Katalog

Deprem ışığının tanıkları Enver Devedler* M armara depremını ızleyen gunlerden bırınde, televizyonda Profesor JUunet Ercan, deprem sırasmda ışık gorduklennı belırten tanıklann ınandıncı gozlemlerını dınlıyor, araştınlmaya deger buluyordu Ancak daha sonrakı gunlerde bu konuya gerı donulmedı Kuzey Anadolu Fayı'mızdan sonra "Marmara Deruzı'nde şımdı de bır yanardagımız mı oluyor?" derken, merhum Profesor 1. Enver Altınlı'nın bılım dergılennden çevırerek bız ogrencüerme dağıtugı "Tatbıkı Jeolojı Defterlerı"nden bırını Halil Dalkılıç bulup getırdı Deprem ışıkları Amenka Jeolojı Idaresı'nm Denver Arazı Merkezı'nden John S. Derr, deprem ışıkları konusunda ılk araştırmanın, 1930'larda, Torahiko Terada ve tnkiti Musya tarafından yapıldığını belırtıyor Musya, 26 11 1930, saat 4 30 yarımdda depremı ışıkları ıçın 1500 büdırım toplamış Bunlann çogunda gogun sankı şımşekle aydınlanmış gıbı gozuktugu, ancak tek deprem ışığının şımşek çakmasından daha wun surdugu belırtılıyor Kımılerıne bu durum, gundogumu ışık şerıdı, demetlerı ve sutunlan veya gokte kırmızı parılü gıbı gozukrnuş Işıklar, depremden once ve depremden sonra gozukmuşlerse de, sarsıntının guçlu anında daha belırlı olmuşlar Deprem ışüdarı denızde daha az gozlenmışlerdır Ocdk 1924'te Kuzey Kalıfornıya kıyısı dçıgındakı deprem sırasında bır gozlemcı, deprem ışıklannı, once bır gerru yangını sanmış 1926 Ekım'ınde Monterey hyısında bulunan bır deprem anmda denızde gozlenen deprem ışıkları bır trdnsformatordekıne benzetılmıştır Fızık Profesoru Yukata Yasui, 196567 Japon ya'da Matsusıro surek depremlerı sırasındd çekılmış resımlerı derlemıştır 35 depremden 18'mdekı ışıklar, meteorlar, alacakaranlık, gundoğumu ve gunbatımı ışıgı, enerjı hatlannda ark dokanağı ya da uzak şımşeklerle açıklanır gıbı degıldır. Kalifornıya'da 1 10 1960 Santa Rosa depremı sırasmda gozuken ışıklar, şımşek, elektnk kıvücımı, St Ehno yangını goktaşı veya meteorlar olarak yorumladılar Kımılerı patlama seslen duyduklannı soyledıler En gorkemlı deprem ışıklan 28 7 1976 Tknkşan yıkıcı depremı sırasında gorulmuş Merkez ust alanında gogun sankı gunduzmuş gıbı aydmlandığı soylenmış Bu ışıklar merkez ustten 325 km uzaklara kadar gorulmuş Beyaz, kırmızı renkler, msanlan uykularından uyandıracak kadar parlak olmuş Kımılen ışıklann son durmeden yatnklannı sanmış Bır goruşe gore bu ışıklar, yegın duşuk duzeyh hava salınımı nedenıyledır Montana'da Hebgen golu 1956 depıemmde oldugu gıbı, Tuson'da Arızona Unıversıtesı'nden J.E. Mc Donald, depremın boşandırdıgı yer kaymasında duşey yonde 300 m 'lık bır uzaklıga dek aerodınamık surume ıle mekân şarzının taşındıgını var saymaktadır Boylece oluşan elektnk dengesızlıgı ışıgı sdçmış olabılır ve yer kaymasrnın oluşmadıgı depreler de ışık gozukmez Bır başka goruşe gore kuvarslı kayalardakı pıyezoelektrık etkı, bu tur ornek alanlannda elektrık potansıyeh, stres degışırnı nedenıyle oluşur Yeşıva Unıversıtesı'nden David Finkelstein ve Brookhaven Ulusal Laboratuvan'ndan J. R. Powell'd gore uzun surede kayada bırıkegelen stres buyuk depremlerden bırkaç gun once yavaşça boşandırüır Kayadakı pıyezoelektrık kuvarsa etkıyen stresm oluşturdugu bu uzalma, yuksek sısmoelektrık potansıyel uretır Gelışen boşalma, buyuk depremle meydana gelen fay kopmasından bırkaç saat once gozukebılır Eğer bu dogruysa depremın onceden haberlenmesı yolunda elektrık uyarıcılar yapüabüecektır (*) Jeolojı Etudlen Daıresı 06520 MTA Ankara Kaza sonucu çıkan dişlerin tekrar takılması arbe sonucu yennden çıkan dış tekrar yenne konularak tedavı edılebılır Bu tedavı yontemıne reımplantasyon denıyor Dışın yermden çıkmasıyla tekrar yenne takılması arasında geçen sure kısaldıkça, dışın çene kemıgıne kaynaşma olasıügı da o kadar artacaktır Hatta yanm saatten daha hsa zamanlarda yapılan tedavıleıde dışm canlı olarak kemıge kaynaşması olasılıgı çok fazladır Sure yanm saatı geçerse, dış yıne kaynaşacaktır, fakat o, artık cansız bır dıştır Tedavının başansını behrleyen dığer bır onemlı etken de, çıkan dişlerin, dış hekımıne getınlene kadar korundugu ortamdır Dış, kesınlıkle nemlı bır ortamda nakledılmelıdır Dışler yere duşmemışse, kazazede, dışlennı ağzının ıçensınde getırebılır Dış yere duşmuşse, serum fızyolojık ıçensınde gehnlmelıdır Bu da yoksa bır paket sut ıçeıısıne koyabılırsınız Onu da bulamazsanız ıslak, temız bır mendıl ıçensınde de dışı nakledebılıısrruz Bu tuı kazalar okul, sporüf tesısler gıbı yerlerde daha sık olarak goruldugunden, boylesı yerlenn ük yardım dolaplannda serum fızyolojık bulundurmasında yarar var Dış hekımıraz, dışı, uzennde gereklı temızlıklen yaptıktan sonıa, tekrar eskı yenne takacak ve ıyüeşme suıesmce oynamaması ıçın onlemler alacaktr Bu donemde genel olarak yumuşak besınler alınmalıdır Reımplantasyon yontemı ıle, ıltıhap nedenıyle çekımıne karar verümış kuçuk ve buyuk azı dışlerı de tedavı edılebılır Bu dısler çekılıp kok ucundakı ıltıhap kesesı alındıktan sonra tekrar yenne konulabıür Kok ucu üühaplı on grup dışlerde ıse reımplantasyon yenne dış kok ucu kesunı (apısectomy) operasyonu uygulanır Benzen bır yoila, kısılenn agzında bulunan gomuk dışler veya fazla dışler (supernumeıer dışler) çeküerek aynı kışmın agzındab gereksmım duyulan başka bır bolgesıne nakledılebılır Bu yonteme otolog dış naklı denır Yukanda anılan yontemlerle dış eksıklıklerı gıderümezse bu durumda ya eksık dış bolgesme komşu ıka sağlam dış kesılerek bır kopru protezı yapılacak, ya da bu sağlam dışlenn kesılmesı ıstenmıyorsa, eksık dış bolgesıne ımplant (vıda) uygulamak gerekecektır lmplant tedavısı 16 yaşından ıtıbaren uygulanabüıyor Ust yaş sının yoktur Hatta yaşlılarda kemık daha sert oldugu ıçın daha başanlıdır Dış Hekımı Erturk Genç Emaıl erturkg@superonlıne com D bıtkıdır Bu mıkroalg'ın buyuklugu 212 mıkrometredrr ve daha çok kolonı olarak yaşar Hucre yogunlugu bu yeşıl or tunun altında anlamlı olarak azalma gostermektedır Bır muddet sonra parçalanarak ve kokuşma ıle aşın oksıjen tuketecek olan bu bıtkısel kdlıntı sedımantasyona uğrayarak depolanacaktır Aşırı sıcaklık ve deterjan Yaşadıgımız bu yaz mevsımındekı aşın sıcaklık, lodos olmaması nedenıyle gole denız suyundakı gırışın az oluşu, bu olayın oluşumunu etkılemıştır Ancak havalann kurak gıtmesıne karşılık, goldekı su sevıyesı oldukça yuksektır Bunun dd nedenı gole yenı baglantınuı yapılmış olması ve gelen suların da erozyonla besleyıcı taşıması oldsüıgını ortaya koyuyor Başta Bahçeşehır olmak uzere çevrede aşın yapılaşma da gole deterjan fosfatlanrun gırışını arttırdı Eğer olay sadece ıklım koşullanna bağlı olsaydı, aynı olayı yakın çevrede bulunan dıger gollerde de gorme soz konusu olurdu Bu tek hucrelı bıtkısel mıkroalg turunu zehir yeşili dıye karalamak yanlıştır Sucul ortamlarda pnmer uretımın yanı fotosentez ıle organık madde oluşumunun % 90'ını bu tek hucrelı bıtkıler oluşturur Fotosentez sırasında atmosferden alınan karbondıoksıt ozumlemede kullanılır ve oksıjen serbest bırakıldığmdan, bu sayedp havada duzenlı bu karbondıoksıtoksıjen oranı saglanır Tdtlı su, acı su ve de nız suyunda yaşayan Chlorella turu, ıçerdıgı maddeler açısından kanserı onleyıcı, kolesterol duşurucu ve kalp krızıne karşı koruyucu olarak da kullarıılıyor Ayrıca, mıkroalg turlennın karıdes ve mıdye yetışürümesınde besın olardk, suların anndırılmasında ve başka bırçok alanda kullanıldıklan da bılınıyor Goldekı yeşıllenme olayı da, olmekte olan golu bu tek hucrelı bıtkılerın kurtarmak ıçın oluşturdu gu bır bıyolojık olgudur Kotu şartlarda tum bıtkılerın çogalmaya yonelmelen dogal bır olaydır Eger bu canlılar olmasdydı, Istanbul'un kanalızasyon çukuru halıne getınlen Kuçukçekmece Golu, buyuk bır fosseptık deposu oluıdu Çözüm ve öneriler Turkıye Atom Enerjısı Kurumu, Kuçukçekmece Golu'nun kırhLğı üe ılgılı uzun yıllardır araştınnalar yapıyor Bu konuda uluslararası projeler de yurutmuştur Nukleer Araştırma Merkezı'nın ana konusu olmamasına karşın, kırnydsal kırlılık konusunda ve ozellıkle sucul ortamlarda yuruttugu çogu dış kaynaklı projeler üe gorevını tam olarak yapmdktadır Yayımladıgımız araşürma bulgularının yaptırım gucu olan kuruluşlarca uygulama veya gelışürme çalışmalannda degerlendınlmemesı, yaptıgımız çahşmaların hedefıne yonelmesını saglayamamıştır Radyoaktıf kırlenme çalışmalarında oldugu gıbı, yaptıgımız çevre araştırmalan da, ınsan sdglıgını ve ekonomık değerı olan su urunlerımızı korumaya yonelıktır Deterjanlarımızda % 30'lara varan ve bazı tuı deterjanlardd % 40'lar duzeyınde saptadıgımız trıpolıfosfatın bırçok ulkede kullanımının 1973'lu yıllardan ıtıbaren yasaklandığııu, bızde de benzer uygulamaya geçılmesının gereklılıgını çeşıtlı gazetelerde sureklı olarak yazmamıza (14) ragmen, ilgili hiçbir kurataf bunu onemsememıştır Kuçukçek mece Golu'nun fızıksel ve kımyasal parametrelennı ortaya koydugumuz son basılan bır dış yayınımızda, bu golde ot rofıkasyonun gıttıkçe arttıgını ortaya koydu (5) Tum fosfor formları yosun turlennce asımıle edılebılmesı yarunda normalde ortofosfat tercıhlı olarak kullanılmaktadır Kuçukçekmece Golu'nun yuzey suyunda fosfat konsantrasyonu 7 mg/Ltreye kadar yukselrraştır Bu golde fosfat konsantrasyonunun, deterjanlann yarunda çevredekı tanmsal aktıvıtelerden de arttıgı saptanmıştır Azotlu yapay gubrelerın kullanımı üe de nıtrat, nıtrıt ve amonyum konsantrasyonları artmıştır Nıtrat, nıtrıt ve amonyum su kırlüıgınm gostergelerı oldugu gıbı, nıtratın otrofücasyona ve nıtrıtın de kansere neden oldugu büınmektedır Yapay gubıe kullanımını da ozellıkle erozyon olan bolgelerde ve sucul alanlann yakm çevresınde, kontrol altına almak zorunluluk tur Şuphesız erozyona manı olmak da çok buyuk katkı getırecekür Çunku ozellıkle Karadenız başta olmak uzere kıyısal bolgelerımızde de otrofikasyon gorulmektedır 1 Delerjan Kırlılıgı, hMıyet gazetesı, Duşunenlerırı Duşuncelerı 24Hazıran 1993 2 Çernobü Korkusu ve NuMeer Enerjı Sorunu, Yenı Yuzyü gazetesı, Perapektıf 6 Mart 1997 3 Kuçukçekmece Golu'nu Olduren Ne', Cumhurıyet Büım Teknık, 22Kasım 1997 4 Kaül Yosun ve Radyasyon, Cumhurıyet Büım Teknılc 17 Nısan 1999 5 Physıcal and Chemıcal Parameters of Brackısh VVater Lagoon, Kuçukçeianece Lake, m Northwestem Turkey Toxıcol and En wChem69. 101108, 1999 Mrkz (*) Dr Radyoekolog, Çekmece Nukleer Arş ve Egt. . 651/21