Katalog

Deli dana hastalığı, hayvansal ürünler ve insan sağlığı Türkiye'de deli dana hastalığı ciddi bir programla araştınlmalı... İthal sığır ürünleri tüketen insan ve hayvanlar risk altındadır. Hüseyin Yılmaz (*) ılun dunyası 1996 yılında Ingütere'de 10 kışının CreutzfeldtJackop hastahğı (CreutzfeldtJackop Dısedse=CJD) sonucu olduğu haberını oğrendı Çok geçmeden bu olumlerın nedenının klasık CJD olmadığı ve sığırlardan ınsdnldrd hasta sığırların tuketümesı üe geçen deh dana hastahğının ınsanlardakı şekh yanı yenı tıp CJD (nvCJD) olduğu bıldırüdı 1985 yılından bugune kadar delı dana hastahğı ve dolayısıyla nvCJD üe mucadele edümektedır B Hastalığın tanımı ve hastalığın çıkışı Deh dana hastalığı (mad cow dısease=bovıne spon gıoencephalopathy=BSE) ük olarak 198S yılında Ingütere'de büdınldı Bu tur hastalüdar ınsanlarda ve hayvan on jınh gıdalaı ıçeren yemlerle beslenen hayvanlarda da saptandı Bu tur hastalıklara Scrapıe benzerı hastalüdar bula şıcı Spongıform Ensefalopatı ler Neurodejeneratıf hastahklar ve Prıon hastahkları da denümektedır Bu hastalüdann ortak ozellığı hastalığın etken almdıktan sonra uzun zaman ıçınde oluşması (sıgırlarda en az 22 ay genellıkle 3 6 yü sonra, ınsanlarda yaklaşık 10 yıl sonra) beynın sungerımsı bır hâl alması, tedavısınm olmaması ve hastahk behrülerı goruldukten sonra genellüde 12 ay ıçmde cankran olmesıdır(l,3, 6, 8, 10) Bu grup hastalüdardan hayvanlarda ük once (1732) bıldırüen koyun ve keçüerın Scrapıe hastalığıdır (Tablo 1) Koyundakı Scrapıe hastalığı etkenının (PrP 30 ) koyun sakaHastahk Adı Kuru Klasik Creutzfeldt|akop hastalığı (C|D) GertsmannStrausslerScheinker hastalığı Yenı tip Creutzfeldt|akop hastalığı (nvC|D) Öldürucu Uykusuzluk Hastalığı Scrapıe Mink Ensefalopati Suregen Zayıflama Hastalığı Delı Dana Hastalığı Felıne $ponqıoencephalopathy Dlğer delı dana benzerı ensafalopatiler Cörtlldüğü canlı İnsan İnsan İnsan İnsan İnsan Koyun ve keçı Mink Ceylk, Elk Sığır Kedi Ceylan, Puma Nyala, Kaplan, Bızon, Antilop, Ocelot Ankol sığırı llk gOrUMUğd tarlh 1900 1920 1936 1996 •> 1732 1942 1967 1985 1990 19801995 tatlarının (beyın bağırsak vs) et kemık unu olarak sığır yemlerıne konulması ve yemlerde 1980 yılında yapüan ışleme değışıklığıne bağlı olarak koyundan sığırlara geçtığı büdırüdı ve 1985 yüuıda sıgırlarda delı dana hastalığı ortaya çıktı Sığır sakatatlannın da sığır yemlerıne konulması üe hastalık yayüdı (5, 8) Bu yuzden Ingıltere 1988 yılında sığır ve koyun yemlerıne bu hayvanlann et ve sakatatlannın pro teın kaynağı olarak konulmasını yasakladı (9) Dığer hayvan turlen arasında gorulen Prıon hastalıkları ıse, kedüerde gorulen Febne Spongıform Encephalopathy (FSE) Mınklerde TYansmıssÜDİe Mink Encephalopathy (TME), Roky Mountaın geyıklennde ve Mule geyüderınde gorulen suregen zayıflama hastalığı (Chronıc Wastıng Dısease=CWD), Nyala Guney Afnka geyığı, Arap ceylanı ve Guney Afnka ceylan larında gorulen ensefalopaülerdır ÇTablo 1) (2, 8, 10) Bunlardan FSE ve TME'nın delı dana hastalığmın ortaya çüctığı gıbı Scrapıe üe ınfekte koyunlann et ve kemık materyalının kedı ve mink yemlerıne katılması ıle hastalığın ortaya çüctığı büdınldı (1,2) Insanlarda da hayvanlardakı hastalıklara benzeyen ve beynın sungerımsı bır hal almasına neden olan bulaşıcı ensefalopanler büdırüdı llk kez 1900 yılında Yenı Gıne'de 'Kuru" hastalığı cenaze torenlerınde toren gereğı olen yakınının beynım çığ yıyen ve yuzune bulastıran kadınlarda saptandı Bu gelenek 1950 yülanndan sonra durduruldu ve hastalık sayüannda azalma oldu Kuru dışında ınsanlarda gorulen dığer ensefalopatüer, CreutzfeldtJakop hastalığı (CreutzfeldtJakop Dısease=CJD), GerstmannStrauslerScheınker (GSS) hastalığı, oldurucu uyküsuzluk hastalığı (Fatal Famıhal Insomnıa=FFI)'dır (Tkblo 1) (6 7) Ayrıca 19951996 yülannda 10 kışının olumune neden olan yenı hastahk olgularına yenı üp CreutzfeldtJakop hastalığı (new vanant CreutzfeldtJakop Dısease^nvCJD) denüdı (3) In gütere'de doktora yapüğım doneme rastlayan 1988 yıllarında delı dana hastalığını gızlemeye çalısan Ingıltere insan lardakı durumun ne kadar cıddı olduğunu 1996 yılında anlamısur bır glıkoproteın olup ınsanlarda ve hayvanlarda normal hucrelerde (sınır sıstemı dalak lenf yumrusu barsak lenf dokusu ve lenforenkuler system) bulunur Enfeksıyon etkenı koyunlardakı Scrapıe hastalığı ıçın PrP 8 0 ve delı dana ıçın PrPBSE normal hucrelerde bulunan Prıon'un (PrP) değışıme uğramış formudur (6, 7) Bu anormal Pnon yanı hastahk yapan Prıon hucre ıçıne bırücerek vakuol dejenerasyonu ve bazı übrüler (Scrapıe Assocıated FıbrüsSAF) oluşumuna neden olur ve uzun bır zaman sonunda beyın sunge nmsı bır hâl alarak canh 12 ay ıçmde olur (3 6 7 8) Hastahk yapan Pnon fizıksel ve kımyasal etkenlere ve dolayısıyla çevre şartlanna uzun sure (23 yü) dayanüdı dır (formaldehıd ve hastanelerde normal sterüızasyon ıslemı olan otoklavda 20 dakıka1200C dereceye dayanıkhdır) Guneş ısığı etküemez Etkenın hastahk yapıcı ve bulaşıcı etbsı 134136°C de en az 30 dakücada kaybohnaktadır Etken sındırım enzımlerınden çok az etküenırken RNAase ve DNAse enzımlerınden hıç etküenmez (Bu ozelhğınden dolayı vıruslaıdan ayrıhr) Etken hastalandırdığı canhda bağışüchk olusturmaz ve bundan dolayı teşhıste anükor aranan testler kullanüamaz (1,2 6, 7, 10) Hastalüc etkenının pnon olduğu terorısıne karşı goruşler de vardır ancak bunlar ıçınde gunumuzde en çok tutulan ve bıhmsel verüen olan prıon teorısıdır (2) insanlara bulaşma Hastahk sığırdan sığıra, ınsandan ınsana sığırdan ın sana ve hayvanlar arasında yakın temas üe bulaşmaz Sığırdan sığıra bulaşma, sığır yemlerıne hastahkh hayvanın bulaşık et, sakatat (ozellıkle beyın ve omurüık) ve tuketümeyen kısımlannın konuhnası üe ağız yolu üe bulaşır Sıgırlarda anneden bulaşmanm olabüdığı doğrultusunda çahşmalar vardır Ancak bu tur bulaşma çok az duzeydedır Hastahk deneyse^olarakbırçokyoUabulaştınlmıştır (2 6 7 9) insanlara deh dana hastahğının bulaşması, hasta sı ğırların sakatatlannın (ozelhkle beyın) yenümesı ve etın mezbahalarda veya kasaplarda parçalanması sırasında omurüığm ete bulaşması sonucu ınsana geçebüeceğı vurgulanıyor (bu nedenle omurüığm etlerden çücarüması ve yaküması kuralı geürüdı) Sığırlann beym, omurüık, tımus Hastalık etkeni Hastalüc etkenının Prıon olduğu hıpotezı 1982 yılında Prusıner tarafından ortaya atüdı (7) Aslında Prıon Tablo 1: Memelllerde görülen bulaficı ensefalopller 717/8