkılı yaygın çolleşme olayları daha fazla etkılı olabılecektır Turlaye, küresel ısınmanın ozellıkle su kaynaklannın zayıflaması, orman yangınları, kuraklık ve çolleşme üe bunlara bağlı ekolojık bozulmalar gıbı ongorulen olumsuz yonlerınden etkıle necektır ve bıze gore, bu açıdan rısk grubu ulkeler arasmdadır (Turkeş, 1994) fekll 2. 19611990 döneml ortalomolonndan farklara göre hesaplanan ortalama yüzey sıcaklıgı Dünyanın sıcaklığı gelecekte küresel yıllık aylık ortalama verilerl temelanomalilerindeki değifimler (CRU/UEA'nm alınarak çizilmiftlr). Yıllık sınasıı değişecektir? caklık anomalilerindeki yıllararası değifimler, 13 noktalı blnom suzgecl 198O'lı yülardan başlayarak, çeşıtlı yuzey (kalm kırmızı eğri) ile düzgünlestirllmistir. ve atmosfer degışkenlerını ve ınsan etkınlıklen sonucunda atmosferdekı bırüamlerı gıderek artma egüımıne sıcaklüdarı, ozellüde 1998 yazında bırçok yerde normalden gıren sera gazlanndakı ve uçucu kuçuk parçacıklardakı daha sıcak geçmıştır (Erlat, 1998) Harıtada, 1998 sıcaklüda(ozellüde sulfat aerosollerındekı) degışımler üe onlara üışkm nnın gozlem kayıüarındakı en soguk % 10'un ıçensırtde kaldegışık senaryolan dıkkate alan bırçok üdım modelı gelıştı dıgı bır alanın bulunmayışı ıse dıkkat çekıcıdır rümıştır Hukumetlerarası Iklım Degışıklığı Panelı'nın (IPCC), Bazı yülaıda kesmtıye ugramakla bırlü<te, 1990'larda degışık sera gazı emısyon senaryolan ıçm çalıştırüan üdım başlayan ve 1998'ın ük yansında da etküı olan ısrarlı El Nıno modellerı, üdımdekı degışüdıgın gelecekte de surecegını (sıcak) olayı, tropücal orta ve dogu Pasıfü< Okyanusu'nda degostermektedır IPCC'nm Ikmcı Değerlendırme Raporu'na nız yuzeyı sıcakhklarmın normalden 2 5 C° daha yuksek olgore (IPCC, 1996), sera gazlarının yanı sıra aerosollerdekı masına neden olmuştur (Turkeş, 1997) 1998'ın ük yansında artışlarm gelecektekı etküerını de ıçeren, orta vadelı emıs etküı olan kuvvetlı Eü Nıno olayı donemınde, tropıkal orta ve yon senaryosu ıçın, küresel ortalama yuzey sıcakhgında dogu Pasıfık'm yanı sıra, Hınt Okyanusu'nun batı ve orta bo2100 yüına kadar 1990'a oranla yaklaşık 2 C'lık bır artış on lumlennde de beklenmedık duzeyde bır ısınma kaydedügorulmektedır Duşuk ve yuksek kestırme değerlen de dıkmıştır 1998 yüının ük yansında ekvatoral dogu Pasıfık'te nor kate ahndıgında, küresel ortalama sıcaklıkta 2100 yüına kamalden 25 C° daha sıcak olan denız yuzeyı sıcaklıgı, La Nıdar 1 üe 3 5 C° arasında bır artış olması beklenmektedır Bu fia'nın etküı olmaya başlamasıyla yılm sonunda normalıne ongorulere gore küresel ortalama sıcaklıklar, kuıesel üdım gore 12 C° sogumuştur 1998'de küresel üdım sıstemı Gusıstemının korunması açısmdan en olumlu ya da en ıyımser neylı Salınım'ın hem sıcak (El Nıno) hem dp soguk (La Nına) koşuüar gerçekleşse büe, her 10 yüda en az yaklaşık 0 1 C° uç olaylanndan etküenrmştır Buna karşın, El Nıno olayı, bunkadar artacaktıı dan oncekı küresel rekor yüı olan 1997'de oldugu gıbı, 1998'de de küresel rekor ısınmaya katbda bulunan ana etKüresel sıcaklıklar men olarak kabul edümektedrr (WM0, 1999) 1998'de nasıl değişmişti? Atmosferdekı bırıkunlerı art maya devam eden sera gazlan nedenıyle kuvvetlenen sera et, fuumımn bu bölumö \ Ottrıef i( Mezosfer kısmın oluşturdugu küresel ıtmof ferden, bulutlardan ve \ /* [Yerîn yazeyınden uzaya KızıUSten ifmınun bu bölOmO, wra ısınma, ozellüde 198O'lı yülor Stratosfer geri yuıatüu. gazlın ve bulutlarca emıhr ve dan sonra daha da belırgmleş/ yemden ialmır Bunun lonucvnda yeıuaenı mış ve 199O'lı yülarda en yukBulntlar, mı J ynvOza ve alt atmotfer ıunır. 7 sek degerlerıne ulaşmıştır (ŞeTroposfer buhuı ve lerotol'kil 2) 1998 yüı, hem kuzey ve lerce emilme guney yanmkurelpr ıçın hem Gelen îftnınun çogu YefyttzOnden uzun dalgah de küresel olarak hesaplanan yerytlzllnde emilır ve bniöten îfuum yayıbr onuıntu yıllık ortalama yuzey sıcaklık ları dıkkate akndığında, guvefekll 1. Sera etklslnln sematlk gösterlml. Yerküre'nln sıcaklık dengesinln kurulusundaki en nüır aletlı gozlemlerın başladı önemli sürec olan doğal sera etklslnln oluşumu, atmosferin kısa dalgalı gtines ısınımmı ge gı 1860 yüından berı yaşanan en sıcak yü olmuştur Başka çlrme, buna karsılık uzun dalgalı yer ısınımmı tutma eğiliminde olmanna bağlıdır. eğilimleri hangi boyuttadır? Küresel sıcaklıklardakı degişme Küresel sıcaklüdardakı uzun surelı egüımlerı ve degı şım oranlannı ıncelemek ıçın, küresel ve ydrımkuresel yıllık ve mevsımlık ortalama yuzey sıcaklıgı anomalüerıne (19611990 normalınden farklarına), en kuçuk kareler dogrusal regresyon yontemı ve 13 noktalı bmom suzgecı uygulonmıştır Tum dızüerde onemlı ısınma egüımlerı bulunmuştur Bu rada, dızüerdekı uzun surelı ve 10 yülık (her 10 yüdakı) ısınma oranlan, 13 yülık bınom suzgecıne gore hesaplanan dogrusal olmayan egüımler temel alınarak verümıştır Gerçekte, dogrusal regresyon yonternıyle hesaplanan ısınma oranlan üe bınom suzgecıne gore hesaplananlar arasmdakı farklar da çok kuçuktur 1860'dan 1998'e:kadar yü yıl ve zaman dızısı yontemlerı üe ıncelenen küresel sıcaklık anomalısı dızüen ıçın aşağıdakı sonuçlara ulaşümıştır (a) 1998'de normalden 0 57 C° daha sıcak olan küresel 673/20