Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Yıl Kuzey Irlanda Büyük Britanya (Ingiltere, Galler ve Skotlant) 120313 23945 14302 8016 4312 3179 2274 yukan sığırlann hepsını yok etme karan aldı (bu program dahılınde 1997 yılına kadar 1 3 mılyon sığır kesılmıs ve bunlardan 70 000 tanesı yakılmış dığerlen ıse yok edılecektır) Ingiltere aynı yıl "risklı sığır materyallennı" belırledı ve bunlann tukenlmesının ınsanlar ve hayvanlar açısından risklı olduğunu bıldırdı (9) Aynı yıl bıtkı gubrelerıne hayvansal proteın konulması yasaklandı Aynı yıl Avrupa Bırlığı Ingıltere'den canlı sığır, et, et urunleri semen, embrıyo ve et kemık unu ıthalatını durdurdu (9) Buna karşın, son yıllarda Ingıltere'de hastalık azalırken Irlanda, Portehz, Fransa ve Almanya'da 947 13 medyanın da dıkkatı çektığı gıbı hastalık arnş gos1801 177288 termektedır Bunun nedenı Ingıltere'de 198588'L yılldrda yaşandığı gıbı hastalıkla ügılı devlet polıtkasıdır 1997 yılının sonuna kadar Fransa'da 27, IsTablo 2: BUyük Britanya ve Kuzey İHanda'da görülen vıçre'de 256 Portekız'de 70 ve Almanya'da 5 delı dadell dana hastalığının yıllara göre dağıhmı. 1988 yılında na sığır ve koyun yemlerine hayvan orjlnll et ve takatatlann vakası saptandı Amerıka, Hollanda, Danımarka, Italya, Kanada, Oman, Falkland adalannda ıse 12 vakonulmaııntn yataklanmasının etklsl 1994 yılından tonra görülmeye başlanmiftır. ka bıldınldı (2, 9) Ingıltere'de ınsanlarda yenı tıp CJD vakası toplam 29 adettır Bu rakamın ılerıkı yılve ınce barsağın alt kısmı ıle bulaşmıs kan urunleri, kozlarda toplam olarak 5001500 gıbı rakamlara ulaşması meükler ve ılaçlarda delı dana hastalığının bulunabüecebeklenmektedır ğı doğrultusunda çalısmalar vandır (1, 2, 4, 9) Ancak bu noktanın daha detaylı ıncelenınesı gerekmektedır 6 19881994 1994 1995 1996 1997 1998 1999 30 Eylul 2000 Toplam 1149 345 173 74 23 18 Ne işi var teknolojinin hayatımızda? Ne işi var teknolojinin hayatımızda? Bir şaşıverme sorusu bu, bir hayretten kaynaklanıyor: Sanki teknolofisız bir yaşam olanaklıymış gibi, sanki teknoloji oncesi bir yaşam varmış gibi. Okur şaşkınlık sorularına şaşmamalı: Felsefe şaşmayla başlar. Teknolojinin hayatımızdaki yerine yorum getırebılmek, teknolojiyle yaşanan bir hayatın değişik açılardan duşunsel resimlerini yapabilmek amaayla sorduğum soru bu: Ne işi var teknolojinin hayatımızda? Hâlâ şaşıyoruz, teknolojiye. Bence şaşmayı surdurmeli. Alıştığımız, kanıksadığımız anda, hıç değilse bu alışkanlığın erken gelen bir alışkanlık olup olmadığını iormalı. Alışık olmanın, tembelleştirici, sığlaştırıp yozlaştıncı etkılerınden kaçınmalı. Teknolojide ne var ki, onu hayatımıza buyur etmekte zorlanıyoruz? "Ne işi var, ekmeğin, suyun, havanın, duygulann, duşuncelerin, müziğin.. hayatımızda?" sorular obeğıne benziyor sanki bu soru. "Teknolo/ı de nereden çıktı başımıza?"gibi bir soru mu sorduğumuz? "Sonra "dan mı gelip kondu teknoloji yaşayışımıza? Şaşmamıza yol açacak neler yaptı ki, soru yağmuruna tutuyoruz onu? Teknotojinin insan yaşamındaki yerini ararken, iki temel savdan yola çıkıyorum, ikisi de Felsefi Antropoloıinın bılinen savları: 1. Insan eksiklikler varlığıdır. 2. Insan bir olanaklar varlığıdır. Insan ne denli bedence, bilgice, inanç açısından, yaşamdaki becerileri, duyguları bakımından gelışirse gelişsin, hep eksik kalacaktır. Yaşam suresı ne denli artarsa artsın, sınırlı olacaktır; buna karşın gerek düşgücu, gerek tutkulan, gerek beklentileri, ulkuleri, kuramlan, duşunceleri ile sonlu içine sıkışmış "sonsuzluğu" yaşayacaktır. (Sanki bir açıdan 2 ve 3 doğal sayılan arasına "sıkışmış" "sonsuz" sayıdakı gerçek sayılar gibi...) Içindeki sonsuz yanlanyla, dışındaki, doğa, çevre, toplum, ekonomik altyapı ve kultur tarafmdan belirlenmışliğinin bilinciyle eksikliğini hep duyacaktır; kendini eksik gorecek, bitmez tukenmez kendini gerçekleştirme yollarının yorulmaz yolculuğuna yazgılı olacaktır. Sığır ve riskli hayvan ürünleri Deh dana hastalığına yakalanmıs. sığırlann beyın, omurılık, mce barsak (üeumun alt kısmı) ve gozun retına tabakası oral yolla farelerde hastalık olusturtu (2) Beynın ağız yoluyla verümesıyle fare, mınk, maymun, koyun ve sığırlarda hastalık oluşru Dalak, tımus, omurılık, kafa (dıl hanç) ve barsakların rısk tdşıdığı vurgulanrrnştır Ette (ısklet kası) ve sutte delı dana etkenı saptandı (2, 8) Ancak etlerın parçalanması sırasında omunhğın ete bulaşması ıle ete delı dana hastalığının bulaştıgı vurgulandı Sığırlarda, deh dana etkeninın bulunma donemı sıgırların hastalık belırtısı gostermedığı donemın 2 fazında olmaktadır Bu yuzden delı dana hastahgına yakalanmış fakat hastalık belırtısı gostermeyen (sağlıklı gorunen) sığırlar etkenı taşıyabüır ve bu hayvanlann ınsanlar taranndan yenılmesı ve sığırlann yemlerine katılması hastalık oluşumuna ve hastahğm yayümasına neden olur (3 8) Scrapıe hastalığına yakalamış koyunların beyın, omurılık ınce barsak (üeum), kalın barsak (kolon), dalak, lenf yumrusu, bademcıkler, perıfer sınır dokusu, sıyatıksının, tımus kemık üığı, karacığer, akcığer, plasenta, ve pankreasında saptanmışür Buna karşın sut, bobrek, kalp, et, (ıskelet kası), kolostrum, serum, kanpıhtısı, meme, testis salya, ıdrar ve dışkıda saptanmadı (2) TURKIYE DE DURUM Avrupa'da önlemler Ingüterede hastdlık 1985 yılında ılk kez çıktığında gizlenılmeye çalışıldı Bu donemde Brıstol Veterıner Fakultesınde beraber çahstıgımız araştıncüarın projelerı sıkı kontrolden geçırıldı Zamanla gızlemenın fayda sağlamayacagını anladılar Çunku hastalık 1985'ten sonra artmaya başladı ve 19861988 yülan arasındd 3 500 sığırda hastalık bıldınldı (8, 9) Bu sıklıgın nedenı sığır ve koyunların tuketılmeyen et, kemık ve sakatatının sıgır yemlerine katlma sına baglandı Bu nedenle Ingiltere hastalığı kontrol altına alabılmek ıçın 1988 yılında koyun ve sığırlann et ve kemık materyallerının sıgır ve koyun yemlerınde kullanılmasını yasakladı (Avrupa Bırlığı bu karan 1996 yılında aldı) (2, 9) 1990 yılı sonunda hastalanan sığır sayısı 60 000'e ulaştı CM>lo2) 1990 yılında sığır sakatatının tum hayvan yemlerınde kullanüması yasaklandı 19921993 yülan hastalıklı sığır sayısının en yuksek olduğu donemdır (sığırlann %1'ınde, sut sığırı çıftlıklennın %60'ında hastalık gorul muştur) Hastalığa yakalanan hayvan sayısı 1993 yılından sonra azalmaya başladı (%0 17) Çunku sığır yemlerine koyun ve sığır onjınlı proteın katüması yasağının etkısı goruldu flablo 2) Ancak kaçak olarak sığır yemlerine konulması ve fabnkada dığer yemlerden bulasan sığır ve koyun proteınlerı nadır de olsa hastalığa neden oldu (9) kıgütere bu yuzden 1996 yılında tum hayvanlann (balık dahıl) yemıne hayvansal proteın gınsını yasakladı ve 30 aylıkdan Deh dana hastalığının ulkemızdekı durumu henuz bıhnmemektedır Çunku bu konuda henuz bır çalısma yapılmamıstır Ancak koyunlarda yapüğımız çalısmada bazı çıftlık sahıplen çıftlıklennde sınır sıstemı belırtısı gosteren koyunlar olduğunu büdırdı Bu belırulenn nedenı Scrapıe hastalığı veya Coenurus cerebrahs, Lıstena, Haemophüus veya Maedı Vısna vırusu ınfeksıyonlarına bağlı olabılır Bu konunun araşünlmdsında yarar vardır Deli dana hastalığı ve Scrapıe hastalığı eğer ulkemızde yok ıse sevındırıcıdır Ancak yurtdısından evcıl hayvanlar (koyun, sığır, kopek, kedı), hayvanlar ıçın yem katkı maddelerı, hayvanlardan elde edılen urunler, kedı ve kopek mamalan ıthal edılmektedır Bu ıthalat durumunda delı dana hastalığının da ıthal edılmesı ve dolayısıyla bulaşması rıskı var mıdır 9 Insan ve hayvan gıdalanna gıren sığır kokenlı urunler (ozellıkle beyın kafa (dıl hanç), dalak, ınce barsaklar) rısk taşımaktadır Acaba tehlıke ne ka9 dar buyuktur Tehhkenın buyukluğu, hastalık uzun bır donem sonra ortaya çıküğı ıçın ıthal edılen hayvanlann uzun sure gozlemlenmesı ya da ınfektıf Prıon proteıranın aranması sonucunda ortaya çıkacaktır Sonnç olarak ulkemızde bu hastalığa onem verılmesı hastalıkla ügılı gereklı araştırmaların yapüması ve Ingıltere'de yaşanan olaylara dıkkat çeblmesınde yarar vardır Bu bağlamda ıthalann kontrollu yapüması, risklı sığır unınlenne dıkkat edılmesı mezbahalann ve çıftlıklerın Veterıner Hekım tarafmdan sıkı denetlenmesı ve hastalık durumunda analız yapüması gerekmektedır * Doç Dr , IU Veterıner Fakultem KAYNAKLAR 1 Brcwn P (1998) On the ongıns of BSE The Lancet 352 262253 2 Godon K AH andHonstead ] (1998) Transmıssıble spongı form encephalopdthıes m food anımals Vetennary Clırucs of North Amerıca 14 4970 3 Hıll, A Desbruslaıs M, Jouıer S et al (1997) The same prıon proteın causes v C p and BSE Nature 389 448 450 4 Houston et al (2000) Transmıssıon of BSE by blood transfu sıon ın sheep 356 999 1000 5 Morgan KL (1993) The prevalance and ıncıdenceof scrapıe ın sheep flocks ın the UK Thırd ıntematıonal sheep veterınary conference Edınburgh 27th]une lst July page 122 6 Palmer MS and CoUınge, ] (1992) Human pnon dıseases Curr opın ın neurol and neurosurg 5 895 7 Prusıner SB (1982) Novel protemaceous ınfectıous partıcles cause Scrapıe Scıence 216 136 8 VVüesrruth JW Ryan JBM Hueston WD Hoınvüle LJ (1992) Bovıne spongıform encepheüopathy Epıdemıoloqıcal features 198510 1990 VetRec 130 90 9 VVılson J (2000) BSE Enforcement BuUetın 51 MAFF October 10 Yılmaz H Ugaz A (1994) Memelılerde gorulen ensefalopaüler (pnon hastalıklan) ve onemı Infeksıyon Dergısı 8(34)203205 Neden pes etmeyecektir? Çunku, doğadan, çevreden, tarihten gelen donanımını, sahip olduğu olanaklarını keşfedecek; gücü oranında gerçekleştırmeye çalışacaktır. Işte, eksiklikler varlığından, olanaklar varlığına doğru açılışında, ınsan, bu gezegende kendini var etmeye çabalayışında, teknolojinin "işi", yeri, işlevi olacaktır. Teknoloji, insanın varolma uğraşında, oncelikle bır olanak keşft, bir olanak gerçekleştirmesid'ır. Onunla, binlerce yıl fark edemediğimiz olanaklanmızı keşfettik: Cokyuzunde uçmayı, uzayda dolaşmayı, denizın metrelerce derınlıklerınde seyretmeyi, atomaltı parçacıkları, duşgucumuzu zorlayan evrenin uzak bolgelerını tanıyabılmeyı. Gerçekleştirdiğimız olanaklar, oluşturduğumuz teknolojik urunler Mekanık, elektronik aygıtlar, fabhkalar, ulaşım ve iletışım araçlan, hastalıkları iyileştirmeye yarayan ilaçlar, cerrahi malzemeler... Keşfeden ve gerçekleştıren teknolojiyle hayatımız yenı bir hayat buldu. Teknolojiye duyduğumuz hayret, hayatımıza koyduğumuz hayrettir, tıpkı geçmişin resimlerine bakarak, "nereden, nereye?" sorusuyla dile getirdiğimiz hayret gibi. Kendimizi artık onsuz yaşamanın olanağı yok. Onunla tanıyacağız dışımızdaki evreni, içimizdekini de: Duygularımızı, duşuncelerimizi, umutlarımızı, düşlerimizi. O halde belki biraz geç olacak ama: Hoşgeldin teknoloji, hoşgeldin dunyayal Seninle didişmemiz, senı sorgulamamız, senden duyduğumuz mutluluk, aa, bunca yakmmayla, insanın insan olduğu yerde durmaktasın. Sana duyduğumuz şaşkınlık kendimize duyduğumuz şaşkınlıktır; sanki, "ne işi var teknolojinin hayatımızda?0 sorusunun, "ne işi var, hayatımızın hayatımızda?" sorusuna dönüştüğünu goruyoruz. Şaşkınlığımız daha da artıyor. Soracağımız soruların müziği eşliğinde teknolojiyle giriştiğimiz duşunsel dansta, teknolojiyle uğraşan, teknolojiyle yoğunlaşmış yanı ile diğer zenginliklerle (ya da yoksulluklarla, eksıkliklerle) yoğunlaşmış yanı birbirinden oğrenecek. Umudumuzu yitirmek, teknolojiye ve elbette kendimize mahçup olmak demektir. 717/9