Katalog

Ekonomide İspanyol mucizesi Et yemeyi sürdürecek miyiz? Toptan hayvan eti üretiminin insan sağlığına, dahası gezegenimize ne gibi olumsuz etkiler yaptığının bilincine vardığımızda belki et yemeye son vereceğiz. I Ispanya'da yeni iş alanlannda büyük artış. • spanyollar adeta rekora dogru koşarcasına durmadan çaİLşıp tuketirken peşpeşe de kutlamalar düzenliyor. Buyume hızı % 4 orarunda artan ekonomiyle birlikle faizler de ıekor düzeyde düşmüş dununda. Iş kadrolan günden güne aruyor. Yalnızca 1998 yüında 427.000 yeni iş alanı kazanümış. Gerçi Ispanya'daki işsizlik oranı Avrupa ülkeleri arasında en yüksek seviyede, ama şu anda hiçbir yerde boylesine hızlı bir düzelme yok. Bir zamanlar Alman otomobillerinin montajı ve zeytin ihracatyla dönen ekonomi çarkında artk yepyeni sayfalar açümış. Bugünlerde, uluslararası tasanm zincirini oluşturan Zaza kuruluşu veya VVrighley's gibi dev şirketierle yanşan şekerleme ureticisı Smint'ın başanlan konuşuluyor. Ulkeye yeni iş olanaklannı kazandıranlar ise Torreı acentesi gibi becerikli servis firmalan. Ozellikle de İspanyol işadamlan ve yöneticiler bu zenginliği sergüemek için birbirleriyle yanşmaktalar. Ispanya ekonomisinde yaşanan büyuk mucizenin heyecanı şu sıralar Almanya'ya da ulaşü. Endustri Bakanı HanaOlaf Henkel daha şimdiden her fusatta Ispanya omeğini ele ahyor Ispanyollar gerçekten de Almanlann hâlâ taruşmaya devam ettikleri birçok şeyi gerçekleştinneyi başaıdılar. TUtucu yönetime ragmen ülke her zamankinden fazla sosyal huzura kavuştu. 1995 yüında 64 alana yayılmış grevlerin sayısı 1997 yüında 10'a düşmüş. 1998 yüında yaşanan grev sayısı ıse yalnızca uçtu. Yatamcı ve ekonomistlerin ortak görüşlerine, patlama iyi bir konjonktur ve sağlam bir reform politikası sayesınde gerçekleşti. Ispanya Başbakanı Jose Maria Aznaı sosyal diyalogu sayesınde yatnmcüara gayet üımü bir ortam yaratü. ispanyol iş piyasasmda bundan önce işleyen kurallar sistemi ükamaktaydı. Kaü hükümlere dayalı bir çalışma kanunu tüm kadrolaıdan sorumluydu. Sözleşmelerin iptali durumunda 42 ayhk maaşın toplamı kadar yüksek tazminatlar odemek zorundaydı. Konservatif Ispanyollann hükümet programı sendikalar tarafmdan da desteklenmiş. Genel tfçlleı Birlifi (UGT) Başkanı JOM Maria Arche yeni yönetimı bu şeküde değerlendirmekte: "Gerçi gönlümüz hâlâ sosyalistlerden yana, ama yeni yönetim sayesınde işlerimizi daha rahat yürütebüiyoruz." Işveren, sendikacı ve politikacüar, devletin sosyalist ve ekonomis birimleri beraber gozleıden uzak bir biçimde çahsmalannı sürdürmekteler. Her ne kadar burada daha çok resmi olan kanun önergeleriyle ügili araştrmalar ve öneriler üzerine çahşmalar yapüıyorsa da, hangi çizginin daha başarüı olabüecegi de tartışılmakta. Uzmanlar şu sıralar örnegin gelecekte işsizlikle ne kadar mücadele edebilecegini araşnnyorlar. Ekonominin hızla büyümesinden bu yana zengin bölgeleıtieki kuruluşlar işgücünün yeteısizliğinden yakınırlarken, daha fakir bölgelerde işsizlik oranı % 30'lara kadar turnanmakta. Bu konuda yapüan ankeüer ise oldukça ilginç sonuçlar vermiş. Iş arayanlann çogu yaşadıgı bolgeden aynlmaktansa işlerini degiştirmeye tercih edeceklerini soylemişler. Gelişen ekonomiye uygun uyum politikası arayışı, aslında tüm katüımcüar ıçin de yararlar saglamakta. Vergi ortaklan böylece sahip olduklan etküeme gücü sayesinde isteklerini kabul ettirdiklennde politik engellerle karşüaşmıyorlar. Ancak yonetimin uygun görmediği kararlar, sendikacı ve işverenler tarafindan tekrar ele alınmakta. Ispanya'daki huzurlu ekonomi politikasının ne kadar zaman devam edecegini şimdüüc kimse kestiremiyor. Bilinen tek şey, şu sıralar Ispanya'da doğru ekonomi politikasındaki arayışlann bugüne kadar gorülmemiş bir hızla devam ettigı... Nllgün Özbaşaran Dede Kaynak. Der Spiegel 28/99 J ulius Sezar 10 45 yüında Roma'ya utkulu girişini kümes ve av hayvanlannın, çeşitli deniz ürünlerinin binlerce konuğa sunuldugu gorkemli bir şölenle kutiadı. Insan tu rü yangını denetlemeyi ögrendiginden beri, savaş, spor, politika ve ticaret gibi alanlaıda kazanüan utkular hayvansal urunlerin aşın bir biçimde tüketildigi benzer tüıde şölenlerle kutlanıyor. Gelişmekte olan dunyamızda bugun yoksulluktan kurtulan insanlann ilk yapüklan şey tahüa dayalı bir beslenmeden domuz ve sığır urunlerinin bolca tuketildiği bir beslenme düzenine geçmektir. 1950 yüından bu yana, dunyada kışı başına et tuketimı iki katından fazlaya ulaşmışur. Gorünüşe baküıısa, et yalnızca bir besin degü, aynı zamanda bir oduldur de. Gelgelelim, onumuzdeki yuzyüda bu görüş değişecek. Sigaranın ekonomik ve toplumsal açıdan verdigı zararlann nasü ayudına vaıdıysak, buyukbaş hayvanlann, kumes hayvanlannın, domuz, koyun ve balık türlerinin de giderek artan nufusu beslemek amacıyla toptan üretiminin verdiği zararları da artüc kaldıramayacak ve bunlan göz ardı edemeyeceğiz. Bu tur bir uygulama tatlı su ve topraklann verimsiz bir biçimde kullanılmasını, canlı hayvan dışkılanndan kaynaklanan bir çevre kirliliğini, kalp hastahklan ve oteki hastalık türlerinde bir artışı ve gezegenimizde yaşamın buyuk ölçüde dayandıgı ormanlann giderek yok olmasıra da beraberinde getirecektir. Dk olarak tatlısu kaynaklan üzerindeki etküeri ele alalım. Bir küo sıgır eti üretmek için 7 küo yeme gerekainim vaıdır; bunun yetiştirilmesi de 7000 kilo suyu gerektirmektedir. Bir hamburgeri gözden çnkartngınızda 40 kez duş alarak tuketecegimize denk miktarda su tasarruf etmiş oluısunuz. Boyle olmakla birlikte, ABD'de üretilen tüm bugday mısır ve öteki tahülann % 70'i canlı hayvan surulerinin beslenmesinde kullanümaktadır. Dunyada suyun büyük bir bölümu dogrudan tükeülecek tahülann ureulmek yerine, domuz ve tavuk yetiştirmek için kullanüdıgından su kaynaklan da giderek yok oluyor. Hindistan, Çin, Kuzey Afrika ve ABD'de yoğun bir su latlıgı yaşanıyor. Suyun kıt oldugu bölgeleıde nüfus artukça hukumetler de kaçınılmaz olarak kimi önlemler almak zorunda kahyorlar. Bu önlemlerin başında suyun beslenme amacıyla degil, tahü uretiminde kullanüması geliyor. Aynca etfiyatlannınyalnızca varsülann ulaşabüeceği bir düzeye yukseltümesı tasarlanıyor. Boylesi bir tasan hiç kuşkusuz dogrudan tahü tüketiminin etin saglayacagı proteini saglayamayacagı yonunde karşıt goruşleri de beraberinde getirecektir. Gerçekten de, tahü etin yerini pek tutamaz. Ama beslenme uzmanlan gebşmış ulkeleıde yaşayan insanlann halihazırda tukeülen et miktanndan elde ettikleri proteinin tümüne gereksinımleri olmadüdannı, gereksinen proteinin bir miktannın çeşitli sebzelerden alınabüeceğini yadsımayacaklaiTdır. Ne var ki sorun yalnızca bir uretim sorunu degü. Tbptan et uretimi aynı zamanda yogun bir çevre kirlüigine de neden olmaktadır. Son yülarda çütük hayvanlannın dışküan balüdann suruler halinde ölümüne ve insanlann da, bellek yitimi ve derıde yanmaya yol açan "püesteria" hastalıgı gibi hastahklara yakalanmasına neden olmaktadır. ABD'de çiftlik hayvanlan günümüzde insanlardan 130 kat daha fazla miktarda dışkı uretmektedirler. Büyük çiftlikler yayüdıkça hayvan dışküan da içme sulanna giderek daha çok kanşmaktadır. Endonezya'dan Amazona dek uzanan bir bakıma el degmemiş ülkelerde daha çok hayvan yetiştirmek amacıyla tropikal yagmur ormanlan yaküarak yok edümektedir. Ormanlann yok olmasına yol açan nedenlerin başmda tanm gelmektedir. Tanma aynlan topraklann giderek artması ise öncelikle ete olan istemin artmasından kaynaklanmaktadır. Gezegenimiz uzerinde onulmaz yaralar açan bu etmenlerin aynı gezegen üzerindeki egemen canlı türlerini de olumsuz yonde etküediği goruldü. Çin'de son zamanlaıda er agırlıklı bir beslenme türune geçümesinin şişmankk, kardiyovasküler hastalüdar, meme ve kalın bagusak kanseri gÜDİ sorunlarla yakından üintüi oldugu belirtüiyor. ABD ve Dunya Sagbk Orgutu yetküüeri dünyanın başka yerlerinde de benzer sorunlar aşandıgına dikkat çekiyorlar. Bunun dışında, genetik degişime uğramış canlüar, hormon ve antibiyonklenn verilen hayvanlann etleriyle beslenen insanlann üeride ne gibi sorunlarla karşüaşacaklan konusu da giderek kaygı uyandınyor. Bu tur kaygüar ilk bakışta pek mantüdı gelmeyebüir. Ne de olsa ilk çağlarda avlanma ve toplamayla geçinen insanoglu çagdaş dönemlere geçümeden önce binlerce yü etle beslendi. Bu nedenle et yemek insana çok doğal bir şeymiş gibi gelebüir. Gelgelelim, gunmuzun fabrüca uretimi, gendegişimli, kimyasallar yuklü çiftlik hayvanlanyla atalanmızın avladıklan hayvanlar arasında daglar kadar fark var. insanoglu ilkel avlanma ve toplamadan istemli hayvancüık ve çiftçüik yontemlerine geçerken dogal dengeleri de geriye dönülmesi olanaksız bir biçimde altüst etti. Yaşamlar tehlikede Kentler, çiftlikler ve atıklarla gezegenimizi dolduıdukça yerlerinden olan başka hayvanlann yaşamlannı da tehlikeye aüyoruz. Kaplan ve panterlerin yaşayabüecekleri yerler aruk öylesine kısıtlı ki bu canlüann yok olmalan an meselesi. insanoglu en azından bu değişimlere ayak uydurabüecek yaraüa bir beyne ve her tür şeyi yiyebüen bir mideye sahip degü. Boylesi bir sorunu beslenme zincirinuzde yapacagımız bir degişüdikle giderebüiriz. Bir başka deyişle, daha az su ve topraktan yararlanan, çevreyi inek ve domuzlaıdan çok daha az kirleten besinlerle beslenip, hayvansal besinleıden vazgectiğimizde çeşitli bitbsel besinlerle beslenmenin tadına varabüiriz. Tum bunlar etin hepten rafa kaldınlacagı anlamına gelmiyor. Yülar sonra midesine düşkün, tuzu kuru insanlar için yıne dogal otlaklaıda buyukbaş hayvanlar yeuştırüiyor olacak. Bu kesimin dışındaküer ise çok özel yemeklerinde ete yer verecekler. Ancak insan ve çevre sağlıgı uzerinde olumsuz etküer yaratan toptan et uretimi donemi önümüzdeki yüzyü sona ermeden tarihe kanşacak. Rita Urgan 673/19